Tíminn - 13.11.1982, Blaðsíða 6

6
LAUGARDAGUR 13. NOVEMBER 1982.
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjórl: Glsll Slgur&sson. Auglýslngastjóri: Steingrlmur Gfslason.
Skrifstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrelðslustjóri: Sigur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarlnn Þórarlnsson, Ellas Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstlnn Hallgrfmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tfmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghlldur Stetánsdóttir, Eirlkur St. .
Eiríksson, Fri&rik Indri&ason, Hei&ur Helgadóttlr, Slgurður Helgason (fþróttir), Jónas
Gu&mundsson, Kristfn Lelfsdóttlr, Skafti Jónsson. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti
Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Gu&jón Einarsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elfn
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosl Kristjánsson, Kristfn
Þorbjarnardóttir, Marfa Anna Þorsteinsdóttlr. Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Sí&umúla 15, Reykjavfk. Sfml: 86300. Auglýsingasfmi: 18300. Kvöldsfmar: 86387 og
86392.
Verð f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrift á mánu&i: kr. 130.00.
Setning: Tæknidelld Tfmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Skringileg afstaða
Alþýðuflokksins
Óhætt er að fullyrða, að vinnubrögð Alþýðuflokks-
ins á Alþingi í síðustu viku séu einstæð í þingsögunni.
Vikan hófst hjá Alþýðuflokknum á þann veg, að
þing hans samþykkti að ganga til viðræðna við
ríkisstjórnina gegn uppfylltum þremur skilyrðum.
Formaður Alþýðuflokksins gekk svo á þriðjudaginn
á fund ráðherranefndar, sem hefur verið valin til
viðræðna við stjórnarandstöðuna. Þar var þessum
skilyrðum tekið vel og ákveðið að ræðast nánar við
síðar. Einu skilyrðanna, þ.e. að leggja fram bráða
birgðalögin, var strax fullnægt.
Ljóst var af umræðum, sem fóru fram á miðvikudag-
inn í þeim þingflokkum, sem styðja ríkisstjórnina, að
einnig yrði tekið vel hinum skilyrðunum tveimur.
Yfirleitt var því gert ráð fyrir, að viðræður myndu
hefjast milli ríkisstjórnarinnar og Alþýðuflokksins í
framhaldi af þessu.
Það gerist svo á fimmtudaginn, að fundur er
haldinn í þingflokki Alþýðuflokksins og þar samþykkt
að leggja fram á Alþingi tillögu um vantraust á
ríkisstjórnina.
Menn eiga að vortum erfitt með að skilja þessi
vinnubrögð. Skýringin er þó einföld. Innan Alþýðu-
flokksins fara fram mikil átök, málefnaleg og
persónuleg.
Ymsir forustumenn flokksins vilja halda áfram
nánum tengslum við Sjálfstæðisflokkinn. Þeir fóru
strax að óróast, þegar Morgunblaðið fór að gagnrýna
viðræður Alþýðuflokksins við ríkisstjórnina.
Aðrir forustumenn Alþýðufiokksins vilja að fiokk-
urinn marki sér sjálfstæða stöðu og sýni ábyrgð í verki.
Svo hörð hafa átökin verið í Alþýðuflokknum
síðustu daga, að formaður flokksins sá ekki aðra leið
en að reyna að gera báðum hópum til geðs. Þannig
er orðin til hin skringilega afstaða, sem Alþýðuflokk-
urinn hefur nú á Alþingi.
Annars þurfa stjórnarflokkarnir ekki neitt að kvarta
undan vantrauststillögunni. Atkvæðagreiðslan um
hana mun skera úr um það, hvort ríkisstjórnin hefur
traust meirihluta Alþingis.
Hafi hún traust meirihluta þingsins ber henni
vitanlega skylda til að sitja áfram og reyna að leysa
aðkallandi vandamál á sem æskilegastan hátt.
Vegna stöðunnar í neðri deild Alþingis, verður
stjórnin að leita samvinnu við stjórnarandstæðinga.
Þetta er svipað því og gerast mun í Bandaríkjunum
eftir þingkosningarnar þar. Þá reynir jafnt á ábyrgð
ríkisstjórnar og ábyrgð stjórnarandstöðu. Þjóðin mun
þannig fá gott tækifæri til að meta og dæma sjónarmið
og vinnubrögð bæði stjórnar og stjórnarandstöðu.
Geldinganesið
Ekki er annað trúlegt en að Reykvíkingar fallist á
það sjónarmið Kristjáns Benediktssonar borgarfull-
jtrúa, að ekki komi til mála að reisa álbræðslu í
Geldinganesi.
Því verður ekki trúað, að borgarstjórnarmeirihluti
Sjálfstæðisflokksins sætti sig við þetta eftir að hafa
beitt sér fyrir því, að ný byggð rísi frekar við sjó en
uppi í fjöllum.
Eðlilegt er, eins og Kristján benti á í viðtali við
Tímann, að sveitarfélögin á sunnanverðum Faxaflóa
komi sér saman um staðarval fyrir stóriðju og
skiptingu skatta í samráði við það. En Geldinganesið
á ekki að vera með í þeirri mynd. Þ.|»
Wimvrn
á vettvangi dagsins
VEXTIR OG
VAXTAVERKIR
— ORSÖK EÐA
AFLEIÐING?
eftir Bolla Héðinsson, hagfræðing
■ Ákvörðun Seðlabankans um að
hækka vexti, ákvörðun tekin í hálfgerðri
eða algerði andstöðu við ríkisstjórnina,
hefur vakið umræður, sem ættu að leiða
hugann að eðli og tilgangi vaxta og
ávöxtun fjármagns. Engum blöðum er
um það að fletta, að vaxtahækkunin,
sem nú er orðin, á eftir að valda öllum
rekstri hér á landi verulegum og ómæld-
um erfiðleikum, hvort heldur er um að
ræða rekstur fyrirtækja eða heimila. Á
meðan vextir eru lægri en nemur
verðlagshækkunum, þ.e. neikvæðir
raunvextir, þá er verið að greiða þeim,
er peningalánanna njóta, styrki til
rekstrar. í sjálfu sér geta einhverjar
ástæður réttlætt greiðslu styrkja til ýmiss
konar rekstar, en hvað skyldi það vera
sem réttlætir, að sparifjáreigendur þurfi
að greiða þá styrki?
Pað, sem einna helst er deilt um í
sambandi við þá vaxtahækkun sem nú
er orðin, er hvort líta beri á hækkunina
sem orsök eða afleiðingu verðbólgu.
Ljóst er að hinn aukni tilkostnaður, sem
vaxtahækkunin veldur, er verðbólgu-
hvetjandi. Hins vegar hlýtur spumingin
að vera sú, hvort líta beri á neikvæða
raunvexti sem eitthvað, sem eigi að geta
staðist í þjóf.félaginu. Þegar til lengdar
sjónarhóli mínum sem einstaklings, þá
finnst mér hart að fá ekki lánað það
fjármagn er égþaiínasi t.d. til húsbygg-
ingar, því égfer ekki fram á neinar gjafir
í formi lána með neikvæðum raunvöxt-.
,um, heldur einungis það, að fá fé að
láni og borga af því fulla vexti.
Ég fer einungis fram á að bankinn
sinni því sem han á að gegna þ.e.
milliliðahlutverki, sem fólgið er í því að
finna fyrir mig sparifjáreigendur, sem
eru reiðubúnir að lána mér peninga (og
eins og gefur að skilja hyggjast ekki tapa
á því) og að finna einstaklinga fyrir
sparifjáreigendur sem fara fram á að fá
að ráðstafa fé þeirra um ákveðinn tíma
og vilja fúsir greiða fulla og eðlilega
ávöxtun þess fjármagns.
Með verðtryggingu fjármagns er stigið
eitt skrefið til að skipta verðbólgunni
„réttlátar" niður á landsmenn. Ekki
verður fram hjá því litið, að þar með er
einnig búið að gera sjálfvirkni verð-
bólguskrúfunnar enn meiri en var fyrir,
og þykir mönnum þó nóg um. Enda eru
flestir sammála um, að vaxta- og
launahækkanir kalli á frekari vaxta- og
launahækkanir í einhverri mynd. Brátt
mun svo komið, að búið er að verð-
tryggja allt íslenska þjóðfélagið í hring.
Tilgangur Seðlabanka
Hlutverk og tilgangur Seðlabankans
hefur eðlilega blandast inn í þá umræðu,
sem fram fer um vaxtamál. Þykir
mönnum, sem Seðlabankinn hafi farið út
fyrir sitt verksvið, með einhliða ákvörð-
un um vexti og aðeins með blendnu
samráði við ríkisstjórnina. Enginn efast
um hinn lagalega rétt, sem Seðlabankinn
hefur til ákvörðunarinnar, spurningin
stendur um hvort lagaheimildirnar, sem
heimila Seðlabankanum þetta, séu
réttlætanlegar.
Lítandi til Seðlabankans, þá tryggja
lagareglur, sem um hann gilda að viss
stöðugleiki ríki í peningamálum þjóðar-
innar á meðan sviptingar geta verið í
heimi stjórnmálanna. Eða sér einhver
fyrir allar þær afleiðingar sem það gæti
haft í för með sér að Seðlabankinn yrði
háðari stjórnmálamönnum meir en hann
nú er og ýmsar grundvallarákvarðanir
þar gætu verið háðar duttlungum hins
pólitíska valds? Hverjir væru t.d. reiðu-
búnir að leggja fé sitt inn á reikninga
tryggða með lánskjaravísitölu, ef búast
mætti við, að misvitrir stjómraálamenn
færu síðan að krukka í þá vísitölu til að
skapa hagstæðari útkomu fyrir sig um
„Síðasta vaxtahækkun ætti í raun
ekki að sýna mönnum fram á annað
en það, að ekki þýði lengur að berja
höfðinu við steininn, taki menn
oeninga að láni verða þeir að greiða
bá að fullu til baka með eðlilegri
ávöxtun“
lætur gera neikvæðir raunvextir ekki
annað en kalla á það, að þeir sem sparifé
hafa til ráðstöfunar, ráðstafa því á annan
veg en að leggja það í banka. Þar með
er þeim rekstrarstyrkjum sem greiddir
eru með neikvæðum raunvöxtum í
reynd sjálfhætt. Því hlýtur það að vera
í alla staði eðlilegra að líta á vexti sem
afleiðingu þess sem á undan er gengið í
verðlagsmálum heldur en orsök.
Þegar um vexti er að ræða má hins
vegar segja að sitthvað séu vextir og
vextir. Hér er tekist á um hið tvíþætta
eðli fjármagnsins. Annars vegar það
fjármagn sem lánað er til langframa og
hinsvegar það, sem lánað er til skamms
tíma. E.t.v. er ósanngjarnt að þurfa að
greiða vexti af fjármagni, sem lánað er
til langs tíma í samræmi við verðbreyt-
ingar frá degi til dags, viku til viku eða
mánuði til mánaðar. Ef um fjárfestingu
í húsnæði er að ræða, þá fá þeir sem í
hana ráðast ekki ávöxtun fjár síns til
baka fyrr en við sölu húsnæðisins, sem
í mörgum tilvikum er óþekkt hvenær
fram muni fara. Aftur á móti á ávöxtum
þess fjár sem tekið er til rekstrar eða
skammtímafjárfestingar að skila sér
nokkuð samhliða þeim arði, sem
skammtímafjárfestingin skilar. Hér er
hins vegar oft á tíðum erfitt að greina á
milli, þ.e. skammtímafjárfestingarinnar
og langtímafjárfestingarinnar.
Hlutverk
viðskiptabankanna
Sé lánsmarkaðurinn skoðaður frá
Maður getur því farið að spyrja sig hvers
vegna ekki að hætta þessari verðtrygg-
ingu alveg og byrja aftur á núlli? Ef við
sæjum fram á að geta byrjað aftur á núlli
þá getur verið réttlætanlegt, í eitt skipti,
að höggva á þennan hnút vaxta- og
launahækkana, en aðeins í eitt skipti.
Enda yrði slíku hnútarhöggi að fylgja
strangar aðgerðir, sem líklegar væru til
að öðlast tiltrú alls almennings, en tiltrú
almennings á efnahagsaðgerðum er fors-
enda þess að þær beri árangur.
stundarsakir?
Síðasta vextahækkun ætti í raun ekki
að sýna mönnum fram á annað en það
að ekki þýði lengur að berja höfðinu við
steininn, taki menn peninga að láni
verða þeir að greiða þá að fullu til baka
með eðlilegri ávöxtun. Sé mönnum
þetta ekki kleyft þá þýðir ekki að ráðast
áð vöxtunum, sem aðeins reyna að halda
í við verðlagshækkanir, heldur verður
að takast á við meinið sjálft, verðbólg-
una.
■ Líkan af byggingu nýja Seðlabankahússins