Tíminn - 16.08.1983, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 16. ÁGÚST 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiislustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarínsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur j
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavik. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86306.
Verð i lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
G rund vallarstef na
I stóriðjumálunum
■ Frekari uppbygging orkufreks iðnaðar í landinu í
samvinnu við erlenda auðhringa hefur nokkuð verið til
umræðu síðustu mánuðina.
Á viðreisnarárunum, sem svo voru nefnd, lögðu ýmsir
mikla áherslu á, að erlend stóriðja yrði mikil lyftistöng fyrir
íslenskt atvinnulíf. Samningurinn við Alusuisse um álbræðsl-
una í Straumsvík var dæmi um það, sem þáverandi stjórnar-
liðar, sjálfstæðismenn og alþýðuflokksmenn, töldu að koma
skyldi. Bæði Framsóknarflokkurinn og Alþýðubandalagið
voru á móti samningnum við Alusuisse og töldu þann
samning slæman fyrir Islendinga. Þar kom margt til - bæði
grundvallarspurningar um erlendan atvinnurekstur í landinu
og bein hagsmunaatriði íslendinga svo sem eins og raforku-
verð.
Hátt í tveimur áratugum síðar eru íslensk stjórnvöld enn
að reyna að fá Alusuisse til að greiða viðunandi verð fyrir
raforkuna, sem álverið í Straumsvík kaupir. Stefnt er að
verulegri hækkun raforkuverðsins af íslendinga hálfu. Rætt
hefur verið um nauðsyn þess að verðið tvöfaldist sem allra
fyrst og hækki síðan áfram umtalsvert á tilteknu tímabili.
Hvort slíkur árangur næst veit auðvitað enginn enn. Fulltrúar
íslands í þessum viðræðum munu vafalaust leggja sig alla
fram um að ná fram sem mestri hækkun sem fyrst í þeim
viðræðum, sem framhaldið verður síðar í þessum mánuði.
Það eru meginhagsmunir íslensku þjóðarinnar í Alusuisse-
málinu.
Þeir stóriðjudraumar, sem suma dreymdi á viðreisnarárun-
um, urðu fljótt að engu, og síðustu árin hefur stóriðja af því
tagi, sem við þekkjum frá Straumsvík og Grundartanga, ekki
beinlínis virst gæfulegir kostir. Engu að síður er stóriðjuum-
ræðan enn einu sinni á dagskrá.
Ljóst er að framsóknarmenn hafa alltaf talið að fara ætti
mjög varlega í uppbyggingu stóriðju í samvinnu við erlenda
.auðhringa. Það hefur verið markmið þeirra að tryggja að
atvinnureksturinn í landinu væri í höndum landsmanna
sjálfra. Framsóknarmenn hafa því ávallt lagt mikla áherslu á
nokkur grundvallaratriði, sem ættu að vera forsenda stóiðju-
fyrirtækja af þessu tagi hér á landi.
Þessi grundvallaratriði hafa verið margítrekuð á flokks-
þingum Framsóknarflokksins, nú síðast á flokksþinginu í
fyrra. Þar var lögð áhersla á að virkja ætti innlendar
orkulindir, hvar sem slíkt gæti verið hagkvæmt, og þá meðal
annars með orkufrekan iðnað í huga, en það væri þá
meginatriði að íslendingar hefðu virk yfirráð í slíkum iðnaði.
Slík virk yfirráð taldi flokksþingið nauðsynlegt að tryggja
með eftirgreindum hætti:
1. Að íslendingar eigi meirihluta í fyrirtækjunum. Sú
meirihlutaeign getur myndast á nokkru árabili..
2. Að Islendingar afli sér nauðsynlegrar tækniþekkingar og
axli stærri hluta tækniþjónustunnar við orkufrekan iðnað.
3. Að íslendingar taki sjálfir fullan þátt í markaðsmálum,
bæði í kaupum á hráefnum og sölu afurða.
4. Að íslensk eignaraðild að orkufrekum iðnfyrirtækjum
verði í höndum einstaklinga, hlutafélaga, samvinnufélaga
og ríkis, eftir því sem nauðsynlegt reynist.
5. íslensk lögsaga verði í öllum ágreiningsmálum.
Þannig benti flokksþing Framsóknarflokksins í fyrra á þau
grundvallaratriði, sem hafa verður að leiðarljósi, ef efnt
verður til samvinnu við útlendinga um ný stóriðjufyrirtæki.
Samkvæmt yfirlýsingum núverandi iðnaðarráðherra er hann
á öndverðri skoðun m.a. að því er snertir meirihlutaeign
íslendinga í slíkum fyrirtækjum, en þar er auðvitað um
grundvallarstefnuatriði að ræða.
Margt annað skiptir miklu máli þegar ákvörðun er tekin í
stóriðjumálum, þar á meðal orkuverð, mengunarhætta og
staðarval, sem skoðast verður mjög vel í hverju tilviki, ef
ljóst er að grundvallarstefnumiðunum sé fullnægt.
-ESJ.
skrifad og skrafad
Allt gerir þetta að verkum
að almenningur getur og mun
fá fulla og opinskáa vitneskju
um gang mála og málflutning
stjórnar sem stjórnarand-
stöðu.
Enginn vafl er hcldur á því
að þingmenn, og þá ekki
síður þingmenn stjórnarliðs-
ins, munu í vetur verða miklu
tregari í taumi, sjálfstæðari í
afstöðu sinni, en þeir hafa
áður verið. Það leiðir af
þeirri þróun, sem verið hefur
í fjölmiðlum, prólkosningum
og mvndun núverandi ríkis-
stjórnar.“
Lánamál húsbyggjenda
■ Jónas Kristjánsson, rit-
stjóri DV, ritaði leiðara fyrir
helgina um málefni húsbyggj-
enda og þá sérstaklega lána-
málin. Þar segir Jónas:
„Áratugum saman hefur
ríkt hér á landi pólitískur
meirihlutavilji fyrir sjálfs-
eignarstefnu í húsnæðismál-
um. Stefnt hefur verið að því
að gera sem flestum kleift að
eignast þak yflr höfuðið og
þurfa ekki að sæta leigu-
kjörum.
Stefnan hefur náð þeim
árangri, að mikill meirihluti
þjóðarinnar býr í eigin hús-
næði. Þar eð tæplega þriðj-
ungur þjóðarauðsins er hús-
næði, felst jafnframt í þessu
dreifing þjóðarauðs, sem er
meiri en víöast annars staðar.
Sjálfseignarstefnunni fylg-
ir ekki aðeins, að auðurinn
færist í fleiri hendur. Hún
býr líka til auð, sem ekki var
til. Fólk leggur harðar að sér
en ella til að eignast húsnæði
og brennir síður fé í misþarfri
neyzlu.
Um leið færist ábyrgðin á
fleiri herðar. Að meðaltali er
mun betur gengið um íbúðir
í sjálfsábúð en leiguíbúöir.
Ending þessa þriðjungs þjóð-
arauðsins verður því meiri,
sem mcira er um sjálfseignar-
íbúðir.
Þessi ágæta stefna er að
bila, af því að stjómvöldum
hefur ekki tekizt að koma
húsnæðislánum í rétt horf til
að mæta breytingunni, sem
verðtrygging fjárskuldabind-
inga hefur í för með sér. Fólk
hefur ekki ráð á að byggja.
Fyrir kosningarnar í vor
vantaði ekki loforðin frá
stjórnmálaflokkunum um
80% lán til 40 ára í stað 20%
lána til 26 ára, sem nú er
reyndin. Þvi miður fólst ekki
neinn veruleiki á bak við
loforðin.
Samt cr hægt að efna þessi
loforð með því að nota fé,
sem nú fer til að stuðla að of
mikilli fjárfestingu á öðrum
sviðum. Einnig með því að
láta alla aðila sæta sömu
verðtryggingu og húsbyggj-
endur þurfa að gera.
Með lögum stelur Seðla-
bankinn fyrir hönd stjórn-
valda fjórðungi alls fjár, sem
kemur í bankana, og kallar
frystingu. I raun eru þessir
peningar notaöir í niður-
greidd lán til forréttindaaðila
í þjóðfélaginu.
Hið mikla niagn þjófnað-
arins sést af því, að niður-
greiddu lánin voru í fyrra
með neikvæðum vöxtum upp
á 24%. Þetta jafngilti 430
milljón króna verðbólgu-
gróða handa skjólstæðingum
stjórnvalda og Seðlabanka.
Þjófnaðurinn stuðlar að al-
gerlega óþarfri fjárfestingu í
hefðbundnum landbúnaði
kúa og kinda í togarafjárfest-
ingu, sem er orðin miklu
mciri en fískimiðin standa
undir og sem dregur hastar-
lega úr arðsemi útgerðar.
Samhliöa er stundaður í
sama skyni ýmis annar þjófn-
aður, sem felst í eyrnamerk-
ingu fjármagns til sjóða og
stofnana, er lána í offjárfest-
ingu eða styrkja hana hrein-
lega, svo sem raunin er á í
hinum hefðbundna landbún-
aði.
Með Seðlabankafrystingu,
neikvæðum vöxtum, eyrna-
merkingu fjármagns, útflutn-
ingsuppbótum og öðrum
beinum styrkjum soga yfir-
völdin peninga til starfsemi,
þar sem þcgar er búið að
Ijárfesta of mikið, - og gera
hina ríku ríkari.
Leysa mætti vanda hús-
byggjenda með 80% lánum
til 40 ára, - lánum, sem þeir
geta staðið undir, þótt verð-
tryggð séu. Það má gera með
því að taka aðeins hluta þess
fjár, er stjórnvöld sóa í þá
vitleysu, sem hér hefur veríð
lýst.
Þar með væri á nýjan leik
tryggður viðgangur stefnunn-
ar, er framar öðru hefur gert
íslendinga að sjálfstæðum
eignamönnum og dreift þjóð-
arauðnum i fleiri hendur, -
það er sjálfseignarstefnunnar
í húsnæðismálum.“
Efnahagsaðgerðir
og viðbrögðin
við þeim
Ellert B. Schram, alþing-
ismaður og ritstjóri, skrifar
um helgina um efnahagsað-
gerðir ríkisstjórnarinnar og
stjórnmálaástandið og segir
þar m.a.:
„Svo fór og að fyrstu vik-
urnar og fram eftir sumri var
ráðstöfunum ríkisstjórnar-
innar tekið með aðdáunar-
verðu æðruleysi. Ríkisstjórn-
in hefur fengið frið og fólk
hefur bitið á jaxlinn. Scgja
má með sanni að enginn aðili
eða hagsmunasamtök hafí
lagt stein í götu þessarar
stjórnar eða komið í veg fyrir
að hún hafl getað fylgt þeirri
leið sem í upphafi var valin.
Verkalýðshreyfingin hefur
látið sitja við mótmælin ein
og stjórnarandstaðan hefur
hvorki haft tækifæri né getu
til að hindra stefnu stjórnar-
innar.
Ef forskriftin er rétt, sem
fyrir lá, þegar efnahagsað-
gerðirnar voru ákveðnar,
ætti verulegur bati að verða
sjáanlegur þegar nær drcgur
áramótum. Þjóðhagsstofnun
hefur nú þcgar spáð því aö
verðbólgan komist niður
undir 30% um áramót. O-
neitanlega verður það um-
talsvcrður árangur, ef rétt
reynist.
En blikur eru á lofti.
Endurteknar og risavaxnar
hækkanir opinberra gjalda
hafa komið mönnum í opna
skjöldu. Ljóst er að mörgum
opinbcrum fyrirtækjum hef-
ur verið haldið í bóndabeygju
og þau hafa fleytt sér áfram
með erlendum lántökum eða
lengri skuldahölum. Fjár-
hagsstöðu þeirra varð að
leysa, meðal annars með
gjaldskrárhækkunum. Því
gerðu menn sér grein fyrir,
enda óðs manns æði að reka
opjnber þjónustufyrirtæki
lengi með mörg hundruð
miiljón króna halla.
Engan óraði hins vegar
fyrir slíku flóði gjaldskrár-
hækkana sem raun hefur á
orðið. Þær hafa komið jafn-
flatt upp á þingmenn stjórn-
arliðsins sem alian almenning
og er þeim jafnmikill þyrnir í
augum og hverjum öðrum.
Verðbólga verður ekki tal-
in niður með þvf einu að
skerða kaupgjald. Hún mæl-
ist í pyngju heimilisins, hvort
heldur útgjöldin felast í mat-
arkaupum, bensínverði, sím-
gjöldum eða rafmagni og
hita. Launþegar eru tilbúnir
að taka á sig nokkra kjara-
skerðingu um nokkurt skeið
ef þeir hafa vissu eða trú á að
hemill sé hafður á öðrum
þáttum efnahagslífsins. Ef
stíflan brestur á einum stað
er hætt við að aðrir varnar-
veggir gefl sig. Biðlund al-
mennings og þolinmæði er
takmörkunum háð og hér
með er varað mjög alvarlega
við gegndarlausum og óhugn-
anlegum gjaldskrárhækkun-
um hins opinbera.“
Eru þingmenn
tregir í taumi?
Ellert fjallar einnig um af-
stöðu fjölmiðla og einstakra
þingmanna til stjórnarinnar
og segir þá m.a.:
„Sumir óttast að yfírburðir
stjórnarfb.kkanna í þing-
mannatölu og fjölmiðlum,
gerí þann leik ójafnan sem
snýr að hlutlausri umljöliun
stjórnmála og stöðu hinnar
hefðbundnu stjórnarand-
stöðu. Þingmeirihluti stjórn-
arliðsins kaffæri andstöðu-
flokkana í umræðum og
Þjóðviljinn og Alþýðublaðið
megi sín lítils í heimi fjölmiðl-
anna.
Þetta eru óþarfa áhyggjur.
Fjölmiðlun og frásagnir af
vettvangi stjórnmálanna hafa
tekið stakkaskiptum á
undanförnum áratug. Vægi
slíkra frétta fer ekki eftir
fjölda atkvæða eða blaöa,
hvað þá að fylgi kjósenda
sveiflist í sömu hlutföllum.
Ríkisútvarpið hefur til-
einkað sér ákveðinn og hrein-
skiptinn stfl í pólitískum frétt-
um og gætir þar jafnræðis
hver sem á í hlut. Bæði
Morgunblaðið og Tíminn
virðast og mun gagnrýnni og
sjálfstæðari í garð ríkisstjórn-
ar og ráðhcrra, þótt þessi tvö
blöð verði að teljast málgögn
stjórnarinnar. Síðast en ekki
síst verður hlutur DV áhrifa-
meiri í nafni frjálsrar og
óháðrar afstöðu.
Seðlabankinn og
vaxtamálin
Sumum þykir að Seðla-
og ráði meiru um gang ýmissa
mála en nokkur skynsemi sé
í. Haraldur Blöndal, lög-
fræðingur, fjallaði um eitt
þeirra atriða í blaðagrein fyr-
ir helgina. Þar segir hann
m.a.:
„Seðlabankinn segir að
heimilt sé að bæta vöxtum
við höfuðstól einu sinni á ári,
eða jafnvel einu sinni á mán-
uði. Þetta stenst ekki lög og
er ævinlega dæmt að slíkt
megi alls ekki. Má um það,
að óheimilt sé að taka vaxta-
vexti, lesa í ágætrí ritgerð dr.
Þórðar heitins Eyjólfssonar
hæstaréttardómara um vexti.
Nú vita seðlabankamenn
þetta mætavel. Samt sem
áður halda þeir skoðun sinni
til streitu og birta tilkynningu
eftir tilkynningu þar sem
heimilað er að taka vaxta-
vexti. Ekki veit ég tilganginn,
en vitanlega er svona fram-
ferði til þess að hjálpa harð-
drægum mönnum, sem svíf-
ast einskis til þess að ná eins
miklu af fólki í vandræðum
og kostur er, að geta bent á
paragrafa úr vaxtatilkynning-
um Seðlabankans til þess að
koma fram óheimilli vaxta-
töku.
Rétt er að taka fram að
sérstakiega hefur reynt á það
hvort heimilt sé að reikna
vaxtavexti. Hefur verið kveð-
inn upp dómur í bæjarþingi
Rcykjavíkur af Guðmundi
Jónssyni, þáverandi borgar-
dómara en nú hæstaréttar-
dómara, þar sem hafnað var
vaxtavaxtakröfunni. Málinu
var áfrýjað til Hæstaréttar og
bíður dóms.“
Síðar í grein sinni segir
Haraldur ennfremur:
„Til þess að koma Seðla-
banka Islands niður á jörðina
og öðrum þá er nauðsynlegt
að setja almennar reglur um
vexti. Það verður að vera
skýrt að skuldir berí samsvar-
andi vexti, hver sem skuldin
er, því að það á ekki að
skipta mann máli hvort
skuldin er vegna t.d. vöruút-
tektar eða vegna víxils sem
samþykktur var vegna sömu
skuldar. Það á ekki að vera
mismunur á vanskilavöxtum
eftir því hver gjaldeyrir
skuldarinnar er og bankar
eiga ekki að fá að taka hærri
vexti en einstaklingar.
Og þegar dráttarvextir eru
orðnir 5% á mánuði á vitan-
lega ekki að mega reikna
dráttarvextina fallna þegar í
stað, þótt aöeins sé liðinn
einn dagur fram yfir gjald-
daga, eins og bankar gera,
þvert á móti eiga slíkir drátt-
arvextir að reiknast hvern
dag hlutfallslega. Og síðast
en ekki síst verður að setja
reglur um með hvaða hætti
nienn mega greiða inn á
skuldir sínar, inn á höfuðstól
eða vexti.“