Tíminn - 30.07.1983, Blaðsíða 8

8
_____fgmmm________
skrifað og skrafað
LAUGARDAGUR 30. JÚLÍ 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurösson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiöslustjóri: Siguröur Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atli Magnússon. Blaöamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friörik Indriöason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guömundur i
Magnússon, Heiöur Helgadóttir, Jón Guöni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guöbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttlr.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir, Siguröur Jónsson.
Ritstjorn skrifstofur og auglýsingar: Siöumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Auglýsingasimi
18300. Kvóldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuöi kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaöaprent hf.
Kjartan tekinn í
kennslustund
■ Þaö er von, að Kjartan Ólafsson ritstjóri Þjóðviljans telji
það miður farið, að nauðsynlegt var að taka Svavar Gestsson
í kennslustund til þess að reyna að forða honum frá því að
fara með söguvillur og söguskekkjur vegna vanþekkingar.
Enn cr ekki annað að sjá en að Svavar hafi tekið þcssu vel,
en Kjartan Ólafsson er þrár og á það því til að lemja höfðinu
við steininn heldur en að gefast upp.
Hann gengur því fram á ritvöllinn í Þjóðviljanum í gær og
reynir að réttlæta söguvillur og söguskekkjur Svavars félaga
síns.
Þetta gerir það nauðsynlegt, að Kjartan sé tekinn í nokkra
kcnnslustund.
1. Kjartan reynir að bera á móti því, að mest af þeim
verðhækkunum, sem valda því að kjörin hafa skerzt, hafi
orðið til í tíð þeirrar stjórnar, sem Alþýðubandalagið tók þátt
í. Fyrir þessu liggja þó skjallegar heimildir. Samkvæmt tölum
sem Þjóðviljinn hefur birt og væntanlega eru ekki rangar,
hafa útgjöld meöalfjölskyldu í Reykjavík aukizt vegna
verðhækkana um 87% frá ágúst 1982 til júlí 1983. Kaupið
hefur hins vegar ekki hækkað nema um 48%.
Langmest af framangreindum veröhækkunum höfðu orðiö
fyrir stjórnarskiptin í maímánuði síðastliðnum. Þær verð-
hækkanir, sem hafa orðið í júnímánuði í ár, hafa langflestar
rakið rætur til orsaka, sem höfðu orðið til fyrir stjórnarskipt-
in, t.d afurðaverðshækkunin, sem varmesta hækkunin í júní.
Kaupgjaldið hefur ekki hækkað til jafns við verðlagið af
þremur áslæðum. Fyrsta ástæðan er sú, að vísitölubætur voru
skertar af fyrrverandi ríkisstjórn 1. desember síðastliðinn.
Önnur ástæða er bótaskerðingin 1. júní síðastliðinn. Þriðja
ástæðan er sú, að vísitölukerfið var óhagstætt launþegum og
mældi þeim minni kauphækkun en verðhækkanirnar námu.
Kjartan hlýtur að loka bæði augum og eyrum, ef hann gcrir
sér ekki þær staðreyndir Ijósar, að kjaraskerðingin, sem um
eraðræða, hefurað meginhlutaorðið til fyrir stjórnarskiptin.
2. Það ætti ekki að þurfa að scgja Kjartani Ólafssyni það,
að Alþýðubandalagið hefur iðulcga staðið að lagasetningu,
sem skert hefur vísitölubætur. Ef hann hefur ekki gert sér
þetta ljóst, er honum bent á að kynna sér töflu, sem nýlega
birtist í Félagstíðindum Starfsmannafélags ríkisstofnana, en
hún er yfirlit um skerðingu á vísitölubótum frá því í maí 1979
og til maí 1983. Til skýringar stendur m.a. undir töflunni: „í
febrúar 198.1 er krukkað í kaupið með sérstökum bráða*
birgðalögum.“ „I ágúst 1982 og í nóv. 1982 er enn krukkað
í kaupið með bráðabirgðalögum.“ „í 14 skipti virka ákvæði
Ólafslaga til skerðingar,“ en þau voru sett með atbeina
Alþýðubandalagsins.
3. Kjartan þykist vera stórhneykslaður á framkvæmdum
hersins á Keflavíkurvelli, sem unnið verður að á þessu ári.
Þessar framkvæmdir, sem fela fyrst og fremst í sér endurnýj-
un, voru leyfðar í tíð fyrrv. stjórnar, án þess að Alþýðubanda-
lagið beitti neitunarvaldi hins svokallaða leynisamnings gegn
þeirn eða hreyföi nokkrum alvarlegum mótmælum í ríkis-
stjórninni. Alþýðubandalagið beitti sér eingöngu gegn flug-
stöðinni, sem er framkvæmd í þágu Islendinga, en ckki
hersins.
Skattar íslenzkra aðalverktaka sýna, að framkvæmdir á
Keflavíkurflugvelli hafa utn langt skeið ekki verið meiri en á
síðastliönu ári. Þá minntist Alþýðubandalagið ekki á, að
þetta væri andsnúið byggðajafnvægi.
4. Kjartan Ólafsson gerir sér áreiðanlega Ijóst, að Fram-
sóknarflokkurinn átti þess ekki kost eftir síðustu kosningar
að mynda stjórn, án Sjálfstæðisflokksins. Stjórn fjögurra eða
finun flokka með Sjáífstæðisflokkinn í stjórnarandstöðu var
ekki raunhæfur möguleiki. Hins vegar gat komið til greina
að Alþýðubandalag eða Alþýðuflokkur eða báðir flokkarnir
mynduðu stjórn með Framsóknarflokki og Sjálfstæðisflokki.
Hvorugur þcirra vildi það. Þeir löldu það vænlegra vegna
fyrirsjáanlegra erfiöleika að vera í óábyrgri stjórnarandstöðu.
Orkuþjófnaður
■ Það var forvitnilegt að;”
lesa erindi eftir Ingólf
Hrólfsson, hitaveitustjóra
Hitaveitu Akraness og Borg-
arfjarðar, í Sveitastjórnar-
málum, sem gefin eru út af
Sambandi íslenskra sveitar-
’ félaga. í erindi þcssu fjallar
Ingólfur um orkustuld í land-
inu, en hljótt hefur verið um
slík aflirot.
I erindinu segir Ingólfur,
að það hafi ekki vcrið gerð á.
því scrstök úttekt. hversU'
mikið sé um orkustuld íj
landinu. Hitaveiturnar hafi
annaðhvort ekki bolmagn til
rcglubundins eftirlits cða hafi
ekki talið ástæðu til slíks.
þannig. að þau tilfclli. sem
upp komist. finnist oftast fyr-
ir tilviljun. Alltaf annað slag-
ið skjóti einstök tilfelli upp
kollinum, og alvarlegast sé
þegar faraldur grípi um sig
eins og kunn séu dæmi um.
Aðferðir við
orkustuld
En hvernig fara mcnn að
því að stela orku? Ingólfur
rekur það í erindi sínu, og
segir þá m.a.:
„Gróft má flokka þjófnað-
artilfellin í fernt:
a) Hóseigandi tengir hús sitt
sjálfur við hitaveituna, án
þess að láta vita eða biðja um
tengingu.
Þetta gerist helst í nýjum
húsum, þar sem hitaveitu-
lögn hcfur verið lögð inn í
hús, áður en það er tilhúið til
hitunar. Húseigandi tcngir
hitakerfið síðan sjálfur og
ætlar sér þannig að spara sér
upphitun á byggingartíma.
Þessi tegund lirota er sú
cina, sem citthvað verulega
ber á hjá Hitaveitu Reykja-
víkur.
b) Farið er inn á lagnir fram-
an við mælagrind.
Þessi brot eru sjaldgæf, en
jafnframt einna alvarlcgust.
Til að fara inn á lagnir á
þennan máta þarf nokkra
vcrkkunnáttu og talsverða
fyrirhöfn. Þetta er ófram-
kvæinanlegt, nema mcö því
að fara í brunn hitaveitu og
skrúfa fyrir heimæð, méðan
á verki stendur. Því má ætla,
að þetta sé ekki gert nema að
vel ígrunduðu máli og þá til
þjófnaðar í stórum stíl.
c) Hemlunárbúnaði breytt,
þannig að húscigandi fær
meira vatn en hcmill cr stillt-
ur fyrir. Fiktað er við rennsl-
ismæli þannig, að hann telji
ekki rétt.
Fátítt mun vera, að átt sé
við rennslismæla á þcnnan
hátt. Algengasta þjófnaðar-
aðferðin er að breyta heml-
unarbúnaðinum þnnnig, að
ná megi meira rennsli í gegn-
um hann. Víðast er hemlun-
arbúnaðurinn byggður upp
af Danfoss AVD loka ásamt
„blendi", Blendið er stuttur
cirbútur með þröngu gati.
Sjálfvirki lokinn mælir þrýsti-
fallið yfir blendiö og lokar
fyrir, verði þrýstifalliö og þar
með rennsliðof mikið, miðað
við stillingu.
Hægt er að hafa áhrif á
hemilinn með ýmsum hætti
án þess að rjúfa innsigli, séu
þau frágengin á vcnjulcgan
máta. Auðvclt er að fara
með skrúfjárn eða annað
áþekkt verkfæri inn i lokann
og færa til gorm, sem þar er.
Það hefur sömu áhrif og að
skrúfa lokann til. Með þvi að
skrúfa til eða losa upp á
samsetningarskrúfum lok-
anna má cinnig auka
rcnnslið. Þá er einnig hægt
að losa eða færa til þrýsti-
skynjarana með sömu afleið-
ingum. Ovarinn hemill cr því
auðveld bráð fvrir áhuga-
saman orkuþjóf.
d) Neysluvatn í hemlasölu-
kerfi notaö til annars en til
almennra neysluvatnsnota.
Ef vel á að vera, þarf
lágmarksrennsli til neyslu-
vatnsnota að vcra margfalt á
við hámarksrennsli til húshit-
unar. í hemlasölukerfum er
neysluvatn ýmist óskammtaö
eða seldur ákveðinn há-
marks$kammtur. Hvor að-
ferðin sem valin er, brevtir
litlu gagnvart þjófnaði.
Það er veruleg frcisting að
tengja frá ncysluvatnslögn
inn á hitalögn og lækka þann-
ig skammtinn, seni keyptur
•'er til hitunar. Þessa tengilögn
er hægt að fela innanhúss.
Erfitt getur því reynst að
hafa upp á slíkum þjófnaði,
nema með því að fvlgjast
með því, hvort húscigandi
kaupir óeðlilega lítið vatn.
Nú á seinni tímum hefur
það færst mjög í vöxt, að
húseigendur komi sér upp
gróðurhúsum, hcitum
„pottum" og jafnvcl sund-
laugum. Flestir ætla sér að
nota afrennslisvatn húsa
sinna til upphitunar, en átta
sig ekki fyrr en allt er tilbúið
á því, að það tekur fieiri
klukkutíma að fvlla litla
sundlaug með afrennslisv atn-
inu einu, kalt er í gróðurhús-
’inu, þegar mest á riður,
o.s.frv. Þá er gripið til þess
aö skella slöngu eða jafnvel
lögn við neysluvatnið.
í þessu sambandi hlýtur að
vakna sú spurning, hvað er
almenn neysluvatnsnotkun á
heimili. Einhver orðaði það
svo, að það væri allt, sem
hún amma hefði látið sér
detta í hug að nota hcitt vatn
til. Víst er, að áðurnefnd
notkun telst ekki til almennra
heimilisnota."
Hvað er gert?
Ef upp kemst um orku-
þjófnað, hvað er þá gert? Og
hvað ætti að gera? Um það
fjallar Ingólfur líka í erindi
sínu, og segir þar m.a.:
„Hvernig er nú brugðist
við, þegar þjófnaður upp-
götvast? Ekki erég kunnugur
þessu hjá minni veitunum,
en hjá þeim stærri er lögregl-
an kölluð á staðinn, verði þvi
við komið. Með tilkomu lög-
reglunnar ætti málið að vera
komið úr höndum hitaveit-
unnar og fá meðferð sem
venjulegt sakamál. Reynslan
hefur þó víöast orðið sú, að
ef viðkomandi hitaveita ýtir
ekki á eftir, gera lögregluyfir-
völd ckkcrt frekar í inálinu.
Undantekning frá þessu mun
vera á Akureyri, en þar hafa
fjölmörg mál fcngið formlega
sakamálameðferð. Ekki er
mér kunnugt um, að kveönir
hafi verið upp dómar i þess-
um málum, cn reynt hefur
verið að ná sáttum.
Hitaveita Reykjavíkurhef-
ur lengi haft þann háttinn á
að bjóða brotlegum notanda
sættir. Það hefur verið gert á
þann hátt, að hitaveitan áætl-
ar notkun viðkomandi aðila
og miðar þá við lengsta hugs-
anlega tíma, sein misnotkun-
in getur hafa átt sér stað.
Þeim brotlega er boðið upp á
að borga þessa áætlun, að
öðrum kosti muni hitaveitan
reka máliö fyrir dómstólum.
Hingað til hafa allir faliist á
þessa málsmeðferð, sumir
þó með semingi. Flciri hita-
veitur hafa tekið upp svipaö
fyrirkomuiag. Þetta fyrir-
komulag hefur þann kost, að
unnt er að Ijúka máli á
skömmum tíma. Málið er
gert upp, meðan það erferskt
í huga, og niálarekstur
sparast. Vandinn er hins veg-
ar sá, að hitaveiturnar hafa
ekki heimild til þess að refsa
ntönnum. Það er hlutverk
dómstólanna. Greiðslan,
sem mönnum er gert að
greiða, verður samt að vera
það há, að sá brotlegi finni
virkilega fyrir því að aörir
notendur viti, að það er al-
varlegt mál og dýrt að stela
orku. Hjá Hitaveitu Akra-
ness og Borgarfjaröar hefur
þetta verið gert þannig, að
upphæðin hefur vcrið klofin
niður í útlagðan kostnað hita-
veitunnar og áætlaðan
vatnsstuld. Þetta gefurnokk-
urn sveigjanleika og er vel
yerjanlegt fyrir dómstólum.
I raun á máli þó ekki að Ijúka
með þessu, heldur fara fyrir
dómara, en svona málalok
hljóta að hafa mildandi áhrif
á dóma. A þetta hefur aldrei
reynt að því er ég best veit.
Hvað er til ráða? Ekki er
hægt að grípa alla þjófa. Það
verður að koma í veg fyrir,
að þjófnaður sé reyndur.
Viðurlög hafa að sjálfsögðu
nokkur áhrif, sérstaklega ef
þau eru kynnt rækilega.
Breytingar á hemlum má
trúlega útiloka að mestu með
réttum búnaði. Gerðar hafa
verið nokkrar tilraunir með
hettur og lok, sem hægt væri
að smella á loka og „hlendi",
þannig að engu væri hægt að
breyta án þess að rjúfa inn-
sigli. Ekki hefur enn fundist
lausn af þessu tagi, sem full-
nægir kröfum um einfald-
leika og öryggi. Trúlega má
leysa þessi mál með sérsaum-
uðum pokum úr góðu efni.
Auövelt er að innsigla opin á
pokunum, og nota mætti
sams konar poka hjá flestum
hitaveitum. Sjálfsagt er, að
Samband íslenskra hitaveitna
hafi forgöngu í málinu.
I stjórn Hitaveitu Akra-
ness og Borgarfjarðar hefur
verið ákveðið að gefa húseig-
endum kost á að kaupa vatn
um rennslismæli til sérstakra
nota, eins og t.d. til gróður-
húsa og sundlauga, enda
greiði viökomandi allan
kostnað hitaveitunnar. Vatn
til húshitunar og almennra
heimilisnota verður áfram
með óbreyttum hætti. Von-
ast er til, að þetta dragi úr
misnotkun á neysluvatni, en
það er þó tvísýnt og vand-
meðfarið.
Eg er búinn að velta þess-
um málum töluvert fyrir mér
að undanförnu og hef komist
að þeirri niðurstöðu, að
orkuþjófnaður verði að fá
meðferð sem venjulcgt saka-
mál. Aðrar aðfcrðir kunna
að vera viðkunnanlegri og
fvrirhafnarminni, en ég er
hræddur um, að þær leiði til
slappari réttarvitundar, auk
þess sem þær samrýmast tæp-
ast lögum.
Hitaveiturnar geta einnig
sameinast um margs konar
endurbætur, og verður þar
að treysta á Samband ís-
lenskra hitaveitna um for-
ystu."
Svo mörg voru þau orð.
- ESJ