Tíminn - 03.12.1982, Blaðsíða 8

8
FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 1982.
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisii Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Úlafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson. Umsjónarmaöur Helgar-Tímans: Atli
Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir. Bjarghildur Stefánsdóttir, Eirikur St.
Eiriksson, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Sigurður Helgason (íþróttir), Jónas
Guðmundsson, Jón Guðni Kristjánsson, Kristín Leifsdóttir, Skafti Jónsson.
Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón
Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi
Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn,
skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasimi:
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 11.00, en 15.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 150.00.
Setning: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprcnt hf.
Nýtt
viðmiðunarkerfi
■ Alþingi hefur verið fremur aðgerðarlítið það sem af
er þinghaldi í haust. Að vísu er mikið lagt fram af málum
og mælskan flýtur í straumum, en afgreiðsla meiriháttar
mála gengur seint. Lengi vel var beðið eftir að
bráðabirgðalögin frá s.l. sumri yrðu lögð fram, og þegar
þau komu var þeim vísað til nefndar eftir litlausa umræðu
og eru þar enn. Fjárlög voru lögð fram á tilskildum tíma
en ekkert bólar á lánsfjáráætlun.Stjórnarskrárnefnd hefur
enn ekki skilað af sér og því ekki komið til kasta
þingmanna að fjalla um það stórmál. Vantrauststillaga
kratanna hleypti lífi í þinghaldið um stund, enda var
tækifærið vel nýtt og varð úr hin ágætasta sjónvarpsdag-
skrá. Eins og við mátti búast veitti meirihuti þingheims
stjórninni fyllsta traust.
Aftur á móti lýsti einn af þingmönnum Alþýðuflokksins
vantrausti á formanninn og flokkinn og nýverið hafa
kjósendur í Reykjavík lýst yfir vantrausti á hinum foringja
stjórnarandstöðunnar.
Þrátt fyrir dauflegt þinghald bíða mikil verk úrlausnar.
Endurskoðun stjórnarskrárinnar er eitt mikilsverðasta
málið sem Alþingi fær til meðferðar í vetur. Annað er
afgreiðsla fjárlaga, en fjárveitinganefnd erfiðar við að ná
endum saman, og mun það hvorki létt verk né
löðurmannlegt þar sem við kreppufjárlög er að eiga, að
mati fjármálaráðherra. Ekki bætir úr skák að ábyrgðarlaus
stjórnarandstaða hótar að fella tekjuöflunarfrumvörp,
sem eru forsenda þess að fjárlög fái staðist.
Mikilsverðustu ákvæði bráðabirgðalaganna eru komin
til framkvæmda. Eitt umdeildasta atriði þeirra var
kjaraskerðingin 1. des. Daufleg umræða um bráðabirgða-
lögin í efri deild stafaði m.a. af því að aðeinseitt af þremur
fylgifrumvörpum þeirra er komið fram. Það er stjórnar-
frumvarp um lengingu orlofs, sem á að vega nokkuð upp
á móti þeirri kjaraskerðingu sem launþegar urðu að þola
um s.l. mánaðamót.
Hin frumvörpin, sem ríkisstjórnin hét að beita sér fyrir
þegar bráðabirgðalögin voru sett, eru um láglaunabætur
og breytingu á viðmiðunargrundvelli vísitölubóta á laun.
Það mun ekki vera neitt einfalt mál að gera lögin um
láglaunabætur svo úr garði að þau fullnægi því réttlæti
sem þeim er ætlað. En væntanlega mun frumvarpið sjá
dagsins ljós innan tíðar.
Nýr útreikningur kjaravísitölu liggur fyrir og mun taka
við af þeim úrelta grundvelli sem verðbætur á laun eru nú
reiknaður eftir. En fleiru mun verða breytt en því dæmi.
Tímabilið sem verðbætur á laun er reiknaður út mun
lengjast og er hugmyndin að verðbæturnar verði ekki
greiddar nema þrisvar á ári í stað fjórum sinnum eins og
nú er. Þá eru mörg önnur atriði tekin til endurskoðunar
svo sem áhrif viðskiptakjara og tillit tekið til félagslegra
framkvæmda.
Oftsinnis hefur verið á það bent, að núverandi
fyrirkomulag er úrelt og mjög verðbólguhvetjandi og
launþegum alls ekki eins hagkvæmt og í fljótu bragði
virðist, og síst af öllu þeim sem lægri hafa launin.
Hálaunamenn njóta aftur á móti góðs af ranglátum
útreikningi verðbóta á laun.
Verðbólgan er á góðri leið með að grafa undan
fjárhagslegu sjálfstæði þjóðarinnar. Það er hlutverk og
skylda stjórnmálamanna að sporna við fótum og láta ekki
reka á reiðanum þar til í algjört óefni er komið. Ein höfuð-
forsenda þessa að stöðva óðaverðbólguna er að koma.
á skynsamlegu og nothæfu verðbótakerfi launa, sem ekki
verkar eins og olía á eld dýrtíðarinnar, eins og það kerfi
sem nú er við lýði og er öllum til tjóns og ekki síður
launþegum en öðrum.
Laun eru 70 af hundraði þjóðartekna. Allar launabreyt-
ingar hafa því gífurleg áhrif á verðbólguþróun. Því verður
að koma á meiri stöðugleika á þessu sviði en verið hefur.
Þess vegna mun ríkisstjórnin beita sér fyrir breytingum á
viðmiðunarkerfinu. OÓ
menningarmál
Af spjöldum
sögunnar
JÓN R. HJÁLMARSSON
AF SPJÖLDUM SÖGUNNAR
(Ný útgáfa)
16 þættir frá
steinöld og fornöld.
Suöurlandsútgáfan
Selfossi 1982
203 bls.
Uppruni mannsins
■ Jón R. Hjálmarsson hefur á seinustu
árum verið mikilvirkur rithöfundur, og
haft aukasetur, því hann gegnir eril -
sömu starfi í skólamálum, eins og flestir
vita.
Og nú hefur hann sent frá sér nokkra
þætti um frumþjóðir, eða fornmenn.
Það dylst víst engum, að töluverður
áhugi er á uppruna nútímamannsins, allt
eins vel þótt sá grunur læðist nú að
mörgum, að vel geti verið að maðurinn
hafi senn gengið veg sinn á enda. Hann
hefur nefnilega þegar bolmagn til þess
að eyða öllu mannlífi á þessum sorp-
hnetti, er snýst umhverfis sólina fullur
af þjáningu og tárum.
Ég varð þess var, að mikill áhugi
virtist ríkja þegar sjónvarpið sýndi
nýverið mynd um Þróunarbraut
mannsins, í mörgum þáttum. Var sein-
asta þættinum sjónvarpað 16. nóvember
síðastliðinn, ef ég man rétt. Þar var
fjallað um framtíð mannsins, og Richard
Leakey reyndi að rýna í sortann.
Þótt uppruni mannsins sé enn á huldu,
eftir myndaflokkinn, þá er það ótrúlega
margt, sem komið hefur í leitirnar á
síðustu árum, hjá þeirri leynilögreglu
fornleifafræðinnar, er leitar að ábyrgðar-
mönnum mannkynsins. Sumsé fyrsta
manninum, einhverjum forníslendingi
sem fyrir óralöngu síðan byrjaði að lifa
mannlífi, sem um margt var frábrugðið
lífinu hjá öðrum skepnum jarðarinnar.
Það dylst engum að saga mannsins er
löng, og verður það, svo lengi sem
upprunann vantar. Mig minnir að við
séum nú taldir vera afsprengi einhverrar
apategundar, er lifði á jörðinni fyrir um
það bil 60 milljón árum.
Þetta er því orðið æði langur tími. Hér
á landi er líka mikill áhugi á nálægri
sögu. Upphafi íslands byggðar, og menn
ekki á eitt sáttir. Má þar nefna deilur
manna um Landnámu og fleira.
Flestir læra þó mannkynssögu líka.
Þótt misjafn sé áhugi manna á þeim
fræðum, held ég að hann fari vaxandi á
íslandi. Ber útgáfa sagnfræðirita um
mannkynssögu, vitni um þann áhuga.
Jón Hjálmarsson hefur í bók sinni Af
spjöidum sögunnar, reynt að safna
saman nokkru af hinu þekkta í samfelldri
sögu mannsins, án þess að gera þó
söguna torskildari. en efni standa til.
Bókin er ætluð þjóðínni, en ekki
sérfræðingum einum.
baekur
■ Jón R. Hjálmarsson.
í árroða sögunnar
Höfundur byrjar með því að gera
grein fyrir verki sínu í formála. Þar má
m.a. lesa þetta:
„Ég hafði fyrir ekki löngu tekið saman
ýmsa aðra fróðleiksmola í ritgerðarformi
úr sögu, sem vel gátu fallið að fyrri
þáttum. Niðurstaðan varð því sú, að ég
safnaði saman í bók þessum ýmsu
þáttum frá steinöld og fornöld og setti
þá með nokkrum þáttum úr tveim
fyrrnefndum bókum. Þetta urðu samtals
sextán þættir og af þeim eru níu, sem nú
birtast í fyrsta sinn á prenti, en sjö úr
tveim eldri bókum.
Þættirnir um Alexander mikla, Kar-
þagó, Orustuna í Teftóborgarskógi og
Neró eru teknar úr fyrstu útgáfu bókar-
innar Af spjöldum sögunnar, en Fönik-
ar, Etrúarar og Þrællinn Spartacus eru úr
bókinni Frægir menn og fornar þjóðir.
Þessir sjö eldri þættir eru ljósprentaðir
upp úr eldri bókum og eru því með
nokkuð öðrum rithætti en þeir nýju.
Þetta eru lesendur beðnir að afsaka sem
og annað ósamræmi í stafsetningu og
rithætti mannanafna og fleira.
í bók sem þessari er ekki um
samfellda mannkynssögu að ræða, held-
ur eru teknir einstakir kaflar eða tímabil
í sögu þjóða og þeim gerð nokkur skil.
Reynt hefur verið að ná fram sem
heillegastri mynd af viðfangsefninu
hverju sinni, svo að úr verði eins konar
saga í sögunni. Þá er það einkenni
þessara frásagna, að tekin eru fyrir
viðfangsefni, sem að nokkru leyti liggja
utan alfaraleiðar í mörgum skólabókum
og því lítið sagt frá þar. Má því líta á
þessar sagnir sem fyllingarefni til lestrar
með venjulegum námsbókum. Þó er
þessi bók ekki hugsuð til nota í skólum
sérstaklega."
Jón hefur verk sitt á uppruna fornísl-
endinga og nefnir þar ýmsa þekkta
menn. Hann byrjar á Reismanninum
(hinum upprétta manni), ræðir um
Jövumanninn, Heidelbergmanninn og
Pekingmanninn, og kemur loks að
Neanderdalsmanninum, sem fyrst fannst
í kalksteini við Neanderána við Dússel-
dorf í Þýskatandi.
Minjar um þennan mann hafa nú
fundist í flestum löndum Efnahags-
bandalagsins, í Rússlandi, ísrael, Suður-
Ameríku og víðar. En svo hverfur hann
fyrir um það bil 35 þúsund árum,
sporlaust.
Jón fjallar einkar rólega í sparlegum
texta um þessi sérkennilegu skeið, og
segja má að bókin fari þaðan til hinnar
rituðu sögu, en á henni hafa íslendingar
ávallt meiri trú en á beinum.
Hefst sá kafli í Miðjarðarhafsbotnum,
en þá verður til fyrsta ártalið í samhang-
andi sögu til vorra daga, eða almanaks-
ársins 1982, sem er annað ár eftir
hlaupár og þriðja ár eftir sumarauka,
eins og það nefnist í tímatalsfræðinni.
Jón kemur víða við, en auk þess er
sagði í formála, er m.a. fjallað um
veröldina við Níl, um Súmerana, þjóð-
ina sem kom og fór, og varð ráðgáta í
bæði skiptin, og svo má endalaust telja.
Jafnvel þrællinn hann Spartacus, sem á
vorum dögum er filmstjarna og alheims-
hetja manna sem eiga bágt, gleymist
ekki.
Jóni R. Hjálmarssyni er það lagið að
finna hentuga fleti á sögum. Það er ekki
endilega kjarninn, heldur ef til vill
aðeins maðurinn, nafnlaus, eða með
nafni, sem ávallt er viðstaddur söguna,
þótt eitt og annað sé að gerast á
landabréfinu. Maður sér samtímann
iðulega speglast í þessum fróðleik. Til
dæmis minnir ástandið í Rómaveldi árið
200 f. Kr. á viss stórveldi nútíðarinnar:
Ríkið verður stærra og voldugra, en
manneskjan minnkar að sama skapi.
En nóg um það. Sögu má rekja með
ýmsu móti. Hana má skoða í listum og
verkfræði, í hernaði og valdatafli. Rekja
hana með konungum og þjóðhöfðingj
um eða hersöfðingjum.
í landi þar sem vandi m anna liggur í
óseldri skreið og botnlægum fisktegund-
um, er fólki hollt að lesa sögu. Og það
er ef til vill helsti kosturinn við sögur
Jóns R. Hjálmarssonar af fornþjóðun-
um, að maður fær um stund aðra
viðmiðun en ástandið í neðri deild gefur
nú urn stundir.
Bækur um menningu fornþjóða minna
manninn á svo ótal margt, meðal annars
þá staðreynd, að allar kynslóðir hafa
vissa æru að verja, auk landamæra.
Kötturinn sem hvarf
í annarri útgáfu
■ Hjá MÁLI OG MENNINGU er komin
út barnabókin Kötturinn sem hvarf eftir
Nínu Tryggvadóttur. Þetta er önnur útgáfa
bókarinnar, en hún kom fyrst út árið 1947
hjá Heimskringlu. Nína Tryggvadóttir var
mikilvirkur og snjall myndlistarmaður og
hún bjó meðal annars til nokkrar bækur
handa börnum þar sem bæði textinn og
myndirnar eru eftir hana.
Kötturínn sem hvarf er skemmtilegust af
öllum bamabókum Nínu og hefur fyrir löngu
áunnið sér sess sem ein af fáum klassískum
íslenskum barnabókum. Bókin segir frá litlu
kisu með Ijósið í rófunni sem týnist og finnst
hvergi, hvar sem leitað er - hefur stolist út
á músaveiðar. Sagan er í bundnu máli í þulu-
eða bamagælustíl sem Nína fer listilega með
og prýdd gullfallegum myndum. Myndimar
í þessari útgáfu em offsetprentaðar, en
upphaflega vora myndirnar dúkristur sem
þrykktar voru á hverja bók.
Kötturínn sem hvarf hefur verið ófáanleg
um áratuga skeið.
Leiftur frá liönum árum 2. bindi
■ Hörpuútgáfan á Akranesi sendir nú frá
sér nýja bók með þessu heiti, en fyrsta bókin
kom út á sl. ári og hlaut mjög góðarviðtökur.
Sagnir frá fyrri tímum era vinsælt lesefni
íslendinga, en þær era einnig fjársjóðir, sem
komandi kynslóðir munu njóta og meta á
ókomnum áram. Mikill fjöldi góðra bóka um
þessi efni kemur út árlega. Meðal þeirra er
bókaflokkurinn Leiftur frá liðnum árum.
Séra Jón Kr. fsfeld hefur safnað efninu á
löngu árabili. 1 bókinni eru fjölbreyttar
Leiftur fra
liðnum árum
Frásagnlr «f mannraunum, *ly»fÖ»um,
dulreenum atburöum og skyggnu fölld.
SAFNAÐ HEFCtR JÓN KR. ÍSFELD
frásagnir. Sagt er frá margháttuðum þjóð-
legum fróðleik, reimleikum, dulrænum at-
burðum, skyggnu fólki, skipsströndum,
skaðaveðrum, sérstæðum hjúskaparmálum
o.fl.