Tíminn - 26.03.1986, Qupperneq 7

Miðvikudagur 26. mars 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR

Jóhann Sigurjónsson:
Vísindin og Alþjóða
hvalveiðiráðið
Á forsíðu Tímans þann 18. mars
sl. birtist frétt um nýjarupplýsingar
um hrefnustofninn við Noreg. í
fréttinni var réttilega vitnað til
þeirra ummæla minna að mér
þættu þær óljósu fréttir sem ég
hefði af umræddum niðurstöðum
meira í takt við það sem fulltrúar
íslands í vísindanefnd Alþjóða-
hvalveiðiráðsins hefðu haldið fram
á sl. ári. í framhaldi af þessu birtist
síðan fréttaskýring þann 19. mars.
þar sem lagt var út af ofangreindum
fréttum og niðurstaða greinarhöf-
undar sú að vegna óábyrgra starfs-
hátta innan Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins bæri okkur að segja okkur úr
því.
Um niðurstöður höfundar varð-
andi nauðsyn úrsagnar íslands úr
Alþjóðahvalveiðiráðinu mun ég
ekki fjalla. Mér er þó engin laun-
ung á því, að margt mætti betur
fara í störfum ráðsins, en eflaust á
það einnig við um ýmsar aðrar
alþjóðlegar stofnanir. En vegna
þess að vangavelturnar um úrsögn
úr Alþjóðahvalveiðiráðinu snérust
að nokkru um ummæli mín um
niðurstöðu rannsókna á norska
hrefnustofninum og nokkurs mis-
skilnings gætti í frásögn fréttaskýr-
anda, þykir mér rétt að rekja
málsatvik með skýrari hætti en
fram hefur komið.
Á vegum Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins starfar vísindanefnd skipuð full-
trúum allmargra aðildarríkja
ráðsins, sem flestir hafa unnið að
rannsóknum á hvölum. Vísinda-
nefndin vinnur árlega að úttekt á
ástandi hinna ýmsu hvalastofna í
heiminum og er ætlað að veita
ráðinu, sem yfirleitt kemur saman
viku síðar, ráðgjöf um nýtingu
stofnanna samkvæmt bestu fáan-
legri vitneskju hverju sinni.
Við ráðgjöf sína leitar vísinda-
nefndin allra tiltækra upplýsinga
Síðast en ekki síst þótti
okkur stórlega vafa-
samt að leggja þessa
gölluðu úttekt á hrefnu
við Noreg til grundvall-
ar við mat á stofninum
við Vestur-Grænland
og ísland.en íljós kom
að það var ekki síst
ætlun höfundar með
skýrslunni.
m
°6 hyggist starf hennar að verulegu
leyti á umræðum um skýrslur og
gögn er lögð eru fram af nefndar-
mönnum. Á tveggja vikna fundi
nefndarinnar á sl. sumri kynnti
fulltrúi Seychelleyja skýrslu sem
hann hafði tekið saman um þá
hrefnustofna á Norður-Atlantshafi
sem nú eru nýttir, þ.e. Vestur-
Grænlandsstofninn, Austur-
Grænlands, íslands, Jan Mayen
stofninn og Norðaustur-Atlants-
hafsstofninn (hér eftir nefndur
norski stofninn). Það var þessi
skýrsla sem ég, ásamt Þorvaldi
Gunnlaugssyni frá Reiknifræði-
stofu Háskóla íslands, deildum
hart á á fundi nefndarinnar sl.
sumar. Og til að leiðrétta fram-
kominn misskilning á málavöxtum
skal tekið fram að norskir starfs-
bræður mínir áttu ekki hlutdeild í
skýrslu þessari.
Höfundur skýrslunnar sótti hins
vegar grunninn að útreikningum
sínum í gögn um norska stofninn
og komst að þeirri niðurstöðu að
stofninn væri alvarlega ofveiddur.
stærð hans væri nú líklega á milli
20 og 30% þess sem hann var fyrir
stríð er veiðar hófust. Og sam-
kvæmt útreikningunum átti af-
rakstursgeta stofnsins nú að liggja
á bilinu 360 til 574 dýr. Samkvæmt
þessu bæri því að alfriða stofninn,
en það var einmitt megin boðskap-
ur skýrsluhöfundar.
Það sem viö félagarnir höfðum
helst við úttekt nefndarfélaga okk-
ar frá Seychelleyjum að athuga var
þrennt. í fyrsta lagi komu fram á
En eftir stendur sá
möguleiki aö norski
stofninn, og sá vestur
grænlenski reyndar
einnig, hafi veriö
friðaður á harla hæp-
um forsendum. Og þaö
kann að reynast viö-
komandi þjóðum erfitt
að fá leiðréttingu máls
síns innan Alþjóða-
hvalveiðiráðsins eins
og málum er nú háttað.
fundinum alvarlegar skekkjur í
þeim gögnum sem lágu til grundvall-
ar útreikningunum, sem án efa
þarf að leiðrétta áður cn lengra er
haldið. Samkvæmt verkcfnaskrá
fundarins var heldur ekki gert ráð
fyrir ítarlcgri úttekt á stofninum að
þessu sinni. Norskir vísindamcnn
voru því ekki tilbúnir meö gögn,
sem til þurfti. Það vcrður varla
talið til mistaka af þeirra hálfu, en
kom sér þó miður vel. f öðru lagi
virtist sem hér væri, a.m.k. að
hluta til við að eiga aðferðafræði-
lega galla, sem myndu leiða til alls
öraunhæfrar túlkunar á ástandi
viðkomandi stofns. Útreikningarn-
ir gáfu t.d. niðurstöður sem sýndu
að ef sömu aðferðum væri bcitt á
Vestur-Grænlandsstofninum
hefðu síðustu hrefnukýrnar drepist
uppúr sl. áramótum! Auk þess
þótti okkur sem gleymst hefði að
norski stofninn hefur borið uppi
veiðar á um eða innan við 2000
dýrum á ári í meira en 40 ár,
nokkuð sem vert er að hafa í huga.
Síðast en ekki síst þótti okkur
stórlega vafasamt að leggja þessa
gölluðu úttekt á hrefnu við Noreg
til grundvallar við mat á stofninum
við Vestur-Grænland og ísland, en
í Ijós kom að það var ekki síst
ætlun höfundar með skýrslunni.
Að afloknu miklu málavafstri
fór þó svo, að vísindanefndin taldi
ekki rétt að mæla með friðun
norska hrefnustofnsins fyrr en
frekari útreikningar hefðu farið
fram, en nefndin hvatti þó ráðið til
að stilla veiðum í hóf. Þannig lá
fyrir viðurkenning á að hér þyrfti
að vanda betur til verka og norsk-
um vísindamönnum gefið eðlilegt
svigrúm til frekari gagnaöflunar og
athugana, sem nefndin ntun fjalla
um á þessu ári.
En þegar kom til kasta ráðsins
var álit vísindanefndarinnar haft
að engu og alfriðun norska stofns-
ins samþykkt sem mótatkvæði
íslands. Þcssari ákvörðun ráðsins
hafa Norðmenn nú fórmlega mót-
mælt og eru því óbundnir henni. En
el'tir stcndur sá mögulciki að norski
stofninn, og sá vestur grænlenski
reyndar cinnig, hafi verið friðaður
á harla hæpnum forsendum. Og
það kann að reynast viðkomandi
þjóðum erfitt að fá leiðréttingu
máls síns innan Alþjóðahvalvciði-
ráðsins eins og máluni er nú háttað.
Eftirmáli þessa er sá, að norskir
vísindamenn hafa nú unnið hörð-
um höndum að endurúttekt á
ástandi stofnsins við Noreg. Af
fréttum að dæma gefa niðurstöður
þeirra ekki ástæðu til þeirrar svart-
sýni sem skýrslan frá fulltrúa Seyc-
helleyja. En ekki legg ég dóm á
úttekt Norðmannanna fyrr en við
höfum átt þcss kost að meta for-
sendur útreikninganna.
Aö sjálfsögðu væri ánægjulegt
til þess að vita að árangur starfs
Norömannanna færði okkur bctri
fréttir um ástand hrcfnustofnanna
og jafnframt að við Þorvaldur
hefðum haft nokkuð til okkar
máls á sl. sumri. Hér er þó vita-
skuld ekki um þaö að tefla hver
vinnur hvern í deilunt unt rétt og
rangt, heldur hvcr sé árangur af
sameiginlegu átaki vísindamanna í
leitinni að hinu sanna. Vonandi
verður mál þetta til að brýna
vísindamenn til scm mestrar vand-
virkni í störfum og ckki síður
fulltrúana í Alþjóðahvalveiðiráð-
inu sjálfu, sem fréttaskýrandi
átaldi fyrir óábyrg vinnubrögð.
liöfundur er sjávarlífTræöingur of>
slarfar hjá Hafrannsóknastufnun
Magnús Þorsteinsson:
Sveitastjórnarlagafrumvarpið
Frumvarp til nýrra sveitarstjórn-
arlaga, sem ekki varð útrætt á síðasta
þingi var endurflutt á því þingi sem
nú situr og virðist stefnt að afgreiðslu
þess fyrir þinglok, sem ekki munu
vera langt undan.
Frumvarpið var að stofni til samið
af nefnd, sem þáverandi félagsmála-
ráðherra skipaði á árinu 1981.
í nefndina völdust hinir ágætustu
menn en allir úr þéttbýli sem vænta
mátti og því ekki við að búast að
dreifbýlissjónarmið yrðu fyrirferð-
armikil í tillögum hennar.
Undirritaður hefur reynt að fylgj-
ast með framvindu þessa máls frá
því að tillögur endurskoðunarnefnd-
arinnar voru sendar sveitarstjórn-
armönnum til umsagnar fyrir tæpum
tveimur árum.
Óumdeilt er að margt horfir til
bóta í frumvarpinu en tvö atriði
einkum hafa verið umdeild; „lög-
þvinguð1' sameining smæstu sveitar-
félaganna og ákvæði IX kafla frum-
varpsins þess efnis að héraðsnefndir,
sem kaupstaðir ættu aðild að, leystu
sýslunefndir af hólmi.
Hvað fyrra atriðið varðar hef ég
komist á þá skoðun að ekki verði
lengur hjá því komist að sameina
smæstu hreppana öðrum sveitarfé-
lögum svo mjög sem byggð hefur
grisjast síðustu áratugina.
Hvar setja á mörkin verður alltaf
álitamál en 50 íbúa lágmarkið sem
er í frumvarpinu mun vera mála-
miðlun, því endurskoðunarnefndin
lagði til að mörkin miðuðust við 100
íbúa.
Þó tel ég að ganga verði ákveðnara
til verks í þessu efni en gert er í
frumvarpinu en í því er ákvæði þess
efnis að hafi meirihluti atkvæðis-
bærra íbúa sveitarfélags synjað sam-
einingu við atkvæðagreiðslu verði
það sveitarfélag eigi sameinað öðr-
um sveitarfélögum að svo stöddu.
Hvað varðar hinn umdeilda IX
kafla um lögbundið samstarf sveit-
arfélaga í formi héraðsnefnda get ég
ekki séð að mikið væri unnið við að
héraðsnefndirnar tækju við af sýslu-
nefndum, því ekki var gert ráð fyrir
yfirtöku á verkefnum sýslunefnd-
anna nema lög kvæðu svo á um
hverju sinni.
Aðild kaupstaðanna að sýslu-
nefndum væri þó mjög til bóta svo
og að sveitarstjórnirnar kjósi sýslu-
nefndarmenn. Breytt skipan sýslu-
nefndanna væri kærkomið tilcfni til
að endurskoða skiptingu landsins í
lögsagnarumdæmi með það að
ntarkmiði að sýslumörk skeri ekki
byggðarlög og samgöngusvæði eins
og nú er raunin víða og nægir í því
efni að benda á sýslumörk Múla-
sýslna á Fljótsdalshéraði.
Sýslunefndirnar yrðu þá sam-
starfsvettvangur sveitarfélaga í
auknum mæli frá því sem nú er.
Þriðja stjórnsýslustigið, umfram
þann vísi sem sýslunefndirnar yrðu
með þessu móti, hef ég miklar
efasemdir um. Veldur þar mestu að
ég hef litla trú á að völd og verkefni
verði færð frá ríkisvaldinu til þessa
stjórnsýslustigs.
Það sem þar yrði um fjallað ætla
ég að myndi koma að mestu frá
sveitarfélögunum og yrði til að rýra
sjálfstæði þeirra. Veit ég vel að
ýmsir stjórnmálamcnn hafa áhuga
fyrir að taka upp þriðja stjórnsýslu-
stigið og flytja til þess verkefni frá
ríkinu.
Minnir mig líka að það hafi verið
í stjórnarsáttmála flestra ríkisstjórna
sem myndaðar hafa verið hér á landi
síðustu áratugina aö fá sveitarfé-
lögunum aukið sjálfsforræði. Breyt-
ingar í þá veru virðast ekki miklar
enn sem komið er.
Ræður alþingismanna við 2. um-
ræðu í neðri deild um sveitarstjórn-
arlagafrumvarpið síðustu daga febrú-
armánaðar eru hin fróðlegasta lesn-
ing og vil ég hvetja þá sem áhuga
hafa á málinu að kynna sér þær.
Innlegg Pálma Jónssonar í þá um-
ræöu er mér mest að skapi og er það
raunar ekki í fyrsta sinn sent það ber
við þó tilefni hafi verið önnur.
ítarlegar og mjög athyglisverðar
cru einnig ræður Friðjóns Þórðar-
sonar og Hjörleifs Guttormssonar
þó mér þyki skoðanir Hjörleifs hvað
varöar þriðja stjórnsýslustigið orka
tvímælis. Allir þessir alþingismcnn
mæltu ákveðið gegn lögfestingu
frumvarpsins á þessu stigi og urðu
flciri til þess, þar á meðal Ólafur Þ.
Þórðarson scm þó hugðist aðeins
sitja hjá við atkvæðagreiðslu.
Auk félagsmálaráðherra urðu
ekki aðriren þingmcnn úr meirihluta
félagsmálanefndar til þess að mæla
með samþykkt frumvarpsins með
breytingum nefndarinnar.
Ekki viröast mér rök þeirra gædd
miklum sannfæringarkrafti. Þannig
segir Stefán Valgeirsson t.d. að
frumvarpið sé alls ekki með meiri
vandkvæðum en mörg þau frumvörp
sem afgreidd hafi verið á undanförn-
um árum og Eggert Haukdal segir
að sveitarfélögin fái með þessum
lögum allsæmileg lög eins og staðan
sé í dag en að sjálfsögöu verði þeim
síðar brcytt eftir þörfum hverju
sinni.
Samþykkt neðri deildar Alþingis
s.l. mánudagskvöld á breytingartil-
lögum meirihluta félagsmálanefndar
er tilefni þessara hugleiðinga.
Meginbreytingin er sú að kippt er
út IX kafla frumvarpsins án þess að
nokkuð komi í staðinn nema lítt
áþreifanlegar hugmyndir um héraðs-
ncfndir.
Samþykkt frumvarpsins í því
formi seni það nú er í virðist mér
ekki tímabær og ástæðulaust að
flana að neinu í þcssu efni svo mjög
sem sveitarstjórnarlög snerta alla
landsmenn og þá ckki síst þá sem
landsbyggöina byggja.
Nær einróma stuðningur fram-
sóknarmanna í neðri deild við frum-
varpið veldur mér furðu.
Hugboð hef ég þó um aðeinhverju
kunni að valda tillitssemi framsókn-
armanna við félagsmálaráðherra,
sem ekki skal löstuð. Það er þó trúa
mín að samþykkt frumvarpsins á
þessu stigi væri bjarnargreiði við
ráðherrann og frestun á afgreiðslu
þess til næsta þings væri líkleg til að
viðunandi lausn fengist á ágreinings-
efnum þannig að allir mættu við una.
Að þessu sinni mætti láta við það
sitja að gera einfaldar breytingar á
sveitarstjórnarlögunum hvað varðar
atriði eins og kosningaaldur og kjör-
daga þó vandséð sé hvaða nauðir
reki til að kjósa til sveitarstjórna í
þéttbýli í maímánuði þegar ágrein-
ingslaust virðist að best fari á því að
alþingiskosningar fari fram í júní-
mánuði.
Magnús Þorsteinsson