Tíminn - 03.02.1944, Page 3

12. blað
TlMINN, fimmtadagÍBm 3. febr. 1944
47
DÁNARMIMUÍG:
Víg'lundur Helgason
bóndi á Höfða 1
Þegar ég fyrir nokkrum dög-
um frétti lát Víglundar í Höfða,
komu í huga mér ýmsar minn-
ingar af þeirri kynningu, er ég
hafði af honum, og urðu þær
mér hugljúfar, því að á þær bar
hvergi skugga. Mér kom hann
alltaf fyrir sjónir sem hinn sami
trausti og rólegi drengskapar-
maður, sem alltaf mátti stuðn-
ings af vænta, hvort heldur var
í bMðu eða stríðu. —
Fæddur var hann í Arnar-
holti í Biskupstungum 20. marz
1876. Foreldrar hans voru Hall-
dóra Snorradóttir og Helgi Guð-
mundsson, bæði af traustum,
sunnlenzkum stofni. Hjóna-
band þeirra var ekki langt, en
farsælt svo að af bar. Eftir
skamma sambúð missti Hall-
dóra mann sinn frá fjórum
ungum sonum þeirra, og nokkru
síðar tók sr. Magnús Helgason,
prestur á Torfastöðum, Víglund
til fósturs, og var hann hjá
honum þar til hann sjálfur hóf
búskap, þó að tveimur árum
undanskildum, er Víglundur
stundaði nám í bændaskólanum
á Hólum í Hjaltadal.
Það mun ekki hafa verið al-
gengt í þá daga hér sunnan-
lands, að ung bændaefni nytu
slíkrar menntunar, enda var
Víglundur gáfumaður í bezta
lagi og var að öllu leyti talinn
í fremstu röð sinna samtíðar-
manna. Það sem einkenndi
hann alla tíð, var fáguð prúð-
mennska. Þegar hann kom heim
frá Hólum, hugðu sveitungar
hans gott til að hagnýta sér þá
þekkingu, er hann hafði aflað
sér í skólanum. Hann tók þegar
virkan þátt í búnaðarfram-
kvæmdum hreppsins og verk-
leg'um umbótum, og einnig
hlóðust á hann störf í þágu
sveitarfélagsins, og gegndi
hann mörgum þeirra til dauða-
dags, og leysti hann þau öll af
hendi með sérstakri vandvirkni
og samvizkusemi. —
Fyrir 36 árum kvæntist hann
eftirlifandi konu sinni, Jóhönnu
Ketilríði Þorsteinsdóttur í
Höfða í sömu sveit, og á þeirri
jörð bjuggu þau til hans dauða-
dags. Þeim varð átta barna
auðið, og urðu þau fyrir þeirri
þungu raun að missa þrjú
þeirra, tvö í bernsku, þau Mar-
gréti og Þórð, en Helga náði
tvítugsaldri og var að allra dómi
mjög vel gefin stúlka. Þau, sem
lifa, eru: Sesselja Þórdís, gift
Sigurði Þórðarsyni verzlunar-
stjóra, Gunnþórunn, gift Þor-
steini Gíslasyni vélstjóra,
Magnús, heildsali, giftur Ragn-
heiði Guðmundsdóttur, er
stundar nám við læknaskólann,
Guðrún Þóra og Þorsteinn, bæði
heima í föðurgarði.
Þegar þau hjón byrjuðu bú-
skap í Höfða, var þar eins og
víðast annars staðar, að mikið
verkefni var fyrir hendi. Þá
þurfti bæði að slétta tún og
byggja upp qll hús, og gekk þetta
furðu fljótt og varð húsakostur
þar góður á þeirrar tíðar mæli-
kvarða, snotur bæjarhús og
fénaðarhús í bezta lagi. — Þá
var túnræktin tekin jöfnum
höndum, og mun Víglundur oft
hafa átt við það starf langan
vinnudag, og þótt þau tæki, sem
þá voru notuð við túnræktina
væru ekki fullkomin, vannst þó
mikið á í því efni. Það var gam-
an að sjá hann halda á spaða
við túnræktina, enda var hann
sérstakt lipurmenni til allra
verka. Ræktun og landbúnaður
voru hans hjartans áhugamál.
Hann unni sveit sinni, Biskups-
tungum, enda átti hann þar
heima alla æfi sína, nema hin
tvö námsár. —
Víglundur var frekar alvöru-
maður, en þó gleðimaður í sín-
m hóp, hreinn og ákveðinn í
skoðunum, gætinn og orðvar og
þótti jafnan miklu skipta hvar
hann stóð í hverju máli. Slúður-
sögur um náungann áttu ekki
til hans neitt erindi, Víglundur
vildi heldur leita upp það góða
í fari hans og rækta það, enda
var hann mjög vinsæll og mik-
ilsvirtur af öllum, er af honum
höfðu kynni. Barnalán höfðu
þau hjón í bezta lagi, og má
segja að Víglundur hafi verið
gæfumaður. Hann hafði þá
ánægju að sjá ávöxt af verkum
sínum í uppeldi barnanna, í
þeim gat hann fundið aftur það
góða, er hann hafði innrætt
(Framh. á 4. síðu)
hún langt komin síðla sumars,
og þá var það, að Hallur heit-
inn, ásamt syni sínum Kristjáni,
mesta efnismanni, var að sækja
sand til fágunar á veggjum
hússins. Þar sem sandurinn var
tekinn hagaði svo til, að grafa
varð inn undir móhellu, til að
ná í þennan fína sand. — Þeir
feðgar höfðu nær lokið við að
moka á vagninn, þegar Kristján
heitinn seildist eftir síðustu
skóflunni inn undir móhelluna,
en þá féll hellan á hann ofan
og varð það hans bani. Er það
öllum skiljanlegt hvílík þrek-
raun það var föður, að horfa á
slíkt og geta ekki aðgert, þar
sem móhellan er niður féll, var
margar smálestir að þyngd.
Kona Halls, frú Sigríður 111-
ugadóttir, lifir mann sinn, mjög
farin að heilsu. Var það almæli,
er þau hjón voru í blóma lífsins,
að þar hallaðist ekki á með
bónda og húsfreyju.
Guðjón Guðmundsson bóndi
að Saurum í Helgafellssveit var
fæddur að Selvöllum 22. sept-
ember 1872 og var því sjötíu og
eins árs að aldri er hann lézt.
Hann bjó nær 40 ár að Saur-
um og var jafnan kenndur við
þá jörð. — Guðjón var einn
hinna kyrlátu manna, sem vann
störf sín í hljóðri kyrrð fyrir
heimili sitt og hérað. Sauraland
er fagurt og frjósamt, og eru í
því landi einu skógaleifarnar,
sem nú eru sjáanlegar af hinum
miklu skógum, er á söguöldinni
þöktu allar hlíðar og ása í
Helgafellssveit. — Guðjón á
Saurum var fyrsti bóndinn, sem
ég kynntist, er ég fluttist til
Stykkishólms. Mér varð þegar
hlýtt til þessa fáorða ‘og hæg-
láta bónda, og við nánari kynn-
ingu varð mér það æ ljósara,
að þar hafði mér ekki skjátlazt.
Trygglyndi hans og vinfesti
brást mér aldrei. — Hann hafði
ekki mörg orð, ef hann var
beðinn að gera einhvern greiða,
en gleðin ljómaði í svipnum,
eins og hans væri þágan, en
ekki þess, er naut greiðans.
Guðjón var einn af stofnend-
um Kaupfélags Stykkishólms
og endurskoðandi félagsreikn-
inga og fulltrúi á fundum þess
hin fyrstu árin. Kona Guðjóns,
frú Kristín Jóhannesdóttir, er
látin fyrir allmörgum árum. —
Þau hjón áttu 8 börn, er upp-
komust, og er ein af dætrum
Guðjóns gift Páli Hermannssyni
alþingismanni.
Þorleifur Jóhannesson bóka-
vörður var fæddur að Dagverð-
arnesseli í Dalasýslu hinn 20.
desember 1878, en andaðist í
sjúkrahúsinu í Stykkishólmi
hinn 22. janúar þ. á. Hann flutt-
ist ungur til Stykkishólms og
dvaldi þar alla ævi sína. Þar
stundaði hann alla algenga
vinnu, en var þó um mörg ár
verkstjóri hjá Sæmundi kaup-
manni Halldórssyni. Hinn síð-
asta áratug var hann ráðsmað-
ur við sjúkrahúsið í Stykkis-
hólmi og jafnframt bókavörður
við bókasafn sýslunnar í Stykk-
ishólmi nokkur undanfarin ár.
Þorleifur var þekktur fyrir á-
huga sinn á þjóðlegum fræðum.
(Framh. á 4. síðu)
Upp frá áþján
FRAMHALD
Ef þér sökkvið skjólunni meðal kynbræðra minna, réttið þér
þeim hjálparhönd og hvetjið á svipaðan hátt og hér hefir ver-
ið gert, til þess að þroska hug og hönd, þá munuð þér sanna,
að þeir munu kaupa jarðirnar, sem þér getið ekki nýtt, erja ó^
ræktarsvæðin milli akra yðar og reka verksmiðjur yðar. Ég get
fullvissað yður um, að framvegis sem hingað til munu þeir vera
þolinmóðasta, trygglyndasta, löghlýðnasta og góðhjartaðasta
fólkið, sem finnst undir sólunni. Á sama hátt og vér höfum
vottað yður hryggð vora á liðnum árum, gætt barna yðar og
vakað við sjúkrabeði mæðra yðar og feðra og oft fylgt þeim
til grafar með tárvota brá, þannig munum vér og á komandi
tímum standa við hlið yðar, fúsari og æðrulausari en nokkrir
útlendingar, reiðubúnir til þess að verja líf yðar og fórna voru,
ef því er að skipta. Vér munum tengja samna þræðina í starfs-
lífi, viðskiptalífi, þjóðmálum og trúmálum, báðum kynþáttun-
um til hagsbóta. í öllu, er varðar félagslega aðstöðu vora í þjóð-
félaginu, getum vér verið aðgreindir líkt og fingurnir, en þó
eitt sem höndin um allt, sem snertir sameiginleg framfaramál
beggja.
Hér mun hvorki ríkja öryggi né hamingja, nema allir geti
hlotið þann vitsmunaþroska, sem þeim má beztur veitast. Ef
einhvers staðar er höfð í frammi viðleitni í þá átt að hindra
eðlilegan vöxt Svertingjanna, þá vendið því kvæði í kross og
hvetjið þá og eflið til þess að verða góða og skynsama borgara.
Það erfiði og sá kostnaður, er það hefir í för með sér, mun bera
hundraðfaldan ávöxt, því að af því mun tvöföld blessun hljót-
ast — blessun þeim, er þiggur og þeim, er gefur.
Hvorki mannlegur né guðdómlegur máttur getur haggað ei-
lífu lögmáli. Lögmál réttlætisins hlekkjar ofbeldismanninn
miskunarlaust við örlög þeirra, sem hann kúgar, og jafn vissu-
lega og synd og þjáning haldast í hendur, göngum vér saman
gegn örlögum vorum.
Nær sextán miljónir handa eru réttar fram til þess að hjálpa
yður að draga ækið upp brekkuna, en ef illa tekst til mun
þetta fólk spyrna við fótum og draga það og yður niður hallann.
Um það er teflt, hvort á vorn reikning skuli skrifazt þriðjungur
og meira til af allri fáfræði og afbrotum í Suðurríkjunum eða
þriðjungur háleitra hugsana og framfara. Vér getum auðgað
viðskipta- og athafnalíf í Suðurríkjunum að þriðjungi, og það
getur líka svo farið, að vér verðum eins og dauð hönd, sem
torveldar og lamar sérhverja mennmgarviðleitni í þjóðfélaginu.
Háttvirt sýningarráð! Þegar vér nú hér biðjum yður að virða
fyrir yður þá viðleitni, sem vér höfum hér á að sýna framfarir
vorar, þá megið þér ekki vænta allt of mikils. Það eru aðeins
þrjátíu ár síðan stöku Svertingi eignaðist fyrst ábreiður, gras-
ker og hænsni. Minnist þess, að sá vegur, sem liggur frá umkomu-
leysi til uppgötvana, vélavinnu, búnaðar, blaðamennsku, bók-
lesturs, myndlistar og bankastjórnar, eru þyrnum stráður og
torsóttur. Þótt vér séum hreyknir af því, hverju vér sjálfir höf-
um fengið áorkað oss til aukinnar menningar, þá gleymum vér
því aldrei, hve mjög deild vor í þessari sýningu hlyti að verða
yður til vonbrigða, ef við hefðúm ekki sífelldlega notið stuðn
ings yðar í baráttu vorri, ekki aðeins frá mönnum hér í Suður-
ríkjunum, heldur einnig og sérstaklega frá mannvinum í
Norðurríkjunum, sem með gjöfum sínum hafa hvatt oss og
örvað.
Hinir beztu menn kynstofns vors sjá, að það væri hið mesta
óvit að gera kröfur til fullkomins jafnréttis í þjóðfélaginu. Sér-
hver ný réttindi, sem oss fellur í skaut að njóta, verða að vera
ávöxtur harðrar og látlausrar menningarbaráttu. Þau skal
ekki hrifsa með valdi. Sérhver kynstofn, sem nokkuð hefir að
bjóða á heimsmarkaðinum, mun fljótlega öðlast þar ítök. Það
er mikilvægt og réttlátt, að vér njótum lagaréttar, en það er
miklu, miklu mikilvægara, að vér verðum vel hæf til þess að
njóta þessa réttar.. Eins og sakir standa er margfalt meira vert,
að menn hafi aðstöðu til þess að hljóta einn Bandaríkjadal í
vinnulaun í verksmiðju, heldur en þótt þeir ættu kost á að
hlusta á söngleik í virðulegu söngleikahúsi gegn sömu upphæð.
Að lokum leyfi ég mér að endurtaka það, að í þrjátíu ár
hefir ekkert aukið kjark vorn og trú á framtíðina meira en
þátttaka vor í þessari sýningu. Og um leið og ég krýp niður að
þessu altari, vil ég segja — árangrinum af starfi tveggja kyn
þátta, yðar og vorum, er báðir gengu til verka með tvær hendur
tómar fyrir þrem áratugum — lýsi ég yfir því í heyránda hljóði
að viðleitni yðar til þess að leysa þann mikla og margþætta
vanda, er Guð hefir fært Suðurríkjunum að höndum, skal eiga
vísan, einlægan og öruggan stuðning vorn. Gleymum því aðeins
aldrei, að hversu gagnleg .áhrif, .sem þessi sýning á -auði akra
skóga, náma, bókmennta og lista kann að hafa, þá getur þó
önnur langtum dýrari gjöf, sem vér biðjum Guð um oss til
handa, yfirskyggt allan efnalegan ávinning, þurrkað út trúarmun
og gagnkvæma óvild og tortryggni kynþáttanna, vakið þann
staðfasta ásetning að sýna ávallt fullkomið réttlæti, laðað
allar stéttir manna til þess að hlýða fúslega lögum þessa lands
Það, ásamt góðri fjárhagsafkomu manna, myndi skapa oss nýjan
himin og nýja jörð í vorum ástfólgnu Suðurríkjum.“
Booker Washington hafði ekki fyrr lokið máli sínu, en Bull
ock ríkisstjóri reis úr sæti sínu og faðmaði hann að sér. Síðan
komu fyrirmenn sýningarinnar hver af öðrum og þökkuðu hon-
um þessa frábæru ræðu. Fagnaðarlátum manníjöldans ætlaði
aldrei að linna. Sjálfur gerði hann sér þess ekki fulla grein hví-
líka ræðu hann hafði flutt og hversu geysileg áhrif hann hafði
haft með orðum sínum. En hann komst fljótt að raun um það
því að hvar sem hann fór þyrptist fólkið að honum og fagnaðar-
ópin gullu við. En hann kunni ekki meira en svo við allt þetta
dálæti. Hann tók því saman pjönkur sínar og hélt heim til
Tuskegee daginn eftir.
Næstu daga bergmálaði ræða hans í velflestum blöðum Banda-
ríkjanna. Allir dáðust að viti hans og snilli. Einskis manns nafn
var á svo margra vörum í Vesturheimi, sem hans. Þakkarbréfin
streymdu til hans og ótal skólar og fyrirlestrafélög gerðu honum
hvert glæsiboðið af öðru. Blöð og tímarit báðu um greinar og
buðu við of fjár. En hann hafnaði þessum boðum öllum, því að
hann vildi ekki láta neinn nota sig sem verkfæri til þess að
raka saman fé.
Nokkru eftir heimkomu sína sendi hann forseta Bandaríkj
anna, Grover Cleveland, afrit af ræðu sinni. Og sjálfur forsetinn
svaraði Svertingjanum frá Malden um hæl og þakkaði honum
hina glæsilegu ræðu og hugulsemi við sig.
Samband ísl. samvinnufélagu.
Viðskipti yðar við kaupfélagið efla hag þess og
yðar sjálfra.
Öllum þeim, sem heiðruðu útför
Sólveigar Þórliallsdóttur
Haukatungu, með nærveru sinni og á annan hátt, vottum
við okkar alúðarfyllstu þakkir.
VANDAMENN.
O p a L
Rœstiduft —
er fyrir nokkru komið &
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
NotifS
O P A L ræstiduft
Bókamenn!
Höfum ávallt á boðstólum mikið úrval allskonar góðra bóka,
sem hvergi fást annars staðar. Kaupum allar bækur, hvort
heldur heil söfn, einstakar bækur, tímarit eða blöð.
Eftirtaldar bækur höfum við til sölu:
Dýralækningabók, eftir Magnús Einarsson.
Árbækur Reykjavíkur, eftir Jón Helgason.
í verum, eftir Theodór Friðriksson.
Um refsivist á íslandi, eftir dr. Björn Þórðarson.
Benedikt Gröndal áttræður.
Freyr, complett.
Búnaðarritið, complett.
Plógur, complett.
Bændaförin 1906.
Rímur af Án bogsveigi, eftir Sig. Bjarnason.
Rímur af Hænsna Þóri, eftir Jón frá Bægisá.
Saga alþýðufræðslunnar á íslandi,
eftir Gunnar M. Magnúss
Ljóðmæli Bjarna Thorarensen.
Ennfremur allar fáanlegar bækur um íslenzk, þjóðleg fræði,
garðyrkju og landbúnað, ljóðmæli, músik úrval o. m. fl.
Bókaverzhm Guðmundar Gamalíelssonar
Lækjargötu 6 A. — Sími 3263.
Tílkynning
Viðskiptaráðið hefir ákveðið að hámarksálagning á smásölu
á alla innlenda málningu og lökk megi ekki vera hærri en
30%.
Ákvæði þessi koma til framkvæmda að því er snertir vörur,
sem keyptar eru frá og með 1. febrúar 1944.
Reykjavík, 31. janúar 1944.
Verðlagsstjóriim.