Tíminn - 02.12.1982, Side 9

FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1982.
9
Á dögum Elísabetar I. Englandsdrott-
ningar voru slíkir kynþáttafordómar
ekki áberandi. Hún lærði í sinni æsku
að meta umburðarlyndi. Og í leikriti
Shakespeares, Kaupmanninum í Feney-
jum (1596), er fjallað um gyðinginn
Shylock og dóttur hans Jessiku, þar
kemur ekki fyrir neitt kynþáttahatur.
Þar er einnig sýnt umburðarlyndi. Gyð-
ingurinn Shylock fær að segja sitt fulla
álit á hinum kristnu. En það var ekki
fyrr en eftir trúarvakningu púritananna
að fordómar á öllum sviðum taka að
vaxa í hæðirnar. Og skáldin fara að yrkja
um Paradís og syndafall.
Ef hin púritaniska trúarvakning hefði
átt sér stað aðeins 20 eða 30 árum fyrr,
er mjög líklegt að stórskáldið Shakesp-
eare hefði aldrei getað samið sín stóru
skáldverk. Þá væri ekkert til sem við
köllum Shakespeare. Það er nauðsynlegt
að gera sér rétta grein fyrir þessum
málum.
Og þessir kynþáttafaordómar og for-
dómar á „óæðra“ fólki, nær hámarki sínu
í bók enska prestins og kalvinsinnans séra
Thómasar Malthusar „An essay on the
Principle of Population (1789). Trúar-
fordómamir urðu svo miklir að margir
menntamenn gátu ekki, án mikillar
hjálpar, gert sér rétta grein fyrir hinum
nýju kenningum Darwins. Það er í
gegnum kalvinstrúna að hinar miklu
rangfærslur koma inn í vísindi nútímans
að einhverju marki. Kalvin lagði áherslu
á Gamlatestamenntið.
Trúin á „kynstofninn" og trúin á
„blóðið" er mjög sterkur þáttur í
Gamlatestamenntinu.
Ef við lítum á Fyrstu bók Móse kemur
strax fram hugmyndafræði Guðs eða
Jahve. Kain er jarðyrkjumaður, hann
ræktar ávexti, korn og grænmeti. en
Guð Jahve geðjast ekki að ávöxtum. Og
Kain sem yrkir sinn garð, gefur eða
fórnar ávöxtum til Jahve. Kain sem
elskar sinn Guð verður fyrir vonbrigðum
því að Guð Jahve vill ekki ávexti. En
Abel sem er hjarðmaður og vakir yfir
ánum tekur lamb eða frumburð og •
slátrar því og fórnar til Guðs Jahve. Og
Guð Jahve varð ánægður. Guð Jahve
vildi ekki ávexti, heldur blóðfórn. Blóð-
ið varð heilagt. Því var stökkt á hið
heilaga altari gyðinga. Menn áttu að eta
af heillarfórnum en ekki af syndarfórn-
um. Jafnvel söguna af skrímslinu Drac-
ula sem sýgur blóð úr fólki, á sinn
uppruna í þessa blóðtrú. Himler trúði
mikið á blóðið. Blóðið yfirleitt, hvort
sem það er úr dýrum eða mönnum,
hefur lengi verið trúaratriði og er það
enn. Hvað frumstæðar tilfinningar
snertir, þá hefur margt verið sameigin-
legt með trúuðum gyðing og gömlum
nasista.
Þótt margt megi gagnrýna t.d. í
ritverkum Á. H.B., mega íslendingar
samt ekki gleyma því, að hann var einn
af merkustu brautryðjendum Islendinga
í vísindalegum húmanisma. Jafnvel í
bók hans Vandamál mannlegs lífs, sem
GM bendir á, er full af upplýsingum um
þau vísindi sem nýjust voru á þeim tíma,
er sú bók kom út. Bækur Á.H.B. sem
heild eru svo fjölbreyttar að efhi og
innihaldi að erfitt verður að hugsa sér
nokkra hættu af óvísindalegu efni sem
þar er að finna. Og það neikvæða í
bókum hans er svo lítið og óverulegt, að
maður tekur varla eftir því fyrir hinum
miklu kostum. Þar er úr mjög miklu að
velja.
I bókum og skólakerfi nasista var ekki
úr miklu að velja, - um valfrelsi var ekki
að ræða. Þar ríkti fyrst og fremst ein
krafa: Hlýðni! Trúarbrögðin leyfa ekki
mikið valfrelsi. Og í fimmtu bók Móse
segir: „Velgjörðir Jahve eiga að hvetja
fsraelsmenn til stöðugrar hlýðni“.
Það er því rétt að undirstrika það, að
þeir sem stjómuðu, uppfundu og
fyrirskipuðu „mannbótaframkvæmdir“
nasista, voru svo að segja drekkhlaðnir
í trúarbrögðum. Fyrir því eru til góðar
heimildir.
Gautaborg 18.10.1982
Einar Freyr
■ Guðmundur Sæmundsson.
ekkert sé þó samningana eigi að hafa í
gildi í annan tíma. Fyrirvarar þess gilda
ekki aðeins á Miðnesheiðinni.
Um þetta hélt ég að bók Guðmundar
Sæmundssona fjallaði. Að hún væri eins
konar nýtt bréf til Láru. En ég hlýt að
játa vonbrigði mín.
Þetta er nefnilega ekki stórbrotin bók
þótt vel sé hún brotin um, og jafnvel
fengnir aðrir leikarar í hlutverk forystu-
manna í verkamannafélögum.
Það sorglega er Iíka það, að hugsan-
lega hefur Guðmundur Sæmundsson
þama misst af góðu tækifæri til að
skilgreina og gagnrýna Verkalýðshreyf-
inguna þannig að eftir væri tekið.
Guðmundur kýs sér kennslubókar-
formið. Bókin er þykjast kennslubók í
því að komast áfram innan verkalýðs-
hreyfingarinnar. Bókin hefst á kaflan-
um, Að undirbúa jarðveginn. Hann
byrjar svona:
„Við skulum byrja á því að slá föstu
að þú ætlir þér stórt í verkalýðshreyfing-
unni, eins stórt og þú mögulega getur
krækt þér í. Þetta markmið þitt er svo
háleitt að þú hefur leyfi til að beita
hvaða brögðum sem er. En það er með
verkalýðshreyfniguna eins og önnur
fyrirtæki og stofnanir - þú verður að
starfa þrotlaust að þínu marki. Hér
dugir sko engin leti. Þú verður að kunna
að bíða, kunna að bakka, kunna að taka
á, kunna að sækja fram. Þú verður að
vera þolinmóður og virða leikreglur. -
En það er nú allt í lagi, þær em ekki svo
harkalegar. Og umfram allt - þú verður
að kunna skil á viðfangsefninu. I þeim
tilgangi er bókin skrifuð. Verkalýðs-
hreyfingin úir öll og grúir af óskráðum
lögum og hefðum og leikreglum, og það er
fyllilega kominn tími til að skrifa það
allt niður, svo að menn eins og þú þurfi
ekki að misstíga sig að óþörfu.“
Það er ekki sársaukalaust, að þurfa að
hafna svona bók, er átti eiginlega að
verða félagsmálapakki á hverju heimili.
Guðmundur boðar fleiri bækur og þá vill
maður fá öðmvísi bækur og aðgengi-
legri. Bækur til að lesa.
Nokkuð er líka um augljósar villur í
þessari bók. Það veldur tortryggni, en
án fróðleiks er hún hins vegar ekki.
Sérstaklega er síðasti kafli bókarinnar
áhugaverður.
Jónas Guðmundsson

Jónas
Guðmundsson j \f
skrifar um
bókmenntir
,Ég skora á yfirvöld veiðileyfa að veita framvegis veiðileyfi með þvi skilyrði að grásleppan sé hirt og verkuð til
manneldis og skepnufóðurs og seld á sannvirði,
Fiskmeti fyrr og nú
eftir Helga Hannesson
Fiskur í Hagkaupa-kælikistu 20. október síðastliðinn
1. Línuýsa hausuð og slægð............................ 20,80 kg
2. Síginn þyrsldingur (bútungur)...................... 28,60 kg
3. Þorskur og ýsa, flök............................... 31,70 kg
4. Gellur............................................. 35,00 kg
5. Þorskflök söltuð, blaut............................ 37,70 kg
6. Steinbítsflök...................................... 38,40 kg
7. Ýsuflök............................................ 39,70 kg
8. Þorskur (þurrkaður saltf.)......................... 41,10 kg
9. Ýsa reykt.......................................... 45,20 kg
10. Koli (lófastór)(Nýhækkaður um 21 kr/kg.).............. 46,20 kg
11. Skötuselur...................................... 51,40 kg
12. Lúða stór.......................................... 53,30 kg
13. Silungur meðalstór................................. 55,30 kg
14. Þorskur og ýsa (roðfl. flök)....................... 63,70 kg
15. Skata söltuð....................................... 63,70 kg
16. Lax (sneiddur) ................................. 140,00 kg
17. Hörpudiskur....................................... 145,00 kg
Við skulum róa rambinn
rétt fram á Kambinn,
sækja okkur fiskinn,
sjóða hann upp á diskinn.
Rafabelti og höfuðkinn.
Þetta gefur Guð minn
-lúðana og greppinn
í magaleppinn.
Þá verð ég heppinn.
Gömul bamagæla
■ Fiskur bæði blautur og hertur, var
fyrr á tímum ein af fáum hversdags
fæðutegundum íslendinga. Við sjávar-
síðuna var fiskur einatt aðalfæða
fólksins. Ef afli brást var hallæri og
hungursneyð í landi.
Þá hirtu menn og átu allt af físki, sem
tönn á festi: Hausinn, kúttmaga, sund-
maga, lifur, svil og gotu - og ámælisvert
var, að éta ekki roðið. „Það er sótt
jafnlangt og ftskurinn“, sagði Ólafur
prestur Finnsson við Halldóru dóttur
sína.
Á skútuöldinni kom á markað mat-
fískur, sem kallaður var „tros“. Það var:
Lúða, skata, langa, ufsi, steinbítur, karfi
og keila. - Allur fiskur annar, en
þorskur og ýsa. - Af trosfiskinum átti
óskift, hver það sem hann dró. En
margur drýgði tros sitt mikið með því
að kinna þorskhausa, sem annars var
kastað öllum fyrir borð.
Með togurunum kom til sögu ný
tegund af trosi, svonefndur „bútungur“.
Smáfiskur úr síðustu aðgerð fyrir inn-
siglingu, - sem togarasjómenn fluttu í
land og seldu fisksölukörlum, með haus
og hala. Svo hausuðu, slægðu og söltuðu
karlar kóðin, en komu því stundum
seinna í verk en skyldi. Oft var því
bútungur úldinn í kringum hrygginn.
Það kom ekki að sök, því þá þótti
mörgum það bragð gott í munni.
Vel verkað tros gat verið góður
matur, en aðalkostur þess þótti hve það
var ódýrt: 5-10 aurar kílóið, minnir mig.
Þá voru flestir fátækir og allir kunnu að
spara. Af því varð trosfiskur hversdags-
matur við sjó og í sveit um mikinn hluta
lands. Sú kynslóð, sem nú er elst hér í
landi, var alin upp að einum fjórða á
trosi.
Nýr rauðmagi og sígin grásleppa var
fyrrum helsta vorságæti almennings með
allri sjávarsíðu og saltgrásleppa sumar-
hnossgæti sveitafólks á öllu Suðurlandi
- a.m.k. Bændur sóttu hana langar leiðir
- og keyptu „eftir gömlu lagi“, fyrir einn
fjórðung (5. kg.) af sméri hundraðið.
Það virtist engum efa bundið, að
hrognkelsi er hollur matur og ríkur af
vítamínum.
Nú talar enginn umtrosfisk lengur né
sækist eftir honum, - enda er hann í
flestum búðum orðin okurvara - sem nú
skal sýnt.
Stórverslun sem heitir Hagkaup stend-
ur í Sogamýri. Búðargólflð þar er
vallardagslátta að flatarmáli. Sagt cr að
Þetta er of lítið úrval, í stærstu
kjörbúð landsins. Þama vantar a.m.k.
ufsa, karfa, löngu, síld og grásleppu -
einnig óbarða skreið á réttu verði og
jafnvel hákarl - að því áskildu að enginn
sá fiskur sé seldur við okurverði, eins og
sumt á skránni hér að ofan. Ufsi nýr og
nætursaltaður er gæðamatur. Sama er að
segja um karfa og löngu. Steikt og soðin
síld er sældarfæða - það reyndi ég
Hvalfjarðarsíldarveturinn mikla. Þá gróf
ég nýja síld í gamla fönn - og át hvern
dag með börnum mínum meira en í
hálfan mánuð - og „kom eldi“ í börnin!
Grásleppa hefur að undanförnu verið
drepin í milljónatali, til þess eins, að
hrifsa úr henni hrognin, en fisknum
mestöllum fleygt í sjóinn í þúsund tonna
tali. Það er synd og þjóðarskömm að
fara þannig með svo góðam mat!
Ég skora á yfirvöld veiðileyfa, að veita
framvegis veiðileyfi, með því skilyrði, að
grásleppan sé hirt og verkuð til mann-
eldis og skepnufóðurs - og seld á
sannvirði. Nú og pækilsöltuð grásleppa
léttist um hartnær helming, á leið frá
aðgerðarborði í maga manns. Því veldur
hveljan og furðumikið vatn í holdi
hennar. - Sanngjarnt verð hennar er
hálfvirði ýsu, miðað við matsemd og
þunga.
þar séu flestar vörur seldar 10% ódýrari,
en í næstum öllum öðrum búðum. Þar
er meðal annars seldur fiskur: Frystur,
og saltur fiskur - og sömuleiðis harðflsk-
ur í 100 gramma pokum á 216-386 kr.
kflóið!!!
Yantar lögmætt
hámarksverð á alla vöru
og vinnu
Hvað veldur því, að gömul skata er
seld á þriðjungi hærra verði, en þurrkað-
ur saltfiskur og þrefalt hærra, en slægð
og hausuð ýsa?
Það er til löggilt hámarksverð á
saltþorski og nýrri ýsu, en trosfisk er
mönnum trúað til að selja á sanngjörnu
verði. Sanngirnin er þarna að sýna sig!!!
Fégræðgi og ósannsýni fjölda manns
er orðin slík, að þeim er hvorki trúandi
fyrir, að verðleggja rétt vöru né vinnu
sína. - Flestir heimta meira en hóflegt
er. Sumir margfalt meira. Þjóðfélagið
vantar vörn gegn þessum Gyðingadómi.
Lögmæta hámarksverðlagningu á alla
vöru og vinnu.
Fískur er okkar aðalgjaldeyrisvara -
og aldrei nóg. Við eigum að selja
útlendingum allan verðmætan fisk, sem
fæst úr sjó, en éta „trosið“ sjálfir, eins
og aldamótakynslóðin gerði fram á
miðjan aldur. Okkur vantar undir eins
hóflegt hámarksverð á því!
í október 1982
Helgi Hannesson