Tíminn - 05.07.1983, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚLÍ1983
9
menningarmál
Orðaleppar
Sigurdur H. Þorsteinsson:
Að haustnóttum
Norskar bækur frá Gyldendal
■ Haustið er tími bókaflóðsins, ekki
síður í Noregi en á íslandi. Þegar er búið
að gera áætlanir og ákveða margar
bækur, sem út eiga að koma en aðrar eru
enn á skipulagsborðinu.
Hjá GYLDENDAL í Oslo verður að
þessu sinni mikið um skáldsögur. en þar
verða gefnar út 150 bækur að þessu
sinni. Þar hyggjast menn gefa út fleiri
norskar skáldsögur en í fyrra, en einnig
fleiri þýddar. Tvær þeirra norsku verða
frumraunir höfunda og þrjú ljóðskáld
koma í dagsljósið í fyrsta skipti. Sputnik
heitir skáldsaga eftir 22 ára gamlan
mann, Jón Ege. Þetta er einskonar rock
& roll skáldsaga manns sem að vísu býr
í Osló, en er fæddur í New Jersey. Bókin
fjallar um ástir unglinga og það sem þá
skeður, vandamál o.fl. Hinn höfundur-
inn er óþekktur. Á kápu stendur aðeins
„1. Olsens bók“. hvórt það svo upplýsist
hver þessi Olsen er, er eftir að vita.
Af öðrum bókum má nefna; Det
stumme rommet eftir Herbjörgu
Wassmo, sem er framhald bókar hennar
frá í fyrra; Huset med den blinde
glassveranda. Þetta er því önnur bók
höfundar, sem var valin til þátttöku í
keppninni um bókmenntaverðlaun
Norðurlanda. KerShuser heitið á bók
Tor Aage Bringsværd um framtíðina.
Bókin skeður eftir 3. heimsstyrjöldina.
Þess má geta að fleira en vísindaskáld-
sögur koma frá þessum höfundi. Hann
gerði t.d. myndabók ásamt Judith Allan,
Lísu langar til baka.
Leif B. Lillegaard er tveggja bóka
höfundur í ár. Er þar bæði um að ræða
barnabók og skáldsöguna „Livet som
döde“. Þá eru einnig nýjar skáldsögur
frá hendi: Paul Erik Salvesen, Ragnar
Hovland og Veru Sæther, auk þess sem
Karin Bang sendir frá sér bókina Lövep-
orten.
Tormod Skagestad heldur áfram
bókum sínum um Hild Rogne, og heitir
sú nýjasta Paa Rogne og fjallar um
eftirstríðsárin.
Sögulegar skáldsögur eru einnig vin-
sælar í Noregi og margir sem fást við
þær. Den farlige vaaren eftir Johan 0
Jensen blaðamann, er bók sem ntargir
bíða með eftirvæntingu. Hún er skrifuð
með hliðsjón af handritum sem Per
Hansson skildi eftir sig. Þá fjalla um 3.
áratuginn bók sem Trond Hegnas hefir
skrifað og kemur út þegar 1. ágúst.
Lille Moskva. Den glemte krigen,
eftir Kjell Fjörtoft er um norska föður-
landsvini í þjónustu RúsSa. Hún skeður
Kiberg á Finnmörku, en þaðan komu
þeir flestir. Mikið mun af nýju efni í
þeirri bók.
Annað efni er svo að finna hjá Ketil
Björnstad sem opnar fyrir lesendum
bohemlífið í gömlu Kristíaníu í bók
sinni Oda. Þar fjallar hann um Oda
Krogh og Christian Krogh, sem og aðra
er voru miðdepill Essa lífs og margar
sögusagnir eru bundnar við. Björnstad
reynir að gera ljóst hver hún var og hvers
virði hún var, t.d. fyrir málara eins og
Edward Munch og Jean Heiberg. I raun
fyrir alla þá sem kynntust henni. Kjære
publikum, nefnist bók þar sem Elisabeth
Grannemann minnist 25 ára ferils síns,
sem revíuleikkona og útdeilir vitnisburð-
um í allar áttir.
Allir eru í megrun nú á dögum, svo að
bókin Ikke læt aa være tung, eftir
Andreas Diesen um megrun og erfið-
leika við að ná af sér kílóum, ætti að vera
velkomin lesning á þessum síðustu og
verstu tímum. Undirtitill bókarinnar er
Lettlest bok í vektens tegn, segir það
kannske nokkuð um að bókin er í léttum
dúr en mest grín gerir hann að hrað-
megrun, en gefur einnig sínar uppskriftir
að því hvernig í raun eigi að taka á
þessum málum.
„Þannig var það“ segir Auðunn Rek-
sten í sjálfsævisögu, þar sem hann segir
frá ástleysi og einmanaleika í æsku og
stórviðburðum síðustu ára í Reksten-
málum.
Fólk og fé í norskum dölum, heitir
bók eftir Halvor Paus dýralækni, aðal-
heiti Dyrelegen forteller. Hann skrifar
þarna af reynslu manns sem hefir verið
dýralæknir í 31 ár í Övre Rendalen.
Gamansöm frásögn manns sem hefir frá
mörgu að segja og kemur því vel til
lesandans í þessari frumraun sinni.
Frá Hákonarmálum til okkar daga
mætti kalla 6 binda verkið Norske dikt,
sem kemur út í haust. Eða norsk ljóð í
þúsund ár. Brikt Jensen hefir valið
Ijóðin, en verkið kemur út í október.
Deilur kann að vekja bók Kari Gar-
mannslund, sem hún kallar Geta stúlkur
ekki reiknað. Hún er annars höfundur
kennslubóka og tekur fyrir í þessari bók
á gagnrýninn hátt kennsluaðferðir,
kennsluefni og hvernig kynjunum er
mismunað í hinni duldu námsskrá. Verð-
ur þessari bók áreiðanlega ekki tekið
þegjandi, hvorki af norskum kennurum
né norskum skólum. Kannske gætum
við lært eitthvað af henni.
Af þýddum skáldsögum og bókum
má ncfna: Elias Canetti, framhald sjálfs-
ævisögu, Fakkelen í Öret. Heinrich
Böll, æskubókin Testamente. Loks cr
svo Fay Weldon, Presidentens barn.
Andlitslyfting
Fyrir um tveim árum skrifaði ég þátt
um Cappelen, þar sem rakin var saga
þess hver ósköp af stórum ritverkum
væri gefin út af því forlagi. Verk sem
drægju til sín mikið fjármagn á meðan á
útgáfu stæði, en væru jafnframt örugg
fjárfesting og skiluðu arði er tímar liðu.
Nú hefir forlagið vent kvæði sínu í kross
og fækkar nú þessum verkum en leggur
meiri áherslu á einstakar bækur, svo sem
sérhæfðar bækur í ýmsum greinum og
almennar bókmenntir.
Hingar til hafa skólabækur og stóru
verkin verið driffjöðrin hjá þessu forlagi,
en hvort tve'ggja krefst mikils fjármagns.
Meðal annars má nefna að tvö síðustu
stórverkin hafa verið: „Cappelens ver-
denshistorie" og „Cappelensleksikon".
Þetta þykja einstaklega góð verk og hafa
hlotið einróma lof þeirra er um hafa
skrifað. Þess má geta að leksikoninn
hefir keppt við Stóra norska frá Asche-
houg og Gyldendal og ekki selst síður en
hann. Hinsvegar er helst um samkeppni
að ræða frá Grimberg, sem Cappelen
gefur einnig út, að því er varðar heims-
söguna.
Fækkun barna og sparnaður hjá sveit-
arfélögunt hefir hinsvegar komið hart
niður á skólabökaútgáfunni hjá Cappel-
en að undanförnu. Hins vegarvarð 20%
aukning á þeint vetvangi á s.l. ári svo þar
er aðeins að rætast úr.
Alfræðabókin sent áður er nefnd hefir
selst í 12-13 þúsund eintökum, þ.e.a.s.
Heimssagan en leksikoninn í 8-9 þúsund
eintökum, sem er heldur minna, en þess
ber að gæta að bækur þessar eru gefnar
út á lengra tímabili. Þetta þýðir einnig
háan sölukostnað.
Bagley og MacLean eru nöfn sem hafa
selst vel í þýddum skáldsögum, en aðrir
seljast minna. Þó hefir verið góð sala í
innlendum skáldsögum og í því efni er
um að ræða 16% aukningu á síðasta ári.
í viðtali nýlega sagði Jan Wiese að hið
nýja andlit, sem Cappelen væri að reyna
að skapa sér væri minna af stórum
verkum, en reynt að leggja meira í
útgáfu bóka, sent ekki krefðust eins
mikilla fjárútláta. Ný sérfræðibókadeild
hefir verið stofnuð og deild fyrir almenn-
ar bókmenntir verið styrkt. Auk þess
væri verið að reyna að auka eiginfjár-
magn með hlutafjárútboði.
Það fer ekki á milli mála, að margir
munu sakna hinna stóru og geysi góðu
uppsláttarbóka, sem margir hafa reitt sig
á að fá frá Cappelen. Hitt er svo annað
mál að nokkuð hefir þrengst í búi hjá
norskum forlögum að undanförnu. Er
sagt þar að mörg þeirra standi og falli
með bókaklúbbunum. Það fer heldur
ekki á milli mála að stofnuri nýrra
bókaklúbba hér heima staðfestir að
þetta er ekkert norskt sérfyrirbæri.
Þarna er um alvarlegt vandamál að
ræða. Þess má geta að aðeins Gyldendal
hefði sýnt ágóða á s.l. ári án þess að vera
hlutareigandi í norska bókaklúbbnum.
hin hefðu tapað hefði ekki komið til
salan gegnum bókaklúbba.
Sigurður H. Þorsteinsson.
á vettvangi dagsins
Árni Björnsson:
Spurning til Haralds Ólafssonar
■ Stundum getur manni þótt svo
snögglega, að ásetningur um að skipta
sér ekki framar af málefnum líðandi
stundar fýkur út í vind.
Svo varð um mitt far. þegar ég las
eftirfarandi málsgrein í pistli Haralds
Ólafssonar miðvikudaginn 29. júní, sem
bar heitið Einlægni ábótavant:
„Hvernig stendur á því að við rísum
ekki öil upp og mótmælum þjóðarmorð-
inu í Afghanistan einsogvið mótmæltum
stanzlaust hernaði Bandaríkjamanna í
Víetnam?. Hvað hefir gerzt í huga
okkar?“
Hver eru þessi „við öll“, sem Haraldur
er að mæra og eggja?
Af orðanna hljóðan mætti halda, að
það hefði verið aliur almenningur. En sé
það meining orðanna, þá er einhverju
ábótavant hjá Haraldi, annaðhvort
minninu, skilningnum - eða þá einlægn-
inni.
Allur þorri almennings lét sig Víet-
namstríðið litlu skipta, en drjúgur hluti
hans var á bandi Morgunblaðsins, sem
þindarlaust réttlætti hernað Bandaríkja-
stjórnar þar eystra - eins og vera bar.
Eins og ævinlega var það fámennur
hópur, sem stóð fyrir mótmælum. Og
•ss kost að
rúa frelsis-
að nafni.
m sinna við
Dsndingum
itlamanna-
s Pakistan.
•stjorna við
I þetta var
>ist feimni.
jóðarslolts
unda, jafn-
fa fallið i
inn. Akrar
aður drep-
öfnuð við
nir manna
n þessarar
en það var ekki hsrgl að leggja hana
fyrír Assii. Það var spuming scm ég og
þú verðum að svara. Hún er þessi:
Hvemig stendur á þvi að við rísum
ekki óll upp og mótmælum þjóðar-
morðinu i Afghanistan eins og við
mótmsltum staiulaust heroaði Banda-
ríkjamanna i Vietnam? Hvað hefir
ger/t i huga okkar?
Eg er ekki viss um, að ég hafi svör á
reiðum höndum. Vietnamstríðið var
andmxla. Það gaf athofnunum inntak,
lífinu merlungu að taka þáll i þvi að
stöðva þetta voðalega stríð.
En við vivsum ckki þá, að óflugasta
andstaðan gegn stríðinu var i Banda-
ríkjunum sjálfum. Það var bandanskur
almenningur, sem ekki vildi þetta
stríð. Þegar þvi lauk galum við sagt:
Við fengum nokkni áorkað en okkar
skerfur var lítill á móts við það, sem
Bandankjamenn sjalfir, alþyða manna
HARALDUR ÓLAFSSON SKRIFAR:
I MIÐRI VIKU
lægninni ábóta
iörk sett.
halda þvi
is og be/t
n aður en
ig hóf að
þjóð sem
um leið
m einung-
gur gerða
kost einan
fureflið, -
lur menn-
•svarað að
nska and-
lil vigvall-
lan Khvb-
st i huga,
andstyggilegt stríð, þar sem forvstu-
þjóð lyðræðis og menningar i heimin-
um sökk dvpra og dýpra i kviksyndi
innanlandsófríðar i fjarlægu landi og
reyndi að viðhalda rotnu og duglausu
sljórnarfari. Það var auðvelt að fyllast
andstyggð á þessu stnði. Það fór fram
fyrír augunum á okkur Vesturkanda-
búum. A hverju kvöldi sá maður þátt
ur striðinu i almennum fréllatímum
sjonvarpsstöðva um heim allarf. Eng-
inn frétlatimi leið svo ekki vxrí minn/t
a einhvem hroðalegan atburð. Við
saum sprengjuregnið ur B-52 falla yfir
hnsgrjónaekrur og slraþorp fátxkra
bxnda. Og við gengum og stóðum og
skrífuðum undir i þeirrí trú, að eitt-
hvað mundi gerast ef allir risu til
og stjóromálamenn. logðu af morkum.
Lm Afghanistan gegnir óðru máli.
Þxr myndir sem við sjaum frá stnðinu
þar eru teknar við verstu hugsanlegu
aðstxður. Nokkrir Ijallanvenn með gamla
ríffla og vélbyssur, sem teknar hafa
veríð af sigruðum Kússum, reyna að
skjóta niður fijugandi þyrluvirki. Ogn
stríðsins birtist ekki i mvnd heldur
orðum. og þeim oft sluttaralegum.
Stríðið er ekki nalxgt okkur a sama
hátt og Vietnamstríðið.
Sú spuming geríst * aleitnari hvort
virkUega se buið að *ra okkur með
sibyljunni um, að Bandaríkjamenn
seu að undirbua að cyða heúninum i
kjaroorkubálinu. Erum við farin að
trúa þessarí fjarstxðu. einhvers staðar
djupt í huga okkar? Eni þcir sem
háværastir voru i molmælunum gegn
slríðinu i Vietnam kannski tUbunir að
réltlxta ofbeldi Russa i Afghanistan
með þvi. að Sovétríkin séu brjóslvörn
sósialismans, og ein f*r um að hindra
Bandarikjamenn i að eyða mannkyn-
inu tU að vernda kapitalismann? Eg
vona að svo sé ekki. í lengstu lóg vU ég
halda í þá von, að alþýða manna i
austri og vestrí sameinist um að gera
stnð ohugsandi, eins og alþyða Banda-
rikjamanna knúði fram endalok stríðs-
ins i Vietnam.
Fregniroar frá „Fríðarþinginu" i
Prag eru þó ekki upporvandi. Lndir
slagorðum um eUifa tryggð við rísa-
veldið i austrí stcndur einn fulltrúinn a
eitt er víst, aö hvorki ég né Haraldur
vorum þar í fremstu víglínu, þótt við
höfum sjálfsagt drattast með endrum og
sinnum. Enda voru þetta yfirleitt heldur
ósmart baráttuaðferðír fyrir virðulega
menn. Morgunblaðið hrakyrti þær. Mér
cr minnisstætt eitt skipti, þegar ekki var
einu sinni hægt að fá Harald sem fundar-
stjóra á einn þvílíkan fund. Hann átti
eftir að sjá, hvemig málin „kristölluð-
ust".
Nú hafa málin kristallast. Núerorðinn
heiður að því að hafa ekki mælt Víet-
namstríði Bandaríkjastjórnar bót. Nú
vilja allir Lilju kveðið hafa.
Þannig hefur þetta svosem gengið í
mannkynssögunni alla tíð. Forsjárlitlir
fullhugar ryðja brautina. Þá fyrst kemur
hinn varkári og hugdeigi meirihluti í
slóðina og eignar sér afrekin. „Sælir eru
hógværir, því að þeir munu landið erfa“,
sagði Jesús Kristur á sinn meinfyndna
hátt.
Kannski er ég að opinbera eigin
gleymsku cða skilningsskort. En ég spyr
þó a.m.k. í einlægni: Hvað áttiHaraldur
við með orðunum „við öll“ í fyrrnefndri
málsgrein?
Upp-
skera á
knatt-
spyrnu-
velli
■ Vertíð er auðskilið orð. En
óþarft er að trana því fram í
yfirfærðri merkingu, þar sem
venja hefur verið að segja aðeins
tíð eða tími. Nú er talað um:
sláturvertíð, uppskeruvertíð,
bókavertíð, jólavertíð og haust-
vertíð í kjólatízku. Reykvíking-
ur brá fyrir sig dagblaðafyndni
og spurði, hvenær hrútavertíð
byrjaði. Pað orð hef ég þó ekki
séð á prenti.
Er ekki einfaldast að nota
gömlu orðin: sláturtíð, uppskera
bókamarkaður, jólaös, fengi-
tími?
Þetta er furðuleg árátta, að
skipta um orð - bara til að skipta
um, þó að þau nýju séu óhentugri
en þau gömlu. Jafnframt því sem
talað er um kartöfluvertíð, er
uppskera einmitt tízkuorð. Eitt
blaðanna nefndi „uppskeru á
knattspyrnuvelli“. Annað sagði
frá „uppskeru námskeiðs“.
Bókauppskeru er talað um jafn-
framt bókavetíð.
Eitt dagblaðanna sagði fyrir
jólin í fyrra: „Gizkað var á, að
uppskeran samanstæði af meir
en þúsund titlum". Auk þess var
sagt, að ætti að „bregða upp
vinnsluferli bóka“. Var víst átt
við að kynna bókagerð. Til er
félag bókagerðarmanna. Ekki
kenna þeir sig við „vinnsluferli“.
Vel á minst „titla“. Rétt eins
og ekkert sé til sölu, nema heiti
bókanna! Hvers vegna var ekki
sagt blátt áfram, að þúsund
bækur hafi verið prentaðar? Allir
vita, að gefið er út fleira en eitt
eintak af hverri bók. Stundum er
talað um, að út sé komin önnur
eða þriðja bók einhvers höfund-
ar. Ekki verður það misskilið.
Ég spyr bóksalann, hvort hann
sé búinn að fá margar nýjar
jólabækur - ekki marga „titla“.
Hann skilur undir eins, að ég á
ekki við samanlagðan eintaka
fjölda í búðinni, heldur hvaða
höfundar hafi sent bækur.
Handa hverjum er þetta titla-
tog, sem ekki þarf að nota í
viðskiptunum?
Nú er farið að kalla hvaða
lesmál sem er “texta“. Ég hélt,
að texti hefði alveg ákveðna
merkingu.
Oddný Guðmundsdóttir.
Oddný
Guðmundsdóttir
skrifar