Tíminn - 30.12.1982, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1982
■ Guðbjörg Thoroddsen, sem Ragnheiður. Myndin tekin á æfingu.
Þau Brynjólfur eignuðust alls sjö
börn. Þrjú dóu þegar ung, tvö hlutu ekki
skírn, en tvö komust til fullorðinsára.
Ragnheiður og Halldór.
Halldór Brynjólfsson, umboðsmaður
(1642-1666) varð ekki langlífur og dó úr
brjóstveiki á Englandi og fer fáum
sögum um hann. Ragnheiður Brynjólfs-
dóttir hefur á hinn bóginn lifað með
þjóðinni. Ragnheiður eignaðist barn, er
hún var ung ógift stúlka í föðurhúsum,
með Daða Halldórssyni (1638-1721),
presti frá Hruna. Hann var lengi í
Skálholti. Þau áttu dreng, er skírður var
Þórður, er andaðist ungur úr brjóstveiki.
Á Brynjólfur biskup því enga afkomend-
ur á lífi.
Þegar þessi saga gerðist, voru örðugir
tímar á íslandi og galdrabrennur tíðar,
þótt eigi væri Brynjólfur afkastamaður
þar, a.m.k. í samanburði við séra Pál í
Selárdal, en þeir biskup voru svilar og^
báðir góðir í grískþ og líkir um margt
annað.
Auðvitað getum við ekki dæmt þessa
öld af voðaverkunum einum, en eiður
Ragnheiðar og barneign hennar hefur
síðan verið mönnum mikil ráðgáta. Ætla
ég að sú sögn sé svo kunn, að eigi verður
frekar farið út í hana hér. Þó má geta
þess að séra Daði Halldórsson var
samstu.ndis dæmdur frá prestsskap
vegna barneignarinnar. Galt faðir hans
í rétt og ráðspjöll eftir samningi 1 1h
hundr. hundr. sem var geypifé á þess
tíma mælikvarða, enda Ragnheiður
Brynjólfsdóttir talinn mestur kvenkostur
á íslandi þá, af ógiftum konum. Fögur
var hún, gáfuð, lærð og auðug.
Leikritið
Leikritið Jómfrú Ragnheiður er um
þessaástarsögu. í athugasemd leikhúss
ins varðandi þetta atriði, segir svo:
„Guðmundur Kamban lét eftir sig
tvær gerðir leikritsins um Ragnheiði
Brynjólfsdóttur. Sú lengri (Pá Skalholt,
Köbenhavn 1934) hefur aldrei verið
sýnd hér á landi en var gefin út árið 1969
í þýðingu Lárusar Sigurbjörnssonar í
heildarútgáfu AB af verkum Kambans.
Styttri gerðin sem Vilhjálmur Þ. Gísla-
son íslenskaði (hdr. Þjóðleikhússins)
mun hafa legið fyrri sýningum verksins
hér heima til grundvallar. Sýning okkar
að þessu sinni sækir texta sinn og allt
efni í báðar þessar gerðir leikritsins, en
einnig í skáldsögu Kambans „Skálholt",
einkum tvær fyrri bækurnar: „Jómfrú
Ragnheiður" og „Mala domestica".
Þess má geta að jarðarfararsálmurinn
„Allt eins og blómstrið eina“ eftir
Hallgrim Pétursson, var í fyrsta sinn
sunginn yfir moldum þeirrar Ragn-
heiðar Brynjólfsdóttur sem er söguleg
fyrirmynd af skáldsögupersónu
Kambans.“
Það er Bríet Héðinsdóttir, sem tekur
að sér að sameina þessi þrjú verk í eitt.
Og er þá vitanlega með fjórða verkið við
höndina í leiðinni, sumsé íslandssöguna,
eða þjóðsöguna, sem hér skiptir tals-
verðu máli. Ragnheiður er nefnilega
ekki aðeins leikhúspersóna núna, heldur
sögn.
Undir venjulegum kringumstæðum,
væri maður andvígur þessari aðferð. En
á hitt er að líta, að þarna er ekki verið
að breyta verki, eða falsa það, heldur
að skapa nýja leikgerð úr öllu, sem
Guðmundur Kamban skrifaði um þessa
þjáningu alla. Stórverk, þar sem eigi
verður greint milli skáldskapar og veru-
leika öllum stundum. Líkja má handriti
Bríetar við það er menn hafa til leikgerð
af skáldsögum; taka þær úr bók og láta
þær á svið. Þess er enginn kostur við
borðið hér, að skilgreina þessa leikgerð
í einstökum atriðum, hvað er hvurs, en
,Jómfrú Ragnheiður er haganlega sniðið
verk, allt eins vel þótt þemað sé í
nokkurri ofbrúkun núna.
Leikur og leikstjórn
Það verður að hafa það í huga þegar
þetta verk kemur á svið, að flestir vita
nokkuð um þá atburði er um er fjallað.
Þekkja söguna, meistara Brynjólf og
Ragnheiði. Enda eru þau höfuðpers-
ónur þessa sjónleiks, þótt aðrir komi við
sögu. Gunnar Eyjólfsson leikur biskup-
inn og hygg ég að vel hafi tekist. Gunnar
virðist í einkar miklu formi sem leikari
og listamaður. Ragnheiði leikur ný leik-
kona, Guðbjörg Thoroddsen, sem ekki
hefur haft hlutverk hjá Þjóðleikhúsinu
áður. Hins vegar lék hún Uglu í
gestaleik á Atómstöðinni, er Leikfélag
Akureyrar kom með þá sýningu suður.
Það spillir ofurlítið, því á stundum leiðir
ofurlítið á milli norðanstúlkunnar og
heimasætunnar í Skálholti. 1 annan máta
komst hún furðu vel frá þessu vanda-
sama hlutverki. Þess er þá líka að geta,
að ekki eru nema fimm ár síðan hún
innritaðist í Leiklistarskóla íslands
(1977). Hún starfar núna sem fastráðinn
leikari hjá L.A.
Þetta er einkar haganlega unnin
sýning og hófsöm. Fjöldi leikara kemur
fram í stórum og smáum hlutverkum.
Tónlist Jóns Þórarinssonar tímasetur
síðan verkið rétt aftur í aldir, og það
sama gjöra leiktjöldin, er sýna okkur á
táknmáli stað, þar sem aldrei er forsæla,
að sagt var.
Jónas Guðmundsson.
i
í sér innilega trú, er víða farið og víða
komið við. Hann byrjar bókina á því að
lýsa biskupsferli herra Sigurbjörns Ein-
arssonar, og farast svo orð:
Köllun
Maður
á myrkrinu
mettur
glaður
í guði
hver blettur;
lifir
í ljósinu
léttur
yfir
sólskinið
settur.
Síðan tekur eitt yrkisefnið við af öðru
innan trúarinnar. Trúflæði, Lausnarorð,
Hinn nýi maður, Kristmunkur, í fótspor
hans, Endurreisn, Bæn, Efasýki,
Dómur, Sekt, Þrenning og Trúarsókn.
Þetta gefur nokkra hugmynd um yrkis-
efni skáldsins.
Mörg þessi kvæði, eða öll, eiga það
sammerkt að vera stutt. Aðeins fáeinar
línur. Sum segja þó meira en löng kvæði
gjöra á stundum.
Fjallræðan er svona:
Við skulum ekki æðrast
hót
upp af fjallsins fomu
rót
vaxa blóm í gegnum
grjót.
Það er í sjálfu sér ekki nýtt að íslensk
skáld leiti í vit trúarinnar með sínar
tilfinningar. Allflest af betri Ijóðskáldum
okkar, hafa ort sálma.
Og þótt menn taki þýska heimspeki
eða hagfræði oft fram yfir guðstrú, þá
minnka þau kvæði ekki, og eru mörg
öllum lesefni og umhugsunarefni.
Og víst getum við tekið undir bæn
Ingimars Erlendar:
Gef oss í dag
vort daglega
brauð
gef oss í hag
hinn alslausa
auð.
22. des.
Jónas Guðmundsson.
Jónas
Guðmundsson
skrifar um
bókmenntir
landfari
Forsjá og
framtídarsýn
■ Nýlega eru afstaðnar stór-
skemmdir á hafnarmannvirkjum og
landspjöll orðið um norðanvert land-
ið og víðar af völdum veðurs og
stórflóðs, sem orsakaðist af völdunt
djúprar lægðar og komu nýs tungls.
Nemur það tjón mörgum milljónum
króna og verður seint að fullu bætt.
Þannig getur samspil tungls og lægðar
orsakað náttúruhamfarir, sem fátt
eða ekkert stendur fyrir.
Samspil þessara afla virðist geta
komið víðar við en á hafnarmann-
virkjum og í landbroti, þó afleiðingar
þess séu þar mest áberandi. Haft er
fyrir satt að menn geti orðið fyrir
truflunum af sömu orsökum, en séu
þó misnæmir fyrir því. - Menn leiða
nú hugann að því hvort verið geti,
að ritstjóri Dagblaðsins geti hafa
orðið fyrir þessum áhrifum. - í
kjölfar þessa stóra flóðs virðist hann
hafa fengið nýtt „kast“. - Dag eftir
dag hellir hann úr skálum reiði sinnar
yfir tilvist bænda í landinu og hrópar
án afláts á upprætingu þeirra með
öllum hugsanlegum og tiltækum
ráðum. - Enn sem fyrr sér hann
bestu og einföldustu leiðina til þess,
að flytja inn í landið allar þær
landbúnaðarvörur, sem bændur
landsins hafa framleitt til þessa, frá
löndum Efnahagsbandalagsins þar
sem þær eru taldar ódýrastar um
þessar mundir, enda stórlega niður-
greiddar úr sjóðum þeirra landa. I
þessu sér hann einfalda og fljótvirka
leið til að kippa fótum undan
framleiðslu bænda á þessum lífs-
nauðsynjum þjóðarinnar og koma
þeim á vonarvöl. Þannig eiga þær
neysluvörur almennings, sem með
góðum árangri er hægt að framleiða
hérlendis að færast í flokk með
olíuvörum og öðru þvílíku, sem við
erum nauðbeygðir að flytja inn. -
Þetta er þaulhugsað „bjargráð“! hjá
ritstjóranunt, enda vart hægt að fá
annað áhrifaríkara, ef farið verður í
að farga bændum að óskum ritstjór-
ans.
En úr því farið er að ræða og skrifa
um bjargráð af þessu tagi, því þá
ekki að útfæra þessa hagspeki rit-
stjórans á víðari og stærri grunn? -
Allir kannast við erfiðleika sjávarút-
vegsins. Því eiga „landsmenn" að
vera að leggja á sig byrðar og færa
fórnir til að reka svo tvísýnan og
óhagkvæman atvinnuveg? Væri ekki
jafn skynsamlegt af okkur, að leigja
eða selja fiskimiðin kringum landið
erlendum útgerðar- og auðfyrirtækj-
um? Trúlega væri unnt að komast að
samkomulagi við þá aðila um að láta
okkur hafa ódýrt tros í soðningu af
þeim fiskitegundum, sem erfiðlegast
gengur að selja á mörkuðum menn-
ingarþjóða. - Slík viðskipti gætu
sparað okkur gengisfellingar og skap-
að fast gengi og um leið losað
sjómenn við margvíslega mæðu,
erfiðleika og vos sem fylgir því að
vera að skælast út um allan sjó eftir
þessum þverrandi fisktittum. - Á
sama hátt mætti fara með þann
iðnað, sem þjóðin er að baslast við í
vesöld sinni og aldrei hefur getað
greitt starfsfólki sínu mannsæmandi
laun - að sögn -. Þannig mætti áfram
telja óþarfar og of dýrar atvinnu-
greinar. Og í beinu áframhaldi af því
vaknar sú spurning: Hvað erum við
að gera með að vera að montast sem
sjálfstæð þjóð? - Það er hægt að færa
mörg og álíka haldgóð rök fyrir því
að það sé ekkert nema vitleysa. Ef
hinir erlendu valdhafar teldu sig
þurfa að hafa umboðsmann hér til að
annast viðskiptin, sem af þessu
leiddi, þá ættu ekki að verða vand-
ræði með það. Að heildaráætlun
hefur ekki verið sett fram um þetta
kemur kannski til af því að vænlegra
þyki að taka það í áföngum.
Milljónir manna eru nú atvinnu-
lausar í nálægum löndum, því er
hugsanlegt að þjóðir Efnahags-
bandalagsins og aðrar, yrðu fegnar
að nýta þau atvinnutækifæri, sem hér
yrðu til staðar þegar við sjálfir
hefðum lagt atvinnuvegi okkar niður,
þó hvorki sé bitinn stór eða um feitan
gölt að flá. Um framfærslu þjóðar-
innar, þegar svo væri komið verður
ekki rætt í þessu sambandi. Allt væri
betra en að þurfa að láta
„landsmenn" burðast með þann
bagga, sem leiðir.af því að halda uppi
sjálfstæðu þjóðfélagi við annað eins
ómagaföndur og landbúnaður,
sjávarútvegur, iðnaður og annað
fleira eru, með þessari þjóð.
Markaðsbúskapurinn og óheftur
innflutninguf ættu að geta losað
okkur við það.
Annars vekur það sérstaka eftir-
tekt hvað ritstjóri Dagblaðsins er
orðinn staðnaður í hugsun sinni. Dag
eftir dag birtir hann sama leiðarann
í blaði sínu um þessi mál nær
orðréttan ' frá einum degi til annars.
Sagt er að gleggsta dæmið um
sálarhrörnun manna sé þegar þeir
fara að þrástagast á sama hlutnum
líkt og þeir geri sér ekki grein fyrir
að hafa sagt það sama áður, og þá
eigi þeir skammt eftir þar til þeir falla
utan við almenna umræðu. Vonandi
er þetta ekki svo slæmt. Með smækk-
andi straumi og grynnri lægðum
getur þetta lagast.
Guðm. P. Valgeirsson
Frjáls innflutningur á rusli
■ Til eru menn svo slitnir úr öllu
samhengi við líf fólksins í landinu, að
þeir sjá ekki nauðsyn þess að tryggja
atvinnu og afkomu dreifbýlisins.
DV, sem er orðið rammasta íhalds-
blaðið á fslandi, reið á vaðið og réðst á
togarakaup Hólmvíkinga og nærliggjandi
sveita. Verðið á nýjum, fullkomnum
fiskiskipum er vissulega mikið, en rek-
sturinn eigi að síður vel arðbær, ef ekki
væru vitfirringsleg vaxtakjör. Ef tekið er
mið af síðustu hækkun lánskjaravísitölu,
eru ársvextir af 100 millj. króna togara
hvorki meira né minna en 60 millj.
króna. Hvernig í ósköpunum getur
nokkurt atvinnufyrirtæki staðið undir
slíku? Væri ekki nær að lækka vextina en
svelta íbúa í þorpum og kaupstöðum úti
á landi? Á misvitrum bankastjórum og
stjórnmálamönnum að takast, ómót-
mælt, að leggja byggðir landsins í auðn?
Eru slíkir menn ekki sjálfir of dýrir
þjóðfélaginu fremur en togarar, sem
sækja björg í bú? Sú var tíðin, að ástæða
þótti til að veita grunnatvinnuvegunum
vaxtalaus stofnlán. Þess er meir þörf nú
en áður.
I nýlegum sjónvarpsþætti roskinna
stjórnmálamanna fann dr. Gylfi Þ.
Gíslason sér það eitt til ágætis að hafa í
„Viðreisn“ afleft höftum og leyft hömlu-
lausan innflutning á hvers konar varningi
frá útlöndum. Þar meö upphófst tímabil
greiðsluhalla á utanríkisviðskiptum og
stöðugra gengislækkana eða gengissigs.
Rýrnun krónunnar og skerðing kaup-
máttar iijá launþegum og lágtekjufólki er
það tæki, sem þessi doktor vill nota til
að ná jafnvægi í þjóðarbú-
skapnum..Hvert var þá helzta úrræði
þessa manns við vandamálum tjagsins í
dag, - mannsins, sem heimilaði frjálsan
innflutning á postulínskúm, kökubotnum
og blikkbeljum? Brýnasta verkefnið,
sagði hann, er að banna innflutning á
togurum!
Nú hefir honum bæzt liðsauki frá
kollega, dr. Þráni Eggertssyni, sem er
kaupmannssonur í Reykajavík. Hann
vill llika láta banna innflutning á
togurum. Hins vegar er ekkert við það
að athuga, að bifreiðar í þúsundatali bíða
á hafnarbakkanum, enda þótt þær, sem
fyrir eru, þeki allar götur höfuðborgar-
innar og ógni ungum sem gömlum í
umferðinni. Ekki er orkusparnaðurinn
þar.
Sýnir þetta eitt með öðru, hverning
viðskiptadeild Háskóla íslands, sem á að
þjálfa unga (slendinga til forustu í
atvinnulífinu, er orðin að eins konar
eyðiskeri eða blindskeri.sem hefir ein-
angrazt með öllu frá vinnandi fólki til
lands og sjávar.
Kuldi í sjó, sem er tímabundið fyrir-
bæri, hefir dregið úr afla. Staðhæfingar
fiskifræðinga um ofveiði eru véfengdar af,
skipstjórum, sem hafa eytt mannsævi á
miðunum. En meðal annarTa orða: Á að
hætta búskap, þó að kalár komi í
sveitum?
S.J.Á.