Tíminn - 12.12.1982, Blaðsíða 22
HRINGBORÐSUMRÆÐUR HELGAR TIMANS
••••einhver eftirvænting í loftinu
átorítet gagnvart þessum lesendum. Ég skil ekki
þetta tal um að menn megi ekki vera harðir á sinni
skoðun.
ÞÞ: Ég er alls ekki að tala um það.
JVJ: Jú.
ÞÞ: Nei, alls ekki.
KR: Á þingi um gagnrýni í fjölmiðlum í haust kom
það fram hjá Sigurði Karlssyni að leiklistargagnrýni
væri eingöngu blaðamennska, hún gæti ekki orðið
nein úttekt sem væri....
JVJ: Væri hvað?
KR: Sem væri málefnalag.
JVJ: Af hverju ekki?
KR: Af því að hún er svo lítt undirbyggð. Tökum
t.d. muninn á bókmenntalegri umfjöllun eins og
skrifum Peter Hallberg um Laxness og svo aftur
gagnrýni í blöðum í jólabókaflóði. Þar er grundvall-
armunur á. Eins er þetta með leiklistargagnrýnina.
JVJ: Þarf mat sem er sett fram í stuttri gagnorðri
blaðagrein á verkum Halldórs Laxness að vera
óskynsamlegra en verk upp á 500 síður. Er eitthvað
sem segir það átómatískt?
KR: Nei, en það getur legið í stílnum hjá
viðkomandi gagnrýnanda að hann láti sem þetta sé
hlutlægt endanlegt mat. Nei, viljumbaraekkiaðþeir
látist skrifa íaglega.
JVJ: Hann er að gera sitt mat. Hann hlýtur að
reyna að vera hlutlægur í sinu mati. Á dögunum
skrifaði einn gagnrýnandi á blað að rökstuðningur
fyrir dómi þyrfti aðeins að felast í orðunum „af því
bara“. Er það slík gagnrýni sem þið viljið fá? Það
hefur mér ekki hcyrst. Og af hverju getum við
ekki skrifað faglega gagnrýni í blöð? Hvað er það
eiginlega sem þið viljið? Einhvcrja skýrslu upp á
hundrað síður?
Áð skrifa faglega gagnrýni
KR: Nei, við viljum bara ekki að þið látist skrifa
faglega, að það liggi í tóninum að þetta sé fagleg
umfjöllun, þegar það er það ckki.
JVJ: Nei, þetta skil ég ekki.
leikhúsi" sem Jón Viðar sló upp í Helgarpóstinum
þegar hann var að fjalla um veturinn í fyrra er bara
til að brosa að fyrir okkur, hún er blaðamennska til
að ná athygli, hún er sensasjón.
JVJ: En getur ekki verið neinn sannleikur fólginn
í því?
KR: Jú, jú, það getur vel verið. En við erum að
tala um ákveðna tegund af blaðamennsku sem mér
finnst geta farið út í ofleik í rullunni gagnrýnandi.
AM: Við ættum kannski að víkja aftur að
ummælum Sigurðar Karlssonar um að það vantaði
faglega þáttinn í gagnrýnina?
GM: Það er ekki klárt hvað átt er við með
„faglegri gagnrýni.“
JVJ: Einmitt.
ÞÞ: Ég held að við leikhúsfólk verðum að stilla
slíkum kröfum í hóf.
SE: Ég er sammála því.
ÞÞ: í sjálfu sér kemur engum við hvernig sýning
er unnin. Sýningin á að standa eins og hún birtist á
fjölunum og þannig á að fjalla um hana. I rauninni
finnst mér það ekki vera verk gagnrýnandans að
blanda sér inn í fagmennskuna. En stundum gremst
manni það þcgar gagnrýnendur eru að reyna að vera
faglegir og mistekst það, rugla saman verksviðum
o.s.frv. Fagleg umfjöllun er nokkuð sem við gctum
ekki beðið um.
SE: Ég held að við getum ekki gert þessa kröfu.
Það cr ekki heiðarlegt af okkar hálfu. Fagleg
gagnrýni er annað starf, annars konar vinna. Við
skulum að vísu gera okkur grein fyrir því að ef við
verðum fyrir gagnrýni sem er raunverulega fagleg
þá erum við injög fegin, cn við getum ekki ætlast til
þess. Það fer hins vegar í okkur þegar okkur finnst
blærinn á gagnrýninni vera eins og sá sem skrifar
ætlist til að lesandinn taki hana sem faglega. Við
upplifum þetta ekki þannig. Gagnrýnandi getur haft
marga kosti þótt hann skrifi ekki faglcga; hann getur
t.d. komið auga á hluti í sýningunni sem almenningur
upp til hópa gerir ekki og hann getur bent á þá og
hluti sem skipta máli, hvort vel hafi tekist til. En
ég vil segja orð um gagnrýni Jón Viðars, af því að
hann er staddur hérna. Hann byggði jafnan sína
gagnrýni í útvarpinu upp þannig að fyrst kom
fræðilegur inngangur um það hvers konar leikhús
væri á ferðinni, og á eftir fylgdi dómurinn um
sýninguna. Þessu kveinkuðum við okkur oft undan
vegna þess að þetta virkaði nánast sem endanlegt
mat. Jón segir hér að þetta hafi bara verið hans
skoðun. En þegar gagnrýni ér sett fram á þennan
máta þá er eins og Stóridómur sé á ferð. Hinn
almenni hiustandi tekur þetta sem endanlegan dóm
fræðimannsins um sýninguna.
KR: Umræðan. um gagnrýni er náttúrlega
endalaus. Aðalatriðið er að það sé fjallað um okkur.
Ég álít að það sé jákvætt hvað leiklistargagnrýni er
veitt mikil athygli hér og það held égf að sé hluti af
því hve leikhúsið er mikih.ægur þáttur í því umhverfi
sem við búum í.
SE: Ég gleðst yfir því þegar ég les gagnrýni þar
sem gagnrýnandi reynir að setja sig inn í forsendur
fyrir sýningunni, en býr sér ekki til forsendur sjálfur.
Kjartan vék að því að ein ástæðan fyrir því hve
gagnrýni hér væri hörð væri sú að leiklistin stæði
nokkuð vel. Ég er alveg jafn sannfærður um að ef
við hefðum staðið okkur mjög illa þá hefðu
gagnrýnendur t.d. þú Jón Viðar vent sínu kvæði í
kross og gerst boðberar fyrir það sem við erum að
gera. Þeir hefðu hvatt til þess að fólk lyki upp augum
fyrir því sem þó er vel gert.
JVJ: Ég er sammála því sem Sveinn sagði að þessi
gagnrýni stendur oft og fellur bara í krafti sjálfrar
sín. Það er grundvallaratriði að gagnrýnandi skrifi
skemmtilega og lifandi þannig að fólk lesi þetta.
Hann þarf að hafa þennan hæfileika til að miðla sinni
upplifun og hafi hann slíkan hæfileika á hann
möguleika að verða öðrum inspírasjón. Það getur
verið inspírerandi að iesa góða gagnrýni.
Leiklist í fjölmiðlum
GM: Mig langar til að heyra álit ykkar á annarri
■ „Ef útvarpsgagnrýni á DANS Á RÓSUM hefði komið daginn eftir frumsýningu þá hefði sýningunni verið slátrað“.
Sögu Jónsdóttur og Helga Skúlason í hlutverkum sínum.
Myndin sýnir Þórhall Sigurðsson,
■ Tímamyndir: Róbert.
SE: Ég held að það sé hcldur óheppilegt að kalla
gagnrýni leikdóma.
KR: Akkúrat.
SE: Ég held að orðið sem slíkt sé dálítið hættulegt,
mönnum hafi orðið villugjarnt á því. Ég held að það
að gefa hlutlæga lýsingu hafi stundum meira gildi
heldur en að kveða upp með jái eða neii.
JVJ: Sveinn, sko þetta íléttast saman. Við reynum
eftir bcstu getu að gera þetta í okkar dómum, bæöi
lýsingu og mat. Matið hlýtur alltaf að koma þarna
inn i cinfaldlega vegna þess að maður lýsir því sem
manni finnst skipta máli. Það er ekki hægt að greina
þetta s'vona sundur.
KR: Við getum vikið að því aftur sem Þórhallur
sagði áðan, að það liggi stundum í stílnum, þetta tal
ofan frá og það þykir okkur neikvætt.
ÞÞ: Það hefur ekkert með það að gera sem þú
lagðir mér í munn áðan Jón, um að allt þyrfti að
vera jákvætt. Það hefur ekkcrt með það að gera.
GM: Er leikhúsgagnrýni kannski meiriháttar
vandamál fyrir leikhúsfólk? Er hún áhyggjuefni?
KR: Nei, það er mjög gleðilegt hvað hún vekur
mikla athygli og hvað hún er. Þessi umræða okkar
hérna er t.d. til marks um það að umfjöllun um
leikhús er eitthvað sem vekur athygli. En eins og ég
segi, mér hefur fundist að það væri margt athugavert
við gagnrýnina. Fyrirsögn eins og „ísöld í íslensku
hreinlega kennt fólki að njóta betur leikhúss. Hann
getur líka skrifað grein sem stendur fyrir sjálfa sig.
Gagnrýni teljum við ákaflega mikilsverða og þess
vegna er okkur aldrei sama um hana.
Listamenn læra ekki af
leikdómum
ÞÞ: Ég held að það væri ótrúleg bjartsýni að ætla
að það kæmi einhvern tímann fram leikdómur sem
viðkomandi listamaður teldi sig læra af. Gagnrýni í
dagblöðum er fyrir áhorfendur, en ekki listafólkið.
Það má ekki taka þetta sem hroka. Þarna er um að
ræða mat sem kemur eftir á og það er sjaldnast sagt
nokkuð þannig að maður læri af því. Maður getur
aftur á móti verið sammála eða ósammála gagnrýn-
inni.
JVJ: Það sem mér finnst frekar vanta í gagnrýnina
er að hún sé fagleg, ég er ekki einu sinni viss um að
ég viti hvað átt er við með því, og það er að hún sé
fræðilega undirbyggð. Það skortir á að gagnrýnendur
hafi nógu mikla yfirsýn, hafi gert sér grein fyrir hvers
konar leikhús þeir vilja, að hverju þeir vilja keppa.
Það vantar viðmiðun til að reisa gagnrýnina á, og á
henni cr mjög tilviljunarkenndur bragur.
ÞS: Ég held að eftir nokkuð langt starf í leikhúsi
viti leikarar og leikstjórar hvenær þeir eru að gera
umfjöllun fjölmiöla um leikhús, þ.e. fréttaskríf og
frásagnir. Er þessu efni að einhverju leyti ábótavant?
SE: Ritstjórar blaðanna halda þvi fram að
hlutfallslega meira sé fjallað um leiklist í fjölmiðlum
hér en víða annars staðar. Ég er ekki viss um að
þetta standist alveg, en hitt er annað mál að það cr
talsvert um leiklist fjallað. Það sem við höfum
gagnrýnt er að okkur finnst þetta oft mjög
tilviljanakennt. Nú.það er líka aðfinnsluvert að ekki
er gerður nægilegur greinarmunur á hvað er leiklist
á áhugamannastigi og svokölluðu atvinnumennsku-
stigi. Ef tekin er viðmiðun af plássi í blaði í
þessu sambandi er hætt að fólk geti villst.
ÞÞ: Mér finnst fréttaskrif blaðanna um leikhús
ærið tilviljunarkennd og blaðamenn eru misjafnlega
í stakk búnir til að fjalla um þessi mál. Ég hef heyrt
blaðamenn segja það að það sé lenska á blöðunum
að senda byrjendur í leikhúsin. Því er ekki að neita
að oft þegar blaðamenn koma á þessa frumsýningar-
blaðamannafundi þá er Qft ekki til staðar sú þekking
sem þyrfti að vera. Maður hefur orðið vitni að alveg
hrapalegum hlutum íþvísambandi. Ég man t.d. eftir
því að þegar ég var að setja upp afmælissýningu
Þjóðleikhússins á árunum kom þar blaðamaður og
spurði hvonþetta væri mitt fyrsta verk í Þjóðleikhús-
inu og ég svaraði því játandi. Þá sneri hann sér að
Sigurjóni Jóhannssyni og spurði: Er þetta líka þitt
fyrsta verkefni? Sigurjón er búinn að vera aðalleik-
myndateiknari Þjóðleikhússins í áratug. Þetta sýnir
hvað blöðin vanda stundum lítið til þessarar
umfjöllunar. Þau hafa spesíalista á öllum sviðum,
t.d. sérstaka íþróttafréttaritara, en enga í þessari
tegund fréttamennsku.
SE: Ég vildi bæta því við að oft er þessi umfjöllun
einstakiingsbundin. Það er kannski einn blaðamaður
á einhverju blaði sem hefur mikinn áhuga fyrir
leiklist og þá stóreykur hann umfjöllun á þeim
vettvangi.
ÞS: Ég held að umfjöllunin sé mjög tilviljunar-
kennd og ég held líka að leikhúsin eigi talsverða sök
á því. Þau þyrftu að kynna verk sín betur. Sum vcrk
þurfa meiri kynningu en önnur. Það er stundum
gefist upp við þetta kynningarhlutverk. Leikhúsið á
að hafa frumkvæði að því að útvega blöðunum efni.
En því er jú: ekki að neita að blaðamenn eru mjög
misjafnlega í stakk búnir að fjalla um leiksýningar.
Ég man eftir því að þegar sjónvarpsgerð Silfurtungls-
ins var kynnt á blaðamannafundi spurði blaðamaður
nokkur hver væri höfundurinn . Leikstjórinn rak
hann út.
KR: Ég hef verið spurður að því í viðtali hvað ætti
að spyrja mig um!
ÞÞ: Það er mjög algengt.
JVJ: Ég er sammála því sem hér er sagt. Það er
algerlega tilviljanakennt hvernig blöðin fjalla um
þessa hluti. Það liggur kannski í því að blöðin hér
hafa enga kúltúrpólitík. Flest erlend blöð með
sjálfsvirðingu hafa sérstakar menningarsíður, ætla
inenningarefni ákveðna spaltabreidd, en hér e:
menningarmálum ekki sýnd nein virðing af þessu
tagi. Þetta cr undir áhuga einstakra blaðamanna
komið.
Framtíð leikhúsmcnningar
AM: Hvað með framtíð islenskrar leikhús-
menningar? Kjartan sagði að við værum að ná í
skottið á einhverju.
KR: Ef við vissum nákvæmlega hvaö það er sem
við erum kannski að ná í skottið á þá værum við vel
stödd. Leikhúsin eru vonandi í þróun fram á við og
eru vonandi leitandi. Nú varðandi framtíðina þa ber
■ ég töluverðan ótta í brjósti um að skortur verði á
fjármagni til leiklistar.
ÞS: Það væri þá helst að maður liti til sinna
heimavígstöðva, Þjóðleikhússins. Ég verð að segja
að mér finnst þar ríkja ansi mikið tregðulögmál í
sambandi við stjórnun og framkvæmdir. Nú um
þessar mundir er verið að reyna að ná fram
samningum úm mjög mikilsverða hluti, framtíð
atvinnuleikhúss hér veltur í rauninni á þeim. í okkar
leikhúsi er mjög margt fólk sem þar hefur starfað
frá upphafi, fólk með mikla reynslu. Þessi reynsla
þess þarf að nýtast okkur svo við séum ekki að byrja
upp á nýtt. Það er nú verið að reyna að ná samningi
við fjármálavaldið um að taka á þessu máli raunsætt,
þ.e. hvernig standa á að endurnýjun í leikarahópn-
um. Mérfinnst mikið velta á því að þessirsamningar
verði farsællega til lykta leiddir. Það hefur þegar
náðst samkomulag allra i leikhúsinu og boltinn er
nú í fjarmálaráðuneytinu. Ég vona sem sagt að þetta
tregðulögmál fari að gefa sig bráðlega.
SE: Já, ég held nú ég þekki ekki nokkurn mann
í íslensku leikhúsi sem ekki vill veg þess sem mestan.
Ég get verið Þórhalli sammála um það að heppilegra
væri að hafa ekki eins þungar skorður á því hvernig
við getum rekið okkar leikhús.
ÞÞ: Ef við víkjum talinu aftur að skottinu, þá
vona ég bara að við náum aldrei í það, en að það
'naldist í sjónmáli þannig að við höldum alltaf áfram
að elta það.
JVJ: Þrátt fyrir allt það jákvæða sem gerst hefur
í íslensku leikhúsi finnst mér það einkennast núna
af kreppu. Ef miðað er við það sem maður sér skást
í nágrannalöndunum þó komum við sjaldan eða
aldrei meö tærnar þar sem þeir hafa hælana.
Leikhúsfólk held ég að finni líka fyrir þessari
kreppu, einkum yngra fólkið sem er miklu meðvit-
aðra, kynslóðaskilin eru hér mjög skörp. Og ég bind
vonir mínar um framtíð íslenskar leiklistar við þessa
vitund um vandann.
SE: Að lokum í sambandi við það sem Kjartan
var að tala um, samdrátt í stuðningi við leiklist. Ef
um niðurskurð verður að ræða til leikhúsanna þá
mundi hann vissulega koma sér mjög illa tyrir þad
sem við erum að reyna að gera. Ég er ekki viss um
að peningum sé betur til annars varið, án þess að ég
vilji vera að metast um málaflokka. Við veitum
stórum hluta af okkar fjármagni í heilbrigðismál. Ég
var á Bretlandi nýlega og þar setti leikhúsmaður
fram eftirfarandi kenningu: Því meira fé sem kemur
til leikhússins því meira stuðlar það að andlegu
heilbrigði þjóðarinnar og þá þarf færri spítala.
GM