Tíminn - 07.01.1922, Blaðsíða 2
2
T I M I N N
llm berklauarnlr (sueitum
og berklalögin nýju
eftir
G. Bjömson landlækni.
Best að segja sannleikann,
hversu beiskur sem hann er. Veit
það reyndar vel, að lygin og
hræsnin koma sér oftast miklu
betur:
„Viljirðu hljóta heimsins lán,
hundsbitin varast og gæfurán,
þá get eg sagt þér sæmdarleiðina;
hún liggúr yfir lægstu heiðina."
En það er ekki gæfuleiðin fyrir
okkar litlu þjóð. Okkar gæfuleið
hún liggur yfir hæstu heiðarnar.
Hvers vegna eg tala svona? pað
er af því, að nú kem eg að 14.
greininni í berklalögunum nýju,
og mér getur ekki dulist það, að
þar hefir þjóðin færst mikið í
fang, lagt upp á hæstu heiðar ’í
berklavörnum, og engin von tii
þess að við náum í áfangastað
fyr en að löngum tímá liðnum.
Eg ætla að láta 14. grein lag-
anna fylgja þessu ávarpi mínu —
athugasemdalaust, að svo stöddu.
En bið menn að gæta þess vand-
lega, alls þess, sem í greininni
stendur, og þá fyrst og fremst
fyrstu málsgreinarinnar, þar sem
talað er um „heilsuhæli“, „sjúkra-
hús“ og „sumarhæli bama“.
Best að segja sannleikann: það
er aðallega mér að kenna, að
Heilsuhælið á Vífilsstöðum varð
til, og það er satt, að eg varði
mörg-um bestu árum æfi minnar
til að berjast fyrir því málefni —
og átti erfitt uppdráttar. þeir
sögðu svo margir, að þessu gæti
eg áldrei hrundið áfram. Og þeg-
ar skrið komst á málið, þá héldu
þeir, að það væri nóg að reisa
hér á landi heilsuhæli fyrir 30—
40 sjúklinga. Og svo varð eg að
taka á öllu því sem eg á, til þess
að fá heilsuhælið helmingi stærra
en hinir vildu hafa það. pað lán-
aðist. Og eg var alveg búinn að
gleyma því, sem eg var mintur
á núna á dögunum: Heilsuhælið á
Vífilsstöðum er eitt vandaðasta
og besta berklahælið hér á Norð-
urlöndum og þótt víðar sé leitað.
En þegar það var fullgert og kom-
ið í gang og þingmenn komu
fylktu liði að líta á verkið, þá reis
einn af merkustu mönnum þings-
ins upp og ávítaði okkur hörðum
orðum — mig vitanlega fyrst og
fremst og svo mína Oddfellow-
bræður, bestu mennina í Heilsu-
hælisbaráttunni, fyrir það, að við
hefðum verið of stórhuga — gert
of mikið! þessu var eg búinn að
steingleyma, en eg var mintur á
það núna um daginn af manni
sem var þar við staddur. Best að
segja sannleikann.
pegar Heilsuhælið var komið
komið uþp, þá fann eg sárt til
þess, að eitt vantaði á: par var
ekkert skjól fyrir berklaveik
börn.
Nú hefir verið bætt úr þessu,
reist íbúðarhús handa lækninum
og allri hans íbúð umturnað, gerð
að ágætu hæli fyrir berklaveik
börn — rúmar 20—30 börn, og
það var ein mesta ánægjan mín
á dögunum, þegar eg var þar suð-
ur frá, að koma til vesalings barn-
anna — sjá þá ósk mína uppfylta.
Og þar er það ekki eg, sem á
þakkirnar, ef um þakkir yrði að
ræða, heldur yfirlæknirinn á Víf-
ilsstöðum, Sigurður Magnússon;
það er hann sem með dæmalaus-
um dugnaði hefir knúið það fram,
að fá þessa viðbót við Vífils-
staðahælið — þessa barnadeild.
Best að segja sannleikann —
þó hann nú sé dálítið beiskur fyr-
ir sjálfan mig: það var þegar
berklanefndin sat á sínum rök-
stólum og átti svo oft tal við mig,
þá fanst mér eins og nefndinni,
að önnur „heilsuhæli“ þyrftum
við ekki — það á Vífilsstöðum
væri nóg.
En nú hefi eg setið yfir þessu
máíefni í þrjá mánuði, og meðal
annars er mér orðið það ljóst, að
heilsuhælið mitt á Vífilsstöðum
er ekki nóg handa allri þjóðinni.
Hefi lengi hugsað mig um og lit-
ið í allar áttir, og er nú alveg ný-
lega kominn að þessari niður-
stöðu.
Best að segja sannleikann: Víf-
ilsstaðahælið er troðfult, einlægt
troðfult, og — það er meinið, eins
og einn af bestu læknum höfuð-
staðarins sagði við mig nýlega:
Meinið er það,að nú verða einlægt
svo margir og margir sjúklingar
að bíða hér í bænum mánuðum
saman, bíða eftir því, að fá vist
á Vífilsstöðum.
Best að segja sannleikann. Mér
hefir missýnst og berklanefndinni
líka;
Krafa Norðlendinga um heilsu-
hæli þar er keiprétt.
En hvernig og hvenær við fá-
um því máli framgengt — það. má
guð vita.
Forstjórastaðan
við Kaupfélag Bovgfirðinga er laus til umsóknar. Staðan veitist frá 1.
júní næstkomandi. Umsóknir sendist undirrituðum fyrir 1. mars 1922,
sem veita allar frekari upplýsingar.
Svignaskarði 4. des. 1921.
Guðmundur Ólafsson Guðmundur Jdnsson
Lundum. Skeljabrekku.
i IMI.
'Með því að hér í bænum er nú mikill atvinnuskortur og alt út-
lit fyrir að svo muni verða fram eftir vetrinum, hefir bæjarstjórninni
þótt rétt vera að vara menn úr öðrum héruðum við að flytja hingað
til bæjarins á þessum vetri til að leita sér atvinnu.
Jafnframt því að birta aðvörun þessa, eru bæjannenn, er eitthvert
verk láta vinna eða yfir vinnu eiga að sjá, hvattir til að láta innan-
bæjarmenn sitja fyrir atvinnu þeirri og yfir liöfuð fyrir verkum, sem
þeir þurfa að ráða fólk til í vetur.
Bæjarstjórinn í Hafnarfirði, liinn 29. desbr. 1921.
Magnús Jónsson.
Og það er eitt — af mörgu,
sem vefst í huga mínum: pað er
Austurland, versta berklalandið
okkar. Mér finst eg þurfa ofurlít-
ið heilsuhæli þar líka.
Hér á eftir fer þá 14. grein
berklalaganna:
14. gr. Berklaveikur sjúklingur get-
ur fengið ókeypis vist i heilsuhæl-
um, sjúkrahúsum eða sumarhælum
barna, ef hann eða sá, sem fram-
færsluskyldan hvílir á, ,er svo efnum
búinn, að ætla má að hann mundi
liða mikið tjón á efnahag sínum, eða
jafnvel verða öreigi, ætti hann að
standa straum af kostnaði þeim, er af
slíkri vist leiðir.
Ef sjúklingurinn dvelur í sjúkra-
húsi eða heilsuliæli, sem rekið er á
opinberan kostnað, annan en ríkis-
sjóðs (t. d. bæjarsjóðs, sýslusjóðs eða
læknishéraðs), en nýtur þó styrks úr
rikissjóði, þá greiðir rikissjóður upp
í meðlagskostnaðinn alt að 3 kr. fyr-
ir hvern legudag, eða 2,25 kr., ef um
börn er að ræða innan 12 ára, þó ekki
meira en 3/5 hluta meðlagskostnaðar-
ins. Hinn hluta meðlagskostnaðarins
greiðir dvalarhérað sjúklingsins.
Dvalarliérað táknar í lögum þess-
um bæjar- eða sýslufélag það, sem
sjúklingurinn á heimili í.
Undir meðlagskostnað telst einnig
lyf og læknishjálp.
Nú dvelur sjúklingurinn í sumar-
hæli barna, sem rekið er á þann hátt,
er að framan getur, og greiðir þá
ríkissjóður alt að kr. 1,50 fyrir hvern
legudag, þó ekki meira en 3/6 hluta
meðlagskostnaðarins, enda fer þá um
hinn bluta hans sem fyr var sagt.
Nú er heilsuhæli, sjúkrahús eða
sumarhæli barna ekki rekið á opin-
beran kostnað með ríkissjóðsstyrk,
heldur eign einstakra manna, félaga
eða stofnana, og ge.tur þá stjórnar-
ráðið ákveðið, að berklaveikir sjúkl-
ingar geti einnig þar fengið ókeypis
vist, enda greiðist þá meðlagskostn-
aðurinn sem fyr var sagt.
Ef heilsuhæli eða sjúkrahús er rek-
ið á ríkiskostnað, þá skal dvalar-
hérað sjúklingsins greiða 2 kr. fyrir
hvern legudag, eða kr. 1,50, ef um
börn innan 12 ára er að ræða, þó
ekki meira en 2/s hluta alls rekst-
urskostnaðar.
Nú getur sjúklingurinn ekki feng-
ið vist í sjúkrahúsi eða hæli, en er
komið fyrir á öðru heimili samkvæmt
fyrirmælum 10. og 13. gr., og greiðir
þá ríkissjóður alt að kr. 1,50 fyrir
hvern dag, þó ekki meira en 3/b
hluta vcrukostnaðar. Greiðir þá dval-
arhéraðið afganginn, enda sé efna-
hagur sjúklingsins eins og tilskilið
er um ókeypis vist i sjúkrahúsi eða
hæli.
Ef heilbrigð börn eru tekin að
beiman, samkvæmt fyrirmælum 13.
gr., og efnahagurinn er sem fyr seg-
ir, þá greiðir ríkissjóður meðgjöf með
þeim að hálfu, þó ekki meira en 50
aura fyrir hvern dag, en dvalarhér-
aðið greiðir afganginn.
Dvalarhérað sjúklingsins getur kraf
ist endurgjalds á 2/3 hlutum þess
kostnaðar, sem það greiðir sam-
kvæmt þessari grein, af bæjar- eða
sýslusjóði framfærslusveitar sjúkl-
ingsins.
Stjórnarráðið getur ákveðið há-
mark daggjalds sjúklinga þeirra, er
að framan getur, í sjúkrahúsum eða
hælum, ef ástæða þykir til.
það er skilyrði fyrir þvi, að berkla-
veikir sjúklingar geti orðið aðnjót-
andi styrká úr ríkis- eða sýslusjóði,
að hreppsnefnd dvalarhrepps sjúkl-
ingsins sendi stjómarráðinu skýrslu
um efnahag hans. Skal héraðslæknir
staðfesta skýrslu þessa eftir bestu
vitund og jafnframt votta, að vist ut-
an heimilis sé nauðsynleg.
Urskurðar stjói'narráðið síðan eftir
þessum gögnum, hvort sjúklingur-
inn sé styrkhæfur.
-----o----
Frá útlöndum.
Rússneska stjórnin hefir boðist
ist til að viðurkenna ríkisskuldir
Rússlands gegn því að Norður-
álfuríkin viðurkenni ráðstjórnina
löglega stjórn. Fyrir stríðið voru
ríkisskuldir Rússlands um 9
miljarðar rúbla og rétt fyrir bylt-
inguna voru þær orðnar rúmir 32
miljarðar rúbla.
— Englendingar hafa gefið
eyjunni Möltu frjálsa stjórnar-
skrá og var fyrsta þjóðþing eyj-
arinnar sett í. nóvember síðastl.
Var prinsinn af Wales látinn
framkvæma þá athöfn.
— Ein af stærstu flugvélum
heimsins flaug nýlega frá Lond-
on til Parísar og flutti með sér
allar vélar í aðra flugvél. Daginn
eftir flaug hún frá París til
London og hafði þá bifreið innan-
borðs.
Komandi ár.
Efnahagsskifting og aðstaða i lifsbaráttunni ræður,
eins og fyr er sagt, mestu um hvernig allur þorri manna
skipar sér i flokka. Undantekningarnar eru þeir fáfróð-
ustu annars vegar, sem elta þá rikustu, þótt þeir séu
öreigar, og úrvalsmenn, sem láta þekkingu og framsýni
ráða gerðum sínum í félagsmáluin. Eftir því sem slíkir
menn eru fleiri í einhverjum flokki, verður vinna flokks-
ins meir þjóðbætandi. Og ef slíkir menn yrðu einhverm
tíma í meiri hluta í landi, væri flokkamyndun á nú-
tímavisu alóþörf.
Hér á landi munu sem annars staðar flestir sem
verða ríkir eða sem ætla að verða það, íylla flokk sam-
kepnismanna, og þeim fylgja að málum óþroskaðasti
hluti fólks úr öðrum stéttum, sem engar framfarir vill,
þótt þeir menn hafi mesta þörf endurbóta bæði um ment-
un og lífskjör öll. Sú staðreynd að samkepnismenn í öll-
um löndum vinna af aleíli móti alþýðumentun, er skilj-
anleg, þegar þetta er athugað. Samkepnisflokkurinn vill
liafa ríkisvaldið veikt, aðeins hæfilega umgjörð um gróða-
leik þeirra. Rikið á að vernda þá og eignir þeirra, og
annast þær framkvæmdir, sem verður að gera, en tap
er að (löggæsla, heilbrigðisvarnir o. fl.). Skattabyrðin er
lögð á með nefsköttum og stóreignum hlíft. Með hluta-
félagsfyrirkomulaginu og hringunum hafa samkepnis-
menn fundið ráð til að græða í takmörkuðum félagskap,
og á sínum eigin grundvelli. Samvinnan kemur þar fram
í afbakaðri og öfugri mynd.
Samvinnuílokkinn íslenska fylla væntanlega ekki all-
ir sem nú telja sig til einhvers samvinnufélags.
Stjómmálaflokkar, bygðir að mestu á stéttum og
efnahag, eru þannig óhjákvæmilegir eins og menningu
samtíðarinnar er háttað. Og hér á landi er föst flokka-
skipun beinlínis nauðsynleg. Án flokka yrði alt þjóðlífið
tóm sundrung og athafnaleysi. Og þar sem alt félagslíf
íslendinga liggur i rústttm, má þjóðin síst af öllu við
kyrstöðu og athafnaleysi.
Ilér á landi verður á komandi árum að taka tillit
til hinna þriggja áðurtöldu flokka. Lán og líí lands-
manna verður að miklu leyti undir því komin, hversu
þeim tekst að ráða fram úr félagsmálunum. Skal þá
að lokum líta stuttlega yfir aðstöðu þeirra og séreðli.
Munurinn kemur glögglega fram í því, hvemig
þessir þrír flokkar vilja nota ríkisvaldið og frjáls fé-
lagssamtök. Samkepnismenn vilja hafa ríkið veikt, að-
eins skjólgarð um eignarréttinn, og til að annast um
nauðsynlega en óarðvænlega starfsemi, t. d. löggæslu,
póstmál, kenslu. Sjálfum sér geyma þeir gróðalindirn-
ar, og láta hendur skifta innan yfirvarps laganna. pau
gróðafyrirtæki, sem eru of stór fyrir mátt einstaklings-
ins, eru forsjá hlutafélaga og „hringa", þar sem fjár-
magnið ræður lögum og lofum. Samvinnumenn leysa
eins mörg og unt er af vandamálum félagslífsins með
samhjálp, þar sem allir menn hafa jafnan atkvæðisrétt,
án tillits til auðlegðar. Menn ráða þar en ekki fé. En
þar sem frjáls samvinna ræður ekki við vandamálin,
grípa samvinnuínenn til ríkisvaldsins, svo sem í bar-
áttunni við okurliringa samkepnismanna, t. d. steinolíu-
félagið ameríska, sem lika er þekt hér á landi. Ríkisvald-
inu er þannig af miðflokknum beitt, þar sem frjáls sam-
tök hafa ójafna aðstöðu við kúgunarsamtök auðmanna.
Sameignarmenn' gera ríkið alvoldugt. Hlutafélags-
formið er þeim framandi og samvinnu hafa þeir sem
aukaatriði, meðan ríkisvaldið er að færast i aukana.
Andstæðan milli þeirra, sem Játa ríkið vera skjólgarð um
fjárplógstafl samkepnisforkólfanna, og liinna, sem vilja
að ríkið sé einvaldur heimilisfaðir borgaranna, er djúp-
tæk og varanleg. Samvinnumenn fara mitt á milli, við-
urkenna bæði einstaklingseignarréttinn og rikisvaldið, og
hagnýta sér hvortveggja. En höfuðeinkenni þeirrar stefnu
er að hún myndar á frjálsum grundvelli riki í ríkinu.
pangað geta komið þeir sem hafa skap og löngun til.
Utan við standa þeir, sem ekki vilja vera með, af því
þeir líta öðrum augum á málin. þeir halda sína götu
óáreittir, nema þar sem um sjálfsvörn er að ræða frá
liálfu samvinnuríkisins.
Á íslandi eru mörg erfið verk fyrir höndum, þungar
byrðar og fáar herðar að bera. Ef landsfólkið, það sem
hugsar og veit hvað það vill, raðar.sér i þrjár fylkingar,
verður hver hópur að gæta þess,. að geta frammi fyrir
dómi eftirkomendanna staðið reikningsskap á því pundi,
sem lánað hefir verið. Og dýrasta eign þjóðarinnar er
andlegur og líkamlegur máttur þjóðarinnar. Enginn er
svo veikur, að hann geti að ósekju verið troðinn undir
fótum. pýðing nútimaskipulagsins er í því fólgin, að það
byggir á reynslunni, og verndar betur en undanfamar
aldir hvert smábarn sem langar til að gróa.*)
Fyrsti kafli.
Lögg'jöf, stjórn og fjármál.
I.
Lagagerðin.
Eftir margra alda undirokun erlendrar þjóðar hafa
íslendingar nú fengið yfirstjórn flestra þjóðmála í hend-
ur innlendra manna, sem þjóðin velur. Stjórnarformið
er engu lakara en gerist með öðrum þjóðum. Ef stjórn
og löggjöf íslands verða samt í ólagi, er ekki forminu um
að kenna sérstaklega. Meinsemdirnar stafa þá af gam-
alli kúgun og ósjálfstæðisvenjum, sundrungu, sem að
nokkru leyti getur stafað af strjálbygðinni, eða þroska-
skorti kjósenda og fulltrúa. Stjórnaríorminu sjálfu verð-
ur ekki kent um það, sem að er í þessum efnum. Nú-
timalöggjöf íslendinga ætti að vera gleggri, fastbygðari,
ljósari og stefnufastari en löggjöf forfeðranna á þjóð-
veldistímanum, af því að nú er meiru til kostað, og líka
hægt að byggja á reynslu erlendra þjóða. En þessu er
þó ekki svo varið.
pingmaður einn, sem nú er láinn fyrir fáum árum,
sagði að Islendingar ættu heimsins hroðvirkustu laga-
verksmiðju. páð var háð. Með því var átt við, að of mikil
væri lagagerðin og stundum lítt til vandað. Er nú svo
komið, að lögum hefir verið hrúgað upp reglu- og skipu-
lagslaust, eins og i viðvaningslegasta námumannabæ.
Jafnvel lögfræðingarnir eiga erfitt með að átta sig i
þessu moldviðri. Sífelt er verið gera nýja viðauka við
lög, eða viðauka við viðaukana. Ekkert er gert til að
tryggja samræmi, einfalt og ljóst form eða gott mál
á nýju lögunum. þar er alt látið vera komið undir handa-
*) Hér lýkur innganginum. pá taka við allmargir
kaflar um ýms landsmál. Héf.