Tíminn - 08.07.1986, Side 7

TíminrL 7
Þriðjudagur 8. júlí 1986
VETTVANGUR
Páll Pétursson, alþingismaður
Hausana af, hausana af
Landbúnaðarráðherra opinber-
aði nýlega skýrslu sem heitir
„Landnýting á íslandi ogforsendur
fyrir landnýtingaráætlun." Skýrsla
þessi er samin af nefnd er landbún-
aðarráðherra skipaði í framhaldi
af þingsályktun frá 1984, en flutn-
ingsmenn þeirrar tillögu voru
Davíð Aðalsteinsson, Þorvaldur
Garðar Kristjánsson, Helgi Seljan,
Ingvar Gíslason og Jóhanna Sig-
urðardóttir.
Ályktun Alþingis hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að hlutast nú þegar til um
að undirbúningi og vinnu við land-
nýtingaráætlun verði hraðað. Við
gerð slíkrar áætlunar verði lögð
áhersla á sem hagkvæmasta nýt-
ingu og varðveislu landgæða.
Gerð verði kostnaðaráætlun um
landnýtingarskipulag sem taki til
allra meginþátta landnýtingar.
Áætlunin verði lögð fyrir Alþingi
og á grundvelli hennar verði tekin
ákvörðun um framkvæmdahraða. “
Þessa ályktun fékk landbúnaðar-
ráðherra í hendur og skipaði hann
eftirtalda menn í nefnd til þessa
starfs: Sveinbjörn Dagfinnsson
ráðuneytisstjóra formann, Birgi
Þorgilsson Ferðamálaráði íslands,
'Bjarna Reynarsson Borgarskipu-
lagi Reykjavíkur, Eyþór Einarsson
Náttúruverndarráði, Gísla
Júlíusson Landsvirkjun, Hákon
Sigurgrímsson Stéttarsambandi
bænda, Hermann Sveinbjörnsson
iðnaðarráðuneyti, Ingva Þorsteins-
son Rannsóknastofnun landbúnað-
arins, Jakob Björnsson Orkustofn-
un, Leif Kr. Jóhannesson Stofn-
lánadeild landbúnaðarins, Ólaf R.
Dýrmundsson Búnaðarfélagi
íslands, Sigurð Blöndal Skógrækt
ríkisins, Sigurð G. Þorsteinsson
Framkvæmdastofnun ríkisins,
Stefán H. Sigfússon Landgræðslu
ríkisins, Zóphanías Pálsson Skipu-
lagi ríkisins. Nefndin réði sér verk-
efnisstjóra Andrés Arnalds.
Þrátt fyrir það að nefndin væri
óvenjufjölmenn vekur það óneit-
anlega talsverða athygli að í hana
var enginn bóndi skipaður og varð-
ar þó þá stétt nokkru hvernig
landnýtingu verður háttað í fram-
tíðinni.
Skýrslan er löng og prentuð með
litum á vandaðan pappír. Lýsir
nefndin þar viðhorfum sínum til
núverandi ástands en telur vanta
upplýsingar og pólitískar ákvarð-
anir til þess að hún geti lagt fram
„eiginlega og raunhæfa landnýting-
aráætlun“. Vitna ég til skýrslunnar
á bls. 97 þar sem þeir félagar telja
upp hvað á skorti.
„Fara þarf yfir öll lagaákvæði er
varða landnýtingu og benda á
pólitískar ákvarðanir sem taka þarf
í því sambandi, svo sem um:
★ Nýja byggðastefnu miðað við
núverandi ástand og horfur.
★ Stefnu í framleiðslumálum
landbúnaðarins er miði að eflingu
landgæða.
★ Landnýtingarstefnu með tilliti
til ferðamennsku og útivistar.
★ Stefnu um eignarrétt á landi,
afnotarétt og ábyrgð með tilliti til
viðhalds landgæða. Ákvæði um
bætur eða eignamám ef gróður-
vernd eða önnur náttúruvernd er
aðkallandi.
★ Stefnu um langtímaáætlun í
landvernd og landgræðslu með vel
skilgreindum markmiðum og
áföngum.
★ Stefnu og langtímaáætlun í
skógrækt, svo sem varðveislu og
eflingu núverandi skóglendis,
nytjaskógrækt og ræktun nýrra úti-
vistarskóga.
★ Stefnu í náttúruverndarmálum
sem tekur tillit til alhliða landnýt-
ingar.
Aðalþröskuldurinn
Hvað varðar aðalvandamálið,
landbúnaðinn, þá vitna ég til
> skýrslunnar á bls. 93.
„Landbúnaður er lang áhrifa-
mestur landnýtingarþátta og skipu-
lag hans ræður miklu um svigrúm
til annarrar landnýtingar. Um 4000
bændur stunda nú framleiðslu
mjólkur og kindakjöts. Miðað við
núverandi tíekni, afurðir og mark-
aðsaðstæður virðist hins vegar ekki
vera starfsgrundvöllur fyrir fleiri
en 2000 til 2500 bændur í þessum
búgreinum. { framtíðinni má jafn-
vel reikna með að enn færri bænda
verði þörf til að anna innanlands-
markaði fyrir kjöt og mólk, þar
eða framleiðslueiningar munu
sennilega stækka, framleiðni auk-
ast og neysluvenjur breytast."
í forsendum þeim sem nefndin
gefur sér segir á bls. 42: að einungis
þurfi rúmlega 1000 bændur til að
framleiða þá mjólk sem ríkisvaldið
samdi um við bændur í fyrra að
fullt verð yrði greitt fyrir verðlags-
árið 1985-1986, þ.e. 107 millj.
lítra, en um 1950 bændur stunda
nú kúabúskap. Þá gerir nefndin
ráð fyrir því að ennþá dragi úr
kindakjötsneyslu og sauðfé þurfi
að fækka um 35-45% frá því sem
gekk í sumarhögum 1985 eða um
helming frá því sem sauðfé var
flest 1978.
Meginniðurstaðan er þá sú, að
til þess að hér verði komið við
skynsamlegri landnýtingu þurfi að
fækka sauðfé um helming frá 1978
eða 35-45% frá því sem gekk í
högum 1985. Hrossum þurfi að
fækka um a.m.k. 13 þúsund og
bændum í hefðbundnum búgrein-
um um nálega helming.
„Hausana af, hausana af,“ sagði
drottningin í Lísu í Undralandi
forðum.
Þerta verður aðgengilegra vegna
þess að nefndin kemst að þeirri
niðurstöðu á bls. 93, að „Byggðin
er dreifð á belti umhverfis hálend-
ið, sem gerir búsetu í landinu bæði
erfiða og dýra.“
Bændafækkunin
Ég vil taka það fram að ég er í
mörgu sammála ýmsum atriðum í
skýrslunni. En ég er gjörsamlega á
öndverðum meiði hvað varðar
bændafækkunina. Bændum á ís-
landi á ekki að þurfa að fækka að
mun frá því sem nú er. Ef skynsam-
lega er á málum haldið á að vera
hægt að skapa sveitafólki viðun-
andi tekjur og svipaða lífsaðstöðu
og öðrum þjóðfélagsþegnum og
láta neytendum í té góða búvöru á
hóflegu verði án verulegrar fækk-
unar bænda.
Ef af verulegri fækkun bænda
yrði þá mundu smærri bændur að
öðru jöfnu gefast upp fyrst. Þeirri
stefnu hefur verið haldið mjög
ákveðið fram af ýmsum undanfarið
að svo skuli gert. Það er einnig það
sjónarmið sem ég les út úr marg-
nefndri skýrslu.
Smærri bændurnir eru ekki
vandamálið, vandamálið eru stóru
búin og þess vegna er þessi stór-
bændastefna forkastanleg.
Búskapur er aðferð við að lifa,
meira að segja eftirsóknarverð
aðferð. Hóflega stór fjölskyldubú
hafa reynst skila bestum arði og
ánægjulegustu lífsformi. Mörg
stóru búin eru rekin með allt of
miklum tilkostnaði, bæði í vélvæð-
ingu, aðkeyptum aðföngum .og að-
keyptri vinnu og óheyrilegum fjár-
magnskostnaði svo og þrældómi
eigenda.
Það sem þarf að gera er að
smækka stóru búin og það er þar
sem ríkisvaldið á að verja endur-
skipulagningarfé landbúnaðarins.
Það verður að setja skorður við
framleiðslumagni einstakra búa og
gera stórbændum og stórhuga
frumbýlingum kleyft að minnka
við sig með opinberri aðstoð, svo
sem með því að létta á skuldum
þeirra sem ráðist hafa í fjárfesting-
ar sem útheimta ógnariéga fram-
leiðslu og kaupa af þeim vélabúnað
■. sem þeir hafa keypt sér og þurfa
ekki að nota. Með því að ná niður
stóru búunum gætu eigendur þeirra
átt ánægjulegri og hægari framtíð
án þess að rauntekjur þeirra
minnkuðu og þá væri unnt að auka
framleiðslurétt smærri bænda og
skapa þeim viðunandi afkomu-
möguleika í framtíðinni. Þá er
höfuðatriði að koma skipulagi og
stjómun á alla landbúnaðarfram-
leiðsluna. Það er glapræði að reyna
að draga harkalega úr dilkakjöts-
framleiðslu með stjórnunaraðgerð-
um en láta aðra kjötframleiðslu
óhefta. Það verður að setja kvóta
á allar kjöttegundir, annað er
fásinna. Þá voru mjög mikil mistök
að gefa frjálsa smásöluálagningu á
dilkakjöt. Reynslan hefur sýnt að
kaupmenn kunna sér ekki hóf er
þeir fengu frjálsar hendur. Þá kem-
ur vel til greina að mínu mati að
verja hluta af endurskipulagning-
arfé landbúnaðarins til þess að
greiða dilkakjöt niður í því skyni
að örva neysluna, vegna þess að
dilkakjöt er of dýrt núna. Þá verður
að breyta kjötmati þannig að neyt-
andinn fái það kjöt er hann kýs að
kaupa. Lömb offituð á káli gefa
aldrei annað en skemmt kjöt.
Misráðin notkun
fjármuna
Miklum fjármunum er varið til
endurskipulagningar í landbúnaði.
Einkum hefur verið reynt að örva
loðdýraframleiðslu og kaupa kvóta
af bændum. Hvað varðar kvóta-
kaupin þá eru þau mislukkuð. Sér-
staklega þegar ekki hefur verið
sinnt um að blanda sveitarstjórnum
í málið. Heil byggðarlög geta verið
orðin óbyggileg fyrr en varir, vegna
skipulagslausra kvótakaupa.
Tímabundin leiga á kvóta er rétt-
lætanleg.
Menn hafa verið hvattir mjög til
loðdýraræktar og það hefur verið
gert mjög auðvelt fyrir bændur að
hefja loðdýrabúskap. Loðdýrarækt
er áhættusöm, sérstaklega þegar
lífdýrasala innanlands kemur ekki
til. Loðdýrarækt er það sveiflu-
kennd og áhættusöm að ég held að
heppilegra væri að reka hana með
öðrum búskap, svo að fjölskyldan
þurfi ekki að eiga allt sitt undir
henni einni.
Sama gildir um aðrar aukabú-
greinar, af þeim getur verið veru-
legur styrkur og viðbót við hefð-
bundna búvöruframleiðslu búsins
og það er ráðlegra heldur en ein-
hæfur búskapur. Kanínurækt hent-
ar t.d. vel sem viðbót við of lítið
bú. Fiskiræktina hafa bændur því
miður nú þegar misst að verulegu
leyti úr höndunum á sér og í allt of
stórum mæli í hendur útlendinga.
Víða má þó hafa styrk af veiði og
fiskirækt ennþá.
Skárri úrræði
Með hóflegum styrk af aukabú-
greinum, auknum heimaafla,
skynsamlegri nýtingu hlunninda,
ferðaþjónustu, bættri hrossarækt
og tamningu og hagnýtingu ann-
arra tekjumöguleika sem til falla,
samfara verulegri minnkun stóru
búanna ætti ekki að þurfa að
hrekja neina bændur úr hefð-
bundnum búskap. Verulegur sam-
dráttur byggðar og stækkun ein-
stakra búa er ennfremur mjög
óskynsamleg landnýting þar sem
beitarálag stóreykst í þéttbýlli
sveitum en aðrar ónýttar.
Ekki fann ég þess neinn vott í
umræddri skýrslu að nefndarmenn
hefðu velt þvt fyrir sér á hverju
þessi þjóð lifir og verður að lifa,
enda þótt glögg grein sé gerð fyrir
hinni stórvægilegu byggðaröskun
undanfarinna ára. Þjóðin lifir ekki
á því að við snúumst hver við
annan eða pröngum hver á öðrum.
Nei, þjóðin lifir á því sem hún
framleiðir, því sem hún dregur úr
sjónum, því sem landið gefur af sér
og því sem menn búa til með
höndum sínum og hugviti.
Það er bændanna að yrkja jörð-
ina og nýta hana skynsamlega og
án þess að ganga á gæði hennar.
Þeir eru ekki of margir að því
starfi.
Landbúnaðarstefnunni verður
að breyta og hverfa frá hinni
óskynsamlegu og ósiðlegu stór-
bændastefnu.
Páll Pétursson