Tíminn - 12.12.1982, Blaðsíða 39

St:NNLMAC.UK 12. OCSEMBER »»2
sömu leiö og norrænir menn. En
hviskyldi hugur hans hafa stefnt i
vesturátt? írar áttu þaö sameig-
inlegt með mörgum öörum
Evrópuþjóðum að þeir höfðu full-
an hug á að leita Eyjar hinna
hólpnu, sem talin var vera hand-
an við sjóndeildarhringinn. Þeir
voru þar að auki betur settir i
landfræðilegum skilningi til þess
að ná þessu marki, en nokkur
þjóð 'önnur.
Gera má þrjár prófanir til þess
að reyna sanngildi sögunnar um
ferð Brendans. Er eitthvað að
finna i sögu hans, sem styður það
að hann hafi stigið fæti á land i
Ameriku? Má sjá að þessi för
hans hafi aukið á landaþekkingu i
Evrópu? Er einhverja vis-
bendingu að finria í Ameriku um
komu hans þangað?
Sagan um ferð Brendans er hin
mesta kynjasaga og full af guð-
rækilegum hugleiðingum og sU
mynd af ferðinni sem þar kemur
fram er afar óljós. Það er þvi ekki
neinn leikur að sannfæra hina
vantrúuðu um að á henni sé
byggjandi.
1, ,Æfi Brendans” segir að hann
hafi farið i tvær ferðir, aðra til
suðurs, en hina til norðurs. Þeirri
ferð er lýst i ritinu um sjóferð
hans ,,Navigatio” og aðeins þar.
Kom Brendan til
íslands?
í „Navigatio” segirað Brendan
hafi’ látið i haf fyrir áeggjan
munks eins að nafni Barinthus,
sem rakti fyrir honum ferð fyrri
manna til Hins fyrirheitna lands
dýrlinganna. Atti það að vera
m jög viðlend eyja. Valdi Brendan
fjórtán munka til ferðarinnar og
,lagði upp i júnimánuði liklega um
540. Er að sjá af sögunni að hann
hafi siglt til St. Kildu á Hebrids-
eyjum, komið tilFæreyja og bor-
ið til Shetlandseyja, eftir langar
villur og stóra sjóa noröur i hafi.
Sagan i Navigatioerekki sjálfri
sérsamkvæm.Erað sjá sem ekki
hafi stöðugt verið siglt austur,
heldur hafi Brendan komið til
Straumeyjar iFæreyjumá hverj-
um páskum. í einum þessara
leiðangra kann hann þvi að hafa
siglt til Azoreyja, Madeira og
Kanarieyja. Lýsing hans á eyj-
unni þar sem var hið „bragð-
vonda vatn”, fær vel komið heim
og saman við eyjuna St. Michaels
i Azoreyjum, sem þekkt er fyrir
brennisteinskeiminn íhverri upp-
sprettu þar. Hann rekst lika á
hinn „þykka hafflóka”, eða
þanghafið. Þegar hann siglir
norður á ný, kemur hann i ákafan
straum, sem gæti bent til þess að
hann hafi lent i Golfstraummim
og er nú haldið til Straumeyjar.
Nú heldur hann áfram ferðum
sinum i norðurhöfum og kemur
auga á fjall, sem skýmökkur
stendurupp af.Þykir ljóstað þar
sé komið Island og að fjallið sé
Hekla.
Likurnará þvi að Brendan hafi
komið til fslands og meira að
segja til Jan Mayen eru sterkar,
þvi frásögnin getur um hátt fjall,
þar sem mikill reykur kemur upp
úrtoppnum, „likt og risastór lik-
brennsla væri. ” Þá má vera að
hann hafifarið fyrir Grænland og
inn á Daviðssund, þarsem mikill
is er á reki, þvi hann segir frá
griðarstórum isjökum, sem hann
hefði varla getað fundið upp á að
lýsa aö óséöu, fremur en eldfjöll-
um. ísjakana nefnir hann „turna
úr kristal”. Þetta gerir frásögn-
ina sennilegri, þvi ef hann hefði
aðeins heyrt um isjaka, mundi
hann hafa notað um þá sömu orð
og norrænir menn.
Þessum atburði lýsir hann svo:
„Dag einn, eftir að þrjár mess-
ur höfðu verið sungnar, komu
þeir auga á súlu i sjónum, sem
virtistekki langt undan, en samt
voru þeir þrjá daga að sigla til
hennar. Þegar þeir nálguðust
hana, leit heilagur Brendan upp
eftir henni og gat ekki séð topp-
inn, þar sem hann virtist hulinn
uppi f skýjunum. Súlan virtist
hulin undarlegu yfirlagi úr efni,
sem menn ekki þekktu. Yfirlagið
var á litinn sem silfur og var það
hart sem marmari, en sjálf var
súlan úr tærasta kristal. Heilag-
ur Brendan skipaði nú bræðrun-
um draga inn árar og fella
mastur og segl og halda að brún
þessa yfirlags, sem teygðist um
það bil mi'lu út i sjóinn frá súlunni
og álika langt niður i sjóinn. Að
þvi búnu sagði heilagur Brendan
þeim að sigla bátum sem næst
súlunni „svo við getum virt þetta
dásemdarverk Guös enn betur
fyrir oss.” Þegar þeir höfðu siglt
um vakir svo nærri sem þeir gátu
og séð allt fyrir neðan bátinn,
meira að segja enda súlunnar og
köguryfirlagsins, „þvisólin skein
úr súlunni hið innra, sem á hana
hið ytra”.
Rostungar og
skrælingjar
Þegar áfram var siglt yfir
Daviðssund sáu þeir mikla vöðu
afhvölumog þeir hittu fyrir litla,
svarta náunga, sem ætla má að
hafi verið Eskimóar, eöa
„Skrælingjar” eins og
Islendingar kölluðu þá. Enn sáu
þeir dýr með stórar vigtennur,
kampa og dröfnóttan belg og er
ljóst aðþað var rostungur. Enn er
að finna i sögunni aðstæöur sem
koma heim og saman við suður-
odda Grænlands, en munkarnir
lentu eitt sinn i aftaka rigningum
siðla sumars, likt og gerist á þvi
svæði áður en vetrar.
Þeir munkarnir komust frá
Grænlandi fyrir vetur og eftir aö
hafa siglt norður á enn kaldari
hafsvæði, sneru þeir til suðurs og
fóru nú fram hjá Nýfundnlandi,
sem má þekkja af lýsingu þeirra
á þokum, og veðuraðstæðum
öðrum sem þar rikja og skapast
þegar Golfstraumurinn kemur
saman við norðlæga hafstrauma.
Næst segir af sæförunum,
þegar þeir eru komnir til eyjar
einnar á suðlægum slóðum. Tii
þessa er ekkert það i sögu Brend-
ans, sem kallast má með fullum
ólikindum. Atburðalýsingin kem-
ur heim og saman við landakort-
iö. Frá Grænlandi hefur hann nú
siglt 2500 milur suður tii Bahama-
eyja, sé sagan túlkuð á nokkuð
frjálslegan hátt. Sú trú að hann
hafi komið til meginlands
Ameríku er byggö á atburðum i
frásögninni.
Kóraleyju
Hvergi er minnst á að hann haf i
komið iland á suðurleið. En hann
kemur nú á stóra og flatlenda
eyju, þar sem engin tré uxu en
mikiö var um fjölbreytilegasta
gróður annan. Þar uxu risastór
glóaldin og fagrir fuglar verptu
þarna, en risafiskar syntu um sæ-
inn umhverfis. Þeir töpuðu akk-
erinu þarna, festu það i botni,
sem getur bent til að þetta hafi
verið kóraleyja. Hann sá dverg-
vaxna svarta menn, sem létu ó-
friðlega og hann forðaðist, þar
sem hann vildi forðast blóðsút-
hellingar.
Sjórinn var svo tær að sjá
mátti niður á botn, en þar syntu
fiskar itorfum eins og „fjárhópar
á engi og syntu þeir í hringi, einn
á eftir öðrum,” segir i sögunni.
Þessieyja kann að hafa verið ein
Bahamaeyja, þvi erfitt er að
finna aðra eyju á Atlantshafi,
sem svarar til lýsingarinnar, en
nokkrar Bahamaeyjar eru mar-
flatar. Aðrar AOantshafseyjar
eru fjöllóttar og klæddar skógi.
Dvergarnir gætu hafa verið
Arawakar, frumbyggjar eyj-
anna, sem Caribar höfðu hrakið
þaðan, þegar Columbus bar að.
Risafiskarnir kunna að hafa verið
risaskötur, barrakúdur, höfr-
ungar, túnfiskar og sverðfiskar,
sem allir lifa á þessum slóðum.
Nú hélt Brendan áfram för
sinniog kom að eyju sem umgirt
var bláum sævi og voru þarna
miklir straumar. Þá voru á eyj-
unni há fjöll og g«tw lýsingin átt
við Jamaica. Hér kemur að ó-
sennilegasta þætti sögunnar. A
þessari eyju var Brendan fagnað
af irskum munki, sem kvað Ira
hafa búiö þarna svo lengi sem
elstu menn myndu. Höföu þeir
bræðurnir veriö tólf talsins, en
höfðu smám saman týnt tölunni
og annaðist hann nú einn allt
helgihald. Hann neytti siðustu
krafta til að segja Brendan frá
þvi að Fyrirheitna landið lægi
fyrirstafni. Sigldi Brendan þvi á-
fram og kom að strönd sem talin
er hafa verið meginland
Ameriku, ef til vill Flórida.
Svo segir Brendan: „Landið
varfulltaðindælum ilmi, þar uxu
blómabreiður og blessan rikti
þar. Þarna heyrðust fagrir
söngvar og ómar, gleðióp gullu
við og engin sorg fannst þar..”
Brendan til furðu og liklega nú-
tímamönnum einnig, var þarna
irskurmunkur fyrir, sem bauð þá
velkomna. Kvaðst hann hafa
verið i landinu i þrjátiu ár. Hann
ráölagði Brendan að skoða sig um
og i fjörutiu daga ferðaðist hann
um með mönnum sinum, en fann
þó hvergi landamæri þessa lands.
Þeir komu að breiðu fljóti sem
þeir komust ekki yfir og mættu
gjörvilegum manni á bakka þess,
sem lfklega var einn írinn enn,
þvi hann bað þá heila aö koma og
nefndi hvern þeirra með nafni
hans. Hér má minnast þeirrar
trúar frumbyggja iFlórida að þar
hefðu búið hvi'tir menn, sem
kunnu að höggva tré með járná-
höldum.
Fáir munu treysta sér til aö
fullyrða að Brendan hafi komið
til Amerfku, sem ekki hafa á öðru
að byggja en sögu hans einni.
Eldri munnmæli kunna að hafa
geymt fyllri vitnisburð, en þótt
svo hafi veriðmá sá vitnisburður
h^fa verið góöur, ef óyggjandi
ættí að teljast. Ef vissa ætti að
teljast fengin, hefðihann oröiö að
snúa heim með „sérameriska”
hluti, kartöflur, tóbak, kalkúna
eða einstaklinga úr hópi frum-
byggja.
Skeggjaðir menn með
amarnef
Övæntur vitnisburður um för
hans sýndist fenginn, þegar
myndir af kalkúnum fundust á
kirkjuvegg i Schlesvig-Holstein
árið 1938. En þvi miður kom i ljós
árið 1952 að þama hafi verið að
verki nútimalistamaður, sem
fundinn var sekur um svipað at-
hæfi i kirkju i Lúbeck.
Kort kortagerðarmanna á mið-
öldum eru enginn óyggjandi
vitnisburður, en mjög mörg
þeirra byggja á sögu Brendans og
sýna eyju hans, sem á einu kort-
inu (frá 1275) er nend „Irland hiö
mila,” og liggur hún vestan
Islands.
Columbus spurðist fyrir i
Galway á Irlandi og sonur hans
segir föður sinn hafa heillast að
sögunni um ferð Brendans. A
korti frá 1425 er sýnd eyjan
Antilla og liggur hún þar um 2000
milur vestan Gibraltar. TIu árum
siðar minnist Genoese nokkur
Bedaireá hið „nýfundna land” og
segir hann að þaö hafi hópur
portúgalskra munka fundið árið
734 og spænskir feröamenn hafi
heimsótt það 1414.
Meir er þó byggjandi á munn-
mælum þeim sem varðveitt voru
meðal Inka og Azteca og Spán-
verjar heyrðu, þegar þeir komu
til Ameriku. Sögðu þeir frá mönn-
um, ljóshærðum og hvitum á hör-
und og afar skeggjuöum, með
arnarnef, sem þangað hefðu kom-
ið á árabilinu 400-800. Þeir höfðu
átt aö koma úr átt sólarupprisu og
hétu i munnmælunum Quetzal-
coatl i Mexico en Kon Tiki Viroc-
ocha i Perú. Sagöi Montezuma
konungur Cortes að þeir hefðu
komið frá stað sem nefndist
Aztlan.
Ekkert hefurfundist i Ameriku,
sem gefur sönnur fyrir þvi að
Evrópumenn hafi komið þar á
undan Kólumbusi og norrænum
mönnum. En saga Brendans býr
yfir mörgum vfsbendingum og
hafi honum i rauninni tekist að
sigla svo langa leið og hér um
ræðir.verður að skipa honum við
hlið þeirra Leifs heppna og ann-
arra norrænna manna. Eins og
þeir hefur hann látið, — kannske
nauðugur viljugur að nokkru, —
berast fyrir straumi og vindum á
vit ótrúlegra ævintýra meö ó-
dæma heppni aö fylgjunaut við
skut og stafn.
■ Eomir atvinnnhxttir hafa sumir haldist fram ð okkar daga í afskekktari héruðum Írlands. Hér eru menn að stafla upp
mó í hlaða.