Tíminn - 29.03.1956, Blaðsíða 7

T í M I N N, fimmtudaginn 29. marz 1956.
7
Lög um náttúruvernd merki
legt nýmæli í íslenzkri löggjöf
Það er meemngarleg skylda aS varS-
veita náttórulíf og náttúripiyndanir

úm landsks • S 1[í
Ræða Páls Þorsteinssonaíáljþm. við
nmræðn málsins á Alþingi *
■?
Hugmyndin um náttúruvernd mun fyrst hafa komið fram
meðal náttúrufræðinga. Fyrir aidarfjórðungi var um málið
rætt í náttúruíræðingafélaginu og fyrir forgöngu þess fé-
lags var skipuð nefnd til að semja frv. um náttúrufriðun,
friðun sögustaða o. fl.
búning. Samkv. frv. skal heimilt
aði friSlýsa sérstæðar náttúru-
myndanir, svo sem fossa, gýgi,
hella, dranga svo og fundarstaði
steingervinga og sjaldgæfra stein
tegunda ef telja verður mikii-
vægt að varðveita þær, sakir
fræðilegs gildi þeirra eða þess,
að þær séu fagrar eða sérkenni-
legar. Jurtir eða dýr, sem miklu
skiptir frá náttúrufræðilegu eða
öðru menningarlegu sjónarmiði,
að ekki sé raskað, fækkað eða
útrýmt.
Friðunin getur ýmist verið stað-
bundin eða tekið til landsins alls.
Ennfremur landssvæði, sem mikil-
vægt er að varðveita sakir sér-
stæðs gróðurfars eða dýralífs. Og
Magnús Jónsson þáverandi þm.
Reýkvíkinga flutti þetta frv. á Al-
þingi 1932, en það hlaut ekki fulln
aðarafgreiðslu á því þingi. Á þingi
1934 flutti allsherjarnefnd Efri-
deildar að ósk þáverandi dóms- og
menntamálaráðherra annað frum-
varp, sem gekk í sömu átt, en það
hlaut heldur ekki futlnaðaraf-
greiðslu á þinginu.
Á þingi 1848 var samþykkt
tillaga frá Páli Þorsteinssyni
og Jóni Gíslasyni með svo-
felldri ályktun: Alþingi álykt-
ar að fela ríkisstjórninni að
láta undirbúa löggjöf um
vei ndun staða, sem eru sér-; loks á að verða heimilt skv. frv.
staklega merkir af náttúru1 að friðlýsa landssvæði, sem eru
sinni eða sögu. I ríkiseign og sérstæð eru um lands-
i lag, gróðurfar eða dýralíf, í því
í framhaldi af þessari ályktun | skyni að varðveita þau með nátt-
fól fyrrverandi menntamálaráö- j úrufari sínu og leyfa almenningi
lierra, Björn Ólaísson, þeim Ár- aögang að þeim/
manni Snævarr prófessor og dr. I
Sigurði Þcrarinssyni að semja frv. 1 Stjórn náttúruverndar-
til laga um náttúruvernd. Þegar ]rjriai.
þeir höfðu lokið því verki, skil- i ‘ ,
uðu þeir írv. i hendur mennta-1 SÓ°rn natturuverndarmala a að
málaráðuneytisins. Núverandi 'rr®a þannig hagað að í hverju
menntamálaráðherra lagði frum- syslufelagi skal skipa 3 manna
varpið fyrir Efri-deild á síðasta nattúruverndarnefnd, sýslumaður
þingi. Frumvarpið var þá afgreitt cr f°i’inaður nefndarinnar, en sýsiu
frá þeiri’i deild með svohljóðandi | nefnd kís hina nefndarmenmna 2
rökstuddri dagskrá: í trausti þess ilil 4 ára 1 senn °S íafnmarga vara
að ríkisstjórnin leiti umsagnar!menn- Menntamálaráðhr. skipar
svslunefnda, bæjarstjórna og Bún | síðan náttúruverndarráð með að
Páll Þorsteinsson
aðai-félag Islands um málið og
leggi fyrir næsta þing niðurstöður
sínar að undangenginni endur-
skoðun á frumvarpinu tekur deild-
in fyrir næsta mál á dagskrá.
Á milii þinga hafa bæjarstjórnir
og sýslunefndir og ennfremur Bún-
aðarfélag íslands athugað frv. Þeg-
ar umsagnir frá þessum aðilurn
höfðu borizt til menntamálaráðu-
neytisins, fól ráðherra höfundum
frumvarpsins að athuga umsagn-
irnar og gera breytingar á frum-
varpinu í samræmi við þær eftir
því sem þurfa þætti.
Þetta frumvarp, sem hér ligg-
ur fyrir, hefir því fengið mjög
mikla aíhugun og góðan undir-
setri í Reykjavík til 4 áca í senn.
Á það að vera skipað 7 mönnum,
forstöðumönnum 3 deilda náttúru-
gripasafnsins, einum manni með
sérþekkingu á búnaðarmálum skv.
till. Búnaðarfélags íslands og ein-
um manni sem Fei'ðafélag íslands
nefnir til, einum verkfræðingi
samkv. till. Verkfræðingafólags ís-
lands og einurn embættisgengnum
lögfræðingi, sem menntamálaráð-
herra skipar. Menntamálaráðhr.
hefir svo yfirstjórn náttúruvernd-
armála.
Jarðsvæði verða friðuð
Störf náttúruverndarnefndar
verða í því fólgin að aðili, sem
lögunum um náítúruvernd er reynt a5 tryggja eftir föngum, að fag-
náttúru sé ekki spillt að óþörfu með mannvirkjagerð, og fyrirbyggja
að slæm umgengni eyði nátturuminium.
óskar að fá friðað landssvæði, á
að snúa sér til náttúruverndar-
nefndar í héraði með beiðni um
það og greiðir nefndin þá fyrir
því að friðunin komist á.
Rísi ágx-einingur í héraði um
mál, sem varða friðunina, reynir
náttúruverndarnefnd að leita sam-
i komulags milli aðila, en fellir úr-
i skurð um málið, náist ekki sam-
j komulag. Náttúruverndarnefnd get
: ur einnig átt frumkvæði að því að
! ákveðið sé að friða landssvæði eða
jurtir eða dýr, ef hún telur það
miklu máli skipta. Komi til þess
samkv. úrskurði náttúi’uverndar-
; nefndar að bætur verði greiddar,
þá fellir náttúruverndarnefnd úr-
j skurð um hæð þeirra bóta. Úr-
skurðir, sem nátíúru.verndarnefnd
i fellir í hóraði, skulu síðan lagðir
fyrir náttúruverndai-ráð og getur
það breytt úrskurðum nefndarinn-
ar eða staðfest þá, eftir því sem
ráðinu virðist efni standa til. Nátt-
úruverndarráð skal kynna sér eftir
föngum náttúruminjar, sem ástæða
er til að friðlýsa og getur ráðið
átt frumkvæði að því að stofna til
náttúruverndarmáls. Náttúruvernd
arráð skal ennfremur samkv. frv.
seir.ja skrá um náttúruminjar, sem
æskilegt er að íriðlýsa og fá á
þann hátt heildaryfirlit yfir land-
ið allt, um þau verkefni, sem fyrir
liggja á þessu sviði.
RíkissjóSur greiðir bætur.
Ef greiða þarf bætur vegna
þess að eigandi lands eða rétthafi
verði fyrir tjóni vegna friðunarinn
ar, þá verður meginreglan sú sam-
kværnt frv. að bæturnar greiðast
að % hlutum úr ríkissjóði en að
Vi úr sýslusjóði hlutaðeigandi
sýslu ef það landssvæði, sem frið-
að er og bæturnar eru greiddar fyr
ir, liggur í byggð. En ef náttúru-
minjar, sem á að vernda ei'u ofar
byggð, þá greiðir ríkissjóður einn
óskiptar bætur. Undantekning frá
þessu er þó sú, að ef land er tekið
og friðlýst og gert að fólkvangi
eða almenningssvæði í því skyni
að veita almenningi færi á að
njóta náttúrunnar, þá skal ríkis-
sjóður einn greiða bætur sem af
slíkum skiptum kann að leiða.
Menntamálanefnd telur tíma-
bært að þelta frumvarp verði lög-
fest.
Menningarleg sjónarmið
iiggja til grundvallar.
Liggja því til grundvallar
fyrst og fremst menningarleg
sjónarmið. Sú kynslóð, sem nú
býr í landinu, harmar það,
hvað þær kynslóðir, sem liðn-
ar eru, voru hirðulausar um
eyðingu skóganna. Dró það úr
fegurð landsins, rýrði gróður-
far þess og gerði það miklum
mun verra til búskapar en
el!a. Af brýnni nauðsyn eru
nú gerð stór átök með fjár-
framlög af almannafé í skóg-
ræktarmálum og ennfremur
er lögð fram mikil sjáifboða-
— Á víöavangi •
Hljótt um niðurgreiðslu-
iillögurnar.
Það var mikið um að vera hjá
Sjálfstæðismönnum daginn sem
Ieiðtogarnir fundu bjargráðið.
Morgunblaðið lagði mestan
hluta forsíðunnar uiidir það.
Ýmsum foringjum fannst sem
viðskiptamálaráðherra flokksins
hefði sjálfur fundið upp púðr-
ið. En að þessum sigurdegi
! loknum, datt allt í dúna logn
I og hcfir lítið golað síðan. Sjálf
: stæðismenn hafa ekki hreyft
hönd né fót til að koma bjarg-
ráðunum í framkvæmd. Þeir
hafa ekki flutt nein frv. á AI-
þingi í þcim dúr. Þeir hafa yfir-
Ieitt haldið að sér höndum og
P : lofað bjargráðunum að rykfalla
á blaðsíðum Morgunblaðsins. Á-
li stæðan er einfaldlega sú, að
.■ hjargráðatillögur Sjálfstæðisfl.
Ii — að bjarga framleiðslunni úr
klóm dýrtíðar með stórauknum
greiðslum úr ríkissjóði á kostn-
að opinberra framkvæmda —
i eru utan og ofan við allan skiln
ing þjóðarinnar og hagsmuni
hennar og skoðanir. Peninga-
furstar Sjálfstæðisflokksins
vilja bara prjóna við ástandið
í dag með bráðabirgðaúrræðum
og halda áfram að uppskera úr
gróðaakrinum eins og fyrr, en
þjóðin hefir fengið nóg. Bjarg-
ráð Ingólfs voru andvana fædd.
Enginn hefir séð lífsmark með
þeim nema Morgunblaðið, og
iii það fyrir mörgum vikum.
Hrifning í hámarki.
I hinni frægu ræðu í minn-
ingu Stalíns, skýrði Krústsjoff
frá því, að Stalín hefði látið
fangelsa og síðan taka af lífi
fjölda fulltrúa á 17. þingi komm
! únistaflokksins í Rússlandi. —
Kommúnistablaðið hér heima
lýsti þinghaldinu í janúar 1934
og hafði sömu góðu heimildirn-
| ar og axtíð fyrr og síðar, frá-
sögn „fulltrúa“, sem mættu sem
gestir, og opinberar skýrslur að
austan. En er blaðið lýsti koniu
Stalíns inn í þingsalinn, var frá i|
sögnin á þessa leið:
„ . . . enn meiri hrifning, fé- I
lagi Stalín er kominn líka
(áður voru nokkrir af minni |
spámönnunum gengnir til ||
sæta). Félagi Stalín heilsar I
þingfulltrúunum. Foringi bol- 1
sévíkaflokksins. Hinn sveigj- |l
anlegi fulltrúi og forvígismað ||
ur hugsjónar Lenins. Leiðtogi |
verkalyðsins. Var sem storm- I
ur og Þórdunur færu um sal- j|
inn. Lifi Stalín! . . . “
Þjóðviljinn hefir enn ekki :|
komið því í verk að skrifa eftir |
mæli um þá fulltrúa sem Stalín 1
lét taka af lífi alsaklausa eftir ij
að hafa þegið af þeim þessa |
hyllingu.
Sjúklingur fékk sprautu
Það var myndarleg auglýsing ||
í Morgunblaðinu í gær, náði yfir |
þvera síðu: Flugvallarblaðið er ij
komið út. En þetta fósturbarn |:
Bjarnadeildar Sjálfstæðisflokks- |
ins liefur verið lasið að undan- |
förnu og ekki haft fótavist. Nú |
er það risið úr rekkju og Mbl. til Pi
kynnir atburðinn með stórunm I
stöfum
Kröm Flugvallarblaðsins mun P
hafa verið fjárskortur, en nú |
hefur það væntanlega fcngið |
sprautu og hcfur orðið gott af. ii
Læknisaðgerðin minnir á, að P
nú muni ciga að taka upp á ný j
ófrægingarstríðið gegn Fram- j
sóknarmönnum út af endurbót- j
unum á varnarmálunum, sem |
þessari deild Sjálfstæðisflokks- |
ins þykir varpa nokkurn skugga P
á „sinn mann“.
Ráðlegt hefur þótt að hafa |
Flugvallarblaðið uppistandandi :!!
í þann mund, sem varnarmálin |
kæmu til umræðu á Alþingi fyr |
ir forgöngu Framsóknarmanna. ,P
Hefur ailt þetta farið samkvæmt i:
áætlun, og ólíklegt er því að ji
bíða níðskrifanna, sem Mbl. pj
treystir sér ekki sjálft til að i
birta. —
vinna í sama skyni ti! að reyna
aS bæta það sem eyðst hefir
og hefir það þó ekki fekizí
nema að litiu leyti.
islenzk náttúra er sérsfæð.
Aukin ræktun prýðir landið jafn
franxt því, að hún eykur hagsæld
þeirra, er hennar njóta. En fleira
þarf að koma til. íslenzk náttúra,
bæði hin dauða og lifandi, er um
margt sérstæð. Landið er strjál-
byggt og til skamms tíma hafa á-
höld, sein völ hefir verið á, ekki
verið stórvirkari en svo að fram-
kvæmdir hafa valdið tiltölulega
litlum breytingum á yfirborði
landsins og náttúrufari þess. En á
síðustu árum hefir orðið gerbreyt-
ing í þessu efni. Með hinum stór-
virku tækjum má á stuttri stund
raska jarðlagi og sérkennilegum
og fögrum náttúruminjum, ef gá-
lauslega er að farið. Má þegar sjá
dæmi slíkra framkvæmda á ýms-
um stöðum.
Er því fullkoniin ástæða til að
setja í lög ákvæði, sem ætlað er
að girða fyrir spjöll á náttúru-
minjum og náttúrumyndunum,
sem gildi hafa til fegurðar og
skilningsauka á nátíúrufari lands
ins og að búa svo um eftir föng-
um, að náttúruminjum sé ekki
spillt að þarflausu í sambandi við
framkvæmdir og mannvirki.
Óhappaverk rifjað upp.
Sama sumarið og íslenzka þjóð-
in valdi í fyrsta sinn fulltrúa á
Alþingi, eftir að það var endur-
rcist, var kvöld eitt í júnímán-
uði bát hrundið úr vör á Reykja-
nesi og róið að eyju allfjarri
landi. í þeirri för voru veiddir 2
geirfuglar. Þegar í land kom létu
veiðimennirnir hina dauðu fugla
af hendi fyrir nokkra skildinga
en það voru liinir síðustu ein-
staklingar þeirrar tegundar.
Þetta óhappaverk verður aldrei
bætt. Geirfuglinn verður ekki
vakinn til lífs, hve mikið fé, sem
í boði væri til þess, en þær fáu
Ieifar fuglsins, sem til eru og
geymdar í söfnurn í nokkrum
löndum, þykja nú svo dýrmætar,
að ein eggskurn er metin á þús-
undir króna.
Þegar svo er um dauðar leifar
þessarar tegundar má af því ráða,
hvers virði það væri ef geirfugl-
inn hefði fengið að eiga friðland
á íslenzku útskeri, hvílíka eftirtekt
það hefði vakið, hve mikill menn-
ingarvottur það væri talinn ef þjóð
in hefði borið gæfu til þess að
þyrma hinum fágæta fugli. Þetta
dæmi á að verða til viðvörunar.
Fjölbreytt dýralíf og gróðurfar eyk
ur fegurð landsins og gildi þess.
Lagaákvæði sem að því lúta, að
veita vernd í þessu efni, eru áreið-
anlega ekki sett að ófyrirsynju.
íslendingar eiga fagurt land.
íslenzka þjóðin getur notið þess í
æ ríkara mæli, að hún á víðáttumik-
ið land og fagurt. Hvert sem farið
er, blasir við fjölbreytt landsiag og
náttúrufegurö. En umgengni manna
við náttúru landsins er stundum
þann veg að ástæða er til, að lög-
gjafinn veiti aðhald i þeim efnum.
Saga iandsins og þjóðarinnar er
tvinnuð saman. Orð skáldsins um
föðurlandio eru i fullu gildi:
Þú ert allt, sem eigum vér
ábyrgð vorri falið.
Það er menningarleg skylda,
að reynt sé að varðveita fögur
landsvæði, að stuðla að góðri um
gengni um náttúru landsins, að
koma í veg fyrir óþörf tiltæki og
ósnxekkleg, svo sem að letra aug-
lýsingar og áróðursmál á ir.ann-
virki og náttúrumyndanir úti á
víðavangi, að friða jurtir eða dýr,
sem miklu skiptir frá náttúru-
fræðilegu eða öðru menningar-
Iegu sjónarmiði, að ekki sé rask-
að, fækkað eða útrýmt.
Menntamálanefnd telur að í
frv. þessu felist merkileg nýmæli
í íslenzkri löggjöf og leggur til,
að frv. verði samþykkt.