Tíminn - 12.12.1982, Blaðsíða 20

••••einhver eftirvænting í loftinu
GM: Mig langar til að hefja þessa umræðu með
því að beina til ykkar allra einni almennri spurningu.
Það er stundum sagt að mikil gróska hafi hlaupið í
íslenskt leikhúslíf á undanförnum árum; aðsókn að
leikhúsum hefur aukist; ný og frambærilegri innlend
leikverk hafa litið dagsins Ijós; ýmis nýbreytni verið tekin
upp í leikhúslífi; ný leikhús og nýir leikhópar
sprottið upp. Er þessi gróska raunverulega fyrir
hendi og ef svo er, hvernig horfir hún þá við ykkur?
JVJ: Ef við horfum til leikritanna þá hefur þar
náttúrlega orðið grundvallarbreyting á. Það er
trúlega skrifað mun meira af leikritum hér en var
fyrir 15-20 árum og svo virðist sem hugarfarsbreyting
hafi orðið meðal almennings í afstöðu til íslcnskra
leikrita. Fólk hefur meiri trú á þeim og meiri áhuga
cn áður var. Þarna er kominn jarðvegur fyrir
citthvað annað og meira cn við höfðum áður. Aftur
á móti virðast leikhúsin stundum líka of opin fyrir
nýjum leikverkum og við höfum fengið leikrit sem
varla eru sýningarhæf. Nú nýir leikhóparhafa komið
fram og eru í uppsiglingu vegna stefnu eða
stefnuleysis stofnanalcikhúsanna og stundum hafa
þessir hópar tckiö að scr aö flytja verk sem þar fá
ekki inni.
SE: Ég held að það sé rétt hjá Jóni Viðari aö það
er ávinningur af því sein verið hefur að gerast s.l.
15-20 ár. Innlend lcikritun, nýsköpun hjá okkur, er
góð fyrir okkar jarðveg og það cr bersýnilcgt að
áhorfendur eru sama sinnis. Hitt er annað mál aö við
megum ekki einangra okkur. Hvað snertir þetta að
tekin séu til sýningar verk sem ekki eru öll
mcistarastykki þá er því til að svara...
JVJ: Þaö voru ckki mín orð.
SE: Ég segi nú svona. Engin borg verður reist á
einum degi og ár verða að líða þar til aö
raunverulega er koininn frani árangur á þessu sviöi.
Ef við tökum til viðmiðunar eitthvert tímabil úr
” leiklistarsögunni þá vitum við að þar scm blómaskeið
hefur verið þá hefur jafnframt verið talsvert af
lcikverkum sem lifðu ekki. Mér finnst tilkoma nýju
lcikhúsanna mikill ávinningur, en ég er ckki viss um
að það, að fram komi leikhópar, geri það
nauðsynlegt að stilla þessu upp sem einhverju sem
þurfi að vera í andstöðu; það getur verið þörf fyrir
annars konar hópa.
Annars er hlutur svona leikhópa oft ýktur. Þáttur
Grímu í flutningi innendra verka hefur að minni
hyggju verið yfirdrifinn. Ég lifði sjálfur þetta
tímaskeið og það voru ekki feiknalcga mörg innlend
vcrk flutt þar. Gríma átti kannski meira crindi
l'raman af, en síöur þcgar leið á starfið. Það stafaði.
að ég hygg, af því að vcrkefnaval leikhúsanna var
að breytast um það leyti. Þannig að það sem í fyrstu
kann að hafa virst ntikið nýmæli varð smám sainan
það sama og gert var í lcikhúsunum. Á hinn bóginn
hafa lcikhóparnir gert inargt gott fyrir uppeldi
ákveðins hóps lcikhúsfólks, s.s. nýjar aðferðir hjá
Litla leikfélaginu, hópvinna, er dæmi um. Þetta er
jákvætt.
Eftirvænting í andrúmsloftinu
. KR: Mín tilfining er sú að við séum alveg um það
bil að ná í skottið á einhverju og það er æskileg
staða. Það er einhver eftirvænting í andrúmsloftinu.
Mér finnst sem við höfum aðstæður til að eiga betra
leikhús eftir nokkur ár. Það er vissulega gróska í
íslensku leikhúslífi sem kemurfram í auknum áhuga
fólks á því sem cr að gerast, það er líka gróska í
leikritun eins og minnst var á. Nú Jón Viðar talar
um að leikhúsin séu of jákvæð fyrir því sem kemur
inn á borð hjá þeim og sýni gölluð verk. Það má
vissulega leiða að því rök að svo sé, en ég held að
það sé fyrst og fremst vegna áræðni leikhúsanna að
sýna gölluð verk að hér hefur orðið gróska í íslenskri
leikritun og dæminu verði snúið við. Fólk hefur
fengið trú á íslenskri leikritun sem það hafði ekki
fyrir tuttugu árum síðan. Mér finnst alveg sjálfsagt
að sýna gölluð verk.
JVJ: En erum við ekki komnir yfir það tímabil
núna?
KR: Það koma alltaf nýir og nýir höfundar sem
eiga rétt á að fá sýnd sín gölluðu verk.
JVJ: Jú, en...
KR: Hvað meinarðu þegar þú segir að við séum
komnir yfir þann tíma. Áttu við að við stöndum
frammi fyrir framleiðslu á gallalausum verkum?
JVJ: Nei þaðsagði égekki. En viðhöfum úrmeiru
að velja en fyrir fimmtán árum þegar engir höfundar
voru fyrir hendi. Jökull Jakobsson var t.d. rétt að
byrja um þær mundir.
SE: Þú ert svo óþolinmóður Jón.
GM: Eigum við ekki að víkja betur að þessu á
eftir og hcyra álit Þórhildar á spurningunni um
gróskuna?
ÞÞ: Ég er ekki sátt við þetta orðalag. Það er eins
og gefið í skyn að verið sé að rísa úr lægð og úr
þessu verður fljótlega alhæfing. Bæði er það að það
sem maður er að gera á líðandi stund þykir alltaf
mcira spennandi, og varpar þá skugga á fortíðina,
og eins og gróskan í sumum greinum leiklistar er
ekki alltaf á sama tíma og sama stað. Ég er fyrst og
fremst að fetta fingur út í orðalagsatriði. Við hljótum
að kalla það grósku þegar Leikfélag Reykjavíkur
eða Þjóðleikhúsið voru stofnuð o.s.frv. Þetta með
íslenska leikritahöfunda er mjög gleðileg staðreynd.
Nú það hafa komið fram fyrr og síðar sterkar
kynslóðir af leikurum og leikstjórum, en ég er ekki
tilbúin til að samþykkja að núna fyrst sé hlaupin
gróska í íslenska leiklist. Eina lægðin sem ég man
cftir eru sjónvarpsárin fyrstu þegar aðsókn að
leikhúsum dróst saman.
Stöðnun upp á síðkastið
ÞS: Spurningin er um hvaða tímabil við erum að
tala. Ef við erum að tala um síðustu misserin þá er
gróska ekki rétta orðið. Mér finnst gæta ákveðinnar
stöðnunar og á því eru kannski ýmsar skýringar.
Auðvitað er það rétt að fram hafa komið fleiri
íslensk leikrit og þeim hefur verið vel tekið, bæði af
áhorfendum og leikhúsunum. Samt hefur gætt
stöðnunar upp á síðkastið. Leikhúsunum hefur ekki
tekist að setja saman leikhóp sem ber fram verk af
alvöru og spenningi. Það hefur ekki orélið áframhald
á þróun sem var hafin. Að einhverju leyti er þetta
sök leikstjórapólitíkur sem rekin er í leikhúsunum.
Hún er ekki í takt við tímann og ekki í takt við það
sem við höfum kynnst í löndunum í kring. Mérfinnst
semsé að það sé ekki þessi spenna eða gróska í
útkomunni, en ég er sammála Kjartani um að það
er spenningur í loftinu og kannski á hann eftir að
brjótast út.
GM: Mig langar til að beina talinu að leikritavalinu
í leikhúsunum og spyrja Svein Einarsson að því hvaða
sjónarmiðum er fylgt þegar leikverk eru tekin til
sýningar. Er t.d. reynt að ná einhvers konar jafnvægi
milli afþreyingar-eða skemmtiefnis og svo þyngra
cða bókmenntalegra efnis? Eða eru kannski skilin
þarna á milli óglögg?
SE: Áður en ég svara þessu langar mig til að víkja
að því sem Þórhallur sagði. Ég held að það sé ekki
tilviljun þegar á heildina er litið að menn taka sér í
munn orð eins og gróska. Þórhildur talaði um hlut
leikstjóra og leikmyndateiknara. Ég er sannfærður
um að á báðum þessum sviðum eigum við fleiri
hæfileikamenn heldur en nokkru sinni fyrr. Mér
finnst að nú sé starfandi í leikhúsunum óvenju mikið
að framhald væri á starfi í leikhúsunum. Það er mjög
sem var umtalsverð fyrir listræna getu, og við höfum
átt margar kynslóðir af leikurum sem hafa verið á
mjög háu stigi.
ÞÞ: Þegar þú nefnir leikstjóra þá verður mér
hugsað til þess sem Þórhallur sagði um að það skorti
að frahald væri á starfi í leikhúsunum. Það er mjög
tilviljanakennt hvernig leikstjórar koma inn í starf
leikhúsanna, hversu oft og á hvaða hátt. Enginn
leikstjóri getur ráðið nokkru um framvindu síns
starfs. Þegar hann hefur lokið einu verkefni þá er
hann kominu aftast á biðlista á ný.
SE: Já, en það eru nú margar hliðar á þessu -
máli. Sumir leikstjórar biðjat.d. um frí þegar þeir
hafa lokið sínu verki. Hitt er annaö mál, sem ég sný
ekki aftur með, að við eigum nú fleiri hæfileikamenn
á þessu sviði en við höfum nokkru sinni átt og það
gefur okkur fjölbreytileika. Þetta eru listamenn sem
eru komnir til meðvitaðs þroska og vita hvað þeir eru
að gera. Mér finnst t.d. að lesa megi út úr
leiksýningum í dag miklu sjálfstæðari túlkun leik-
stjóra og leikmyndateiknara, svo dæmi sé tekið, á
efninu heldur en alsiða var fyrir fáum árum.
Nú, en varðandi spurninguna um leikritavalið þá
má náttúrlega segja að hún svari sér sjálf þegar litið
er til þess sem á boðstólunum er í leikhúsunum. Það
hefur verið stefna okkar að hlúa að innlendum
leikritum og það gerum við í þeirri trú að sjálfstæði
íslcnskrar leikmenningar sé best borgið með þeim
hætti. Ef við berum saman okkar leikhús og leikhús
á Norðurlöndum þá er athyglisvert að úti er yfir því
kvartað hve innlendri leikritagerð er ábótavant.
Við höfum líka tekið fyrir sígild verk, ekki vegna
þess að þau séu sígild heldur vegna þess að sá kjarni
þeirra sem hefur gert það að verkum að þau hafa
lifað ákveðinn árafjölda freistar manns að taka það
til prófunar hvort þar eru einhver sannindi á ferð
sem eigi enn erindi í dag.
Ég mæli ekki gegn afþreyingarverkum ef þau eru
gerð á listrænan hátt, en slíkum verkum hefur hins
vegar fækkað mjög á seinni árum.
Of þunglamalegt efni
JVJ: Mér finnst eins og tilviljun leiki of stórt
hlutverk í leikritavalinu. Ég get tekið dæmi af
verkefnavali Þjóðleikhússins í vetur. Þar eru sýndar
þrjár ansi stórar og miklar tragidíur á einu bretti.
Þetta er óheppilegt og þessu ætti að dreifa á fleiri
ár. Fleiri svipuð dæmi mætti nefna, eins og t.d. þegar
Þjóðleikhúsið og Iðnó voru bæði með Shakespeare-
sýningar á saina tíma.
Nú í framhaldi af því sem Þórhildur sagði um
leikstjórana: það er afskaplega einkennilegt hve
leikhúsin hafa lítið frumkvæði að því að byggja upp
leikstjóra, að fá þá til að vinna í einhverju framhaldi.
Ef leikstjórar eiga að ná þroska verða þeir að fá að
vinna, en það þýðir kannski að ekki komast allir á
jötuna og leikhúsin verða að velja og hafna sem
getur haft óþægindi í för með sér.
ÞS: Vegna spurningarinnar um leikritaval þá ber
að hafa í huga að á okkur liggur þessi krafa að bjóða
upp á fjölbreytt efni og ég get tekið undir það með
Jóni Viðari að mér finnst þetta ansi þunglamalegt
hjá okkur í vetur.
Nú en svo er auðvitað hægt að gera ýmislegt úr
leikntum, og þá kem ég aftur að þvi að ástæðan fyrir
því að okkur miðar ekkert áleiðis er iéleg
lcikstjórnarpólitík, val leikstjóra hefui mistekist.
Það eru sömu mennirnir sem skjóta upp kollinum
ár eftir ár. Ég er að deila á þetta val. Mér finnst
það ekki í takt við tímann og aðalástæóan fyrir okkar
stöðu í dag.
ÞÞ: Það er enginn hægðarleikur að setja saman
prógramm fyrir leikhús í heilt ár. Ég hafði ekki
hugsað út í þetta með þunglamalegt efni, en ég held
að hin röddin mundi nú fljótt heyrast: óskaplega er
þetta létt, þarf ekki eitthvað meira bitastætt? Einu
sinni þegar ég starfaði á Akureyri efndum við til
íslensks leikárs og sýndum þá sex íslensk verk. Þá
var verið að spyrja: Af hverju sýnið þið bara íslensk
verk? Þau eru svo leiðinleg. Næsta ár voru einungis
erlend verk og þá var spurt: Af hverju sýnið þið ekki
eitthvað íslenskt?
Frjálsir leikhópar fái að njóta sín
KR: Það er grundvallaratriði í sambandi við það
sem við köllum stofnanaleikhús að þau spila í
kringum ákveðinn ramma og verða að koma til móts
við það þjóðfélag sem við búum í og það skýrir
breiddina í verkefnavali. Stofnanaleikhúsunum er
lögð sú skylda á herðar að hafa yfirleitt eitthvað í
gangi. Ef menn langar hins vegar til að hafa ákveðna
stefnu varðandi val á verkefnum og þróa fram skýran
leikhóp þá eiga menn hægara um vik ef frjálsir
leikhópar fá að njóta sín í leikhúsunum og sem
víðast um landið. Það er mjög aðkallandi að hlúa
að því sem við köllum frjálsa leikhópa. Þeir verða
að fá að geta komið og farið, skapað sér stefnu og
unnið vægðarlaust að henni. Ég fæ ekki séð að
leikhús eins og Þjóðleikhjúsið sem verður að miða
við mikla breidd í verkefnavali geti haldið uppi mjög
ákveðinni listrænni stefnu. Þetta frnnst mér vera
mergurinn málsins í sambandi við þessi stóru leikhús.
GM: Er eitthvað athugavert við það að til skuli
vera frjálsir leikhópar? Eru þeir merki um að
eitthvað sé að annars staðar?
JVJ: Já, ég er sannfærður um að frjálsu
leikhóparnir spretta upp vegna þess að leikhúsin
fullnægja ekki einhverri þörf. Á því er ekki m innsti
vafi. Leikhús er dýrt fyrirtæki og best væri auðvitað
að ríkið sjálft og opinberir aðilar geti haldið því
uppi. Hins vegar er ástandið hér á landi með þeim
hætti að við höfum stóran hóp ungra leikara sem
ganga atvinnulausir að meira eða minna leyti, og
það er ekki óeðlilegt að við slíkar aðstæður komi
upp krafa um að fólk geti haslað sér völl utan stóru
leikhúsanna. En engu að síður held ég að þessi
ófullnægða þörf sé aðalatriði hér.
SE: Ég er ansi mikið sammála því sem Kjartan
var að segja. Ég held að ekki beri fyrst og fremst að
líta á leikhópana sem gagnrýni á leikhúsin, heldur
sýni þeir þörf fyrir annars konar vinnubrögð. Ég
held að leikhúsin hér hafi sjálf verið frjó. Við höfum
gert margar lofsverðar tilraunir í leiklist og þær ekki
síðri en þær sem frjálsir leikhópar hafa tekið sér fyrir
hendur. Ég er líka sannfærður um að tilkoma fleiri
möguleika á að nálgast áhorfendur sé af hinu góða.
Við megum heldur ekki gleyma því að okkar
menningarheild er mjög lítil og þessi leikhús tvö hér
sinna þörfum sem fjöldi leikhúsa gerir í stórborgum
erlendis.
KR: Þegar ég er að leggja áherslu á nauðsyn
frjálsra leikhópa þá er ég að mælast til aukinnar
opinberrar fyrirgreiðslu þeim til handa, svo þeir geti
komið og farið. Það er engin formúla til fyrir einingu
í leikhópi. Slíkur hópur hefur í eðli sínu til að bera
þætti sem gera það líklegt að hann splundrist fyrr
en síðar.
Annars konar leíkhús
nauðsynlegt
ÞS: Það er auðvitað mjög nauðsynlegt fyrir þá
sem vinna í stofnanaleikhúsunum að til sé annars
konar leikhús. Það var gerð mjög merkileg tilraun
í fyrra, sem því miður var ekki unnt að fylgja eftir,
þegar nokkrir leikarar tóku sig út úr stofnanaleikhús-
inu og fóru í Alþýðuleikhúsið og ætluðu að vinna
þar sem hópur. Ég kom seinna í þennan hóp sem
gestur úr Þjóðleikhúsinu. Því miður lenti þessi hópur
í því að hafa ekki nógu góð skilyrði til að vinna,
skipulagslega og fjárhagslega. Það var eins og að
fara mörg ár aftur í tímann að vinna þarna, þetta
minnti á Grímu um 1970. Þessi tilraun tókst sem
sagt ekki, en slíkar tilraunireru samt nauðsynlegar.
ÞÞ: Frjálsir leikhópar - hvað eru annars ófrjálsir
leikhópar? - þurfa ekki að endurspegla óánægju.
Þeir geta verið vísbending um að fólk vill gera
eitthvað annað en það sem verið er að gera í það
og það skiptið og því felst engin ósk um dauða hins
aðilans. Ég er sammála því að hér þyrfti að vera
vettvangur fyrir slíka frjálsa starfsemi, og ég er
sammála Kjartani um að svona hópur getur aldrei
staðið til eilífðar. Það kemur alltaf að því að hann
splundrast, ekki endilega vegna óeiningar, heldur
vegna þess að fólk langar til að gera eitthvað enn
annað.
Ég hef sjálf reynslu af því að finna á þessu sviði
og það hefur ævinlega verið mikill barningur. Þegar
maður hefur loksins náð í skottið á einhverju þá er
buddan tóm og þreyta hefur skapast á vinnustaðnum.
Ég minnist þess hve mikil viðbrigði mér þóttu það
að koma inn á stofnaleikhúsið og þurfa ekki að sinna
öðru en nákvæmlega mínu starfi. Áður hafði ég þurft
að vera í alls konar stússi sem var algerlega
óviðkomandi hinu listræna starfi. Það var kannski
hollur skoli, en það er takmarkað hvað maður endist
í slíkt: bæði líkamlega og listrænt.
Stöðnunarhneigð í stofn-
analeikhúsum?
GM: Er ekki hxtt við því að einhvers konar
stöðnunarhneigð sé innbyggð í öll stofnanaleikhús?
SE: Sú hætta er ævinlega fyrir hendi, það er alveg
rétt. Og til dæmis þegar umræður voru hvað mest í
gangi um andstæður stofnanaleikhúss og svokallaðra
frjálsra leikhópa þá voru örugglega í ýmsum löndum
forsendur fyrir því að setja þetta upp sem andstæður.
Hitt er annað mál að innan stofnanaleikhússins má
segja að séu alltaf að skapast nýir og nýir leikhópar,
þ.e.a.s. í kringum sýningu myndast kjarni sem leiðir
hana fram til sigurs; þar er oft mjög góður vinnuandi
og út úr því koma oft sýningar sem eru mjög
umtalsverðar.
ÞÞ: Það sem mér hefur fundist erfiðast við að
vinna innan stofnanaleikhúss er að koma þar sem
lausamaður, setja upp eitt leikrit og labba svo bara
út. Mér finnst vont að koma á sýningar síðar meir
og ætla að koma baksviðs eftir á og hafa eitthvað
um þær að segja. Þá eru allir leikararnir farnir að
vinna við eitthvað annað samhliða. Ég er ekki inn í
þeirri mynd og mér finnst ég vera þráhyggju
manneskja sem endilega vilji hugsa um mína
sýningu. Þetta er stærsti gallinn. Það vantar eðilegt
framhald í vinnu manns.
ÞS: Þess má geta að nú standa yfir samningavið-
ræður við leikstjórafélagið og það er einmitt krafa
okkar í leikhúsinu að vinna leikstjóra verði metin á
tímagrundvelli, þ.e. til ákveðins mánaðarfjölda og
á meðan er leikstjórinn starfsmaður leikhússins og
hefur betri tíma til að sinna sínu verki. Hann hlýtur
þá að nýtast leikhúsinu miklu betur.
SE: Mér finnst það mjög mikilvægt sem Þórhildur
er að tala um, að leikstjóri fylgi eftir sinni sýningu
og komi og ræði við leikara á eftir þær, enda gefið
góða raun og færst í aukana á seinni árum.
Leiklistargagnrýni of
óvægin
GM: Mig langar til að víkja að öðru efni. Nú um
nokkurt skeið hefur manni þótt áberandi sá
ágreiningur sem er á milli gagnrýnenda fjölmiðla
annars vegar og leikara og leikhúsforstjóra hins
vegar um mat á leikhúsverkum og því sem er að
gerast í leikhúslífi almennt. Mig langar til að spyrja
Svein að því hvort íslenskir gagnrýnendur séu
ósanngjamir í dómum sínum og hvort sá háttur sem
hafður er hér á leikdómum sé á einhvern hátt
aðfinnsluverður.
SE: Ég hef oft lýst því yfir og get ekki annað en
endurtekið það hér að mér finnst íslensk leiklistar-
gagnrýni of óvægin upp til hópa. Ég er ekki að biðja
um að við séum ekki gagnrýnd, ég held að gagnrýni
sé mjög mikilsverð fyrir okkur í leikhúsunum og
áhorfendur, en ég kysi að það væri fjallað um þessi
mál af meiri hógværð.
JVJ: Ég er alveg ósammála þessu. Leikhúsgagn-
rýni hér er alltof lin. Eitt af stærstu vandamálum
gagnrýnandans er manngæska hans og hlýja hjarta-
þel sem hann verður stundum að yfirvinna til að geta
haft sannleikann að leiðarljósi, þann sannleika sem
hann sér og trúir að sé réttur.
GM: Er ekki eifitt að vera gagnrýnandi í svona
fámennu þjóðfétagi eins og okkar?
JVJ: Jú, jú það getur verið það. En það þýðir
ekkert að vera í þessu starfi og láta hanka sig á því
að skrifa eða taka sérstakt tillit til manna sem manni
eru hjartakærir af einhverjum ástæðum. Það grefur
bæði undan trú manna á gagnrýnandanum og trú
hans á sjálfan sig. En það er rétt, þetta er erfitt starf.
KR: Tónninn í gagnrýnendum hefur vissulega oft
verið harkalegur, en mér finnst það að mörgu leyti
verið með fjörmerkjunum í leikhúslífi okkar. Ég
man eftir því að á norrænni ráðstefnu um
leiklistarmál hitti ég Dana sem sagði við mig að við
mættum þakka fyrir harða gagnrýni. Hjá þeim hcfði
enginn áhuga á leikhúslífi nema gagnrýnendur og
því reyna þeir að lappa upp á áhuga almennings með
því að hrósa öllu upp í hástert. Á íslandi er þessu
aftur á móti þannig farið að gagnrýnendur eru svo
vissir um okkar öryggi og hafa svo mikið á
tilfinningunni að við séum ofan á að þeim finnst hægt
að bjóða okkur hvað sem er. Þetta held ég að sé ein
helsta forsendan fyrir því hvaða gagnrýni hcfur
mótast hér og það er að mörgu lcyti ekki nema til
góðs. Hitt er verra og það er scnsasjónselcmentið í
þessu hjá gagnrýnendum. Að gagnrýnandi getur
orðið eins konar Svarthöfði, fengið númer sem
harður penni og hann fer að leika þá rullu. Það
getur verið goður gagnrýnandi sem hefur smekk og
maður tekur mark á, en maður hættir að taka mark
á honum þegar hann er farinn að ofleika sína rullu.
En semsé: hin harða gagnrýni hér vitnar um gott
leikhús.
Gagnrýni ákaflega nauð-
synleg
ÞS: Ég held að gagnrýni sé ákaflcga nauðsynleg.
Og ég veit ekki hvað leikarar og leikhúsfólk mundi
yfirleitt tala um ef það kæmu ekki annað slagið
einhverjir pistlar í blöðum eða útvarpi. Þótt menn
segist oft ekki taka mark á þessu eru þeir allir I
talandi og deilandi um gagnrýnina. En ég vil koma
að hér smásögu um það hvernig mér finnst að
gagnrýni eigi ekki að vera. Það gerðist í fyrra að
mér fannst gagnrýnandi taka sér það fyrir hendur að
slátra leiksýningu. Við vorum það heppin þá að þcssi
gagnrýni kom ekki fyrr en það sein og 3-4 þúsund
manns voru búin að sjá verkið og hún lifði þetta af.
En hefði þessi gagnrýni komið degi éftir frumsýn-
ingu, hún var í útvarpinu, þá hefði þcssi sýning, ég
er að tala um Dans á rósuin, þá hefði henni verið
slátrað. Þessi gagnrýni fór þannig fram'að rakið var
í hæðnistón hvert smáatriði í efnisþræðinum. Ég
held að það mætti fara eins með leiklist eins og
Hamlet, nú eða Stundarfrið, eða bara hvaða verk
sem er. Engu að síður: gagnrýni er rtiiuðsynleg og I
við tökum heilmikið mark á henni, þótt við viljum |
ekki alltaí viðurkenna það.
ÞÞ: Já, auðvitað finnst engum gaman að vera
skammaður, en það getur verið eins ófullnægjandi
að láta hrósa sér þcgar ekki kemur fram fyrir hvað.
Mér finnst gugnrýnendur oft setja niðurstöður sínar I
’ fram sem endanlegan dóm, inn í gagnrýnina vantar
einhvern efa, einhvern fyrirvara um að þetta sé ein
skoðun en ekki algild. Nú gagnrýnedúr tiunda oft
miklu betur hvers vcgna þeim mislíkar eitthvað
heldur en hvers vegna þeim líkar eitthvað. En það
cr ekki síður ástæða til að gagnrýnandi rökstyðji það [
vel þegar hann cr ánægður, af hverjú hann er það.
Leikhúsmaður er ekkert ánægður með hrós nema |
hann viti hverju er verið að hrósa.
JVJ: Eru ekki svolitlar mótsagnir í þessu hjá þér? I
Ef gagnrýnandi rökstyður virkilega vel sitt mat á
sýningu hlýtur þá ckki þessi „efi“ sem* þú talar um |
að hverfa? •
Gagnrýni og endanlegt
mat
ÞÞ: Það hefur ekkert með rökstuðning að gera,
og framsetning og stíll geta gefið í skyn að þarna sé |
á ferðinni hið endanlega mat.
JVJ: Þaó dettur engum í hug, það vi.ta allir að svo
er ekki.
ÞÞ: Nei, það vita það ckki allir.
JVJ: Ef ég set fram cinhvcrja skoðun í blaðagrcin
þá er það mín persónulega skoðun. Ég hcf fullan
rétt til að standa við hana af heilunt hug. Það vita
allir að þetta er ekkert algilt mat. Gáðu líka að því
að menn lcsa ekki ritdóma og leikdóma eina út fyrir
sig hcldur lesa þeir röð af dómum. Þeir fá þá ákveðna
mynd af gagnrýnandanum, af hans viðmiðunum og
smekk og geta svo tékkað á sjálfum sér hvort þeir |
cru sammála honum eöa ekki. Et' þeir finna að þeir
eru sammála gagnrýnandanum þá hneigjast þeir til
aö taka mcira mark á mati hans, þá fær hann meira
Sveinn Einarsson: Ekki tilviljun að talað er um grósku í leiklist.
Jón Viðar Jónsson: íslenskt leikhús einkennist af kreppu.
Kjartan Ragnarsson: Gagnrýnandi getur orðið eins konar Svarthöfði.
Þórhallur Sigurðsson: Gætir ákveðinnar stöðnunar í leikhúslífi.
■ Þórhildur Þorleifsdóttir: Inn í leiklistargagnrýni vantar einhvem efa.