Tíminn - 23.12.1986, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 23. desember 1986
Tíminn 9
Auðunn Bragi Sveinsson:
Fyrri hluti
Lambanesheimilið
Þjóðfélagið er byggt úr ótal ein-
ingum, sem heimili nefnast. Þau
eru hornsteinar þess enn að
minnsta kosti. Flest erum við, sem
byggjum þetta land, alin upp á
heimilum hjá foreldrum okkar.
Það fer ekki mikið fyrir frásögnum
af þessum heimilum í bók-
menntunum. Þar er fremur sagt frá
höfðingjum og embættismönnum
en frá almúgafólki. Æskuheimili
mitt var ekki í tölu stórbýla né
höfðingjasetra, heldur meðaljarða
í afdal. Ekki er það þó ætlan mín
að greina neitt frá því heimili hér,
heldur draga upp mynd af heimili
einu, er ég kynntist á æskuárum og
nokkuð síðar. Þar bjó hún frænka
mín besta hlutann úr ævideginum.
Þó að byggðin sé snjóþung á vetr-
um er hún þó með eindæmum
sumarfögur. Þar er mikið stöðu-
vatn, og gefur það byggðinni vina-
legan og sérstæðan svip. Berja-
spretta er óvxða meiri hérlendis.
Lyngi klæddar brekkurnar liggja
vel við sól og sumaryl. Snjórinn
djúpi, sem liggur þar langan vetur
og hylur hverja laut, veitir mikið
skjól gegn næðingum og frosti.
Hver er sveitabær sá, sem farið
hefur verið orðum um í undanfar-
andi línum? Hann er hvorki höfuð-
ból né stórbýli, en var þó um hríð
nokkurs konar hótel fyrir gesti og
gangandi er sóttu Fljótin heim,
einkum á sumrin. Bærinn er á
austurbakka Miklavatns, nokkurn
veginn miðsvæðis. Fyrir sunnan
bæinn er Ásinn, mestmegnis lyngi
vaxinn og því hið ákjósanlegasta
berjaland. Norðan við túnið renn-
ur Reykjaáin út í Miklavatn, en
kemur úr fjöllunum í austurátt.
Norðan við ána er býlið Lambanes-
Reykir. Nokkur jarðhiti er þar í
túni. - Þetta er jörðin Lambanes í
Austur-Fljótum.
Aldamótaárið 1900 settust mið-
aldra hjón að í Lantbanesi og
komu þangað með mörg börn.
Hétu þau Kristján Jóhann Jónsson
og Sigurlaug Sæniundsdóttir. Er
nú aðeins eitt barna þeirra á lífi,
þegar þetta er ritað, og verður þess
getið síðar í samantekt þessari.
Ekki er það ætlun mín að rekja
búskaparsögu Kristjáns og Sigur-
laugar hér. Til þess þyrfti ég að
vera henni betur kunnugur en
raun er á. En það er hins vegar
ætlun mín að rekja minningar mín-
ar um þetta heimili, þegar aðrir
réðu þar húsum.
Seint á þriðja áratug þessarar
aldar tóku við búsforráðum í
Lambanesi Gunnlaugur, sonur
Kristjáns, og Anna Guðmunds-
dóttir, móðursystir mín, auk
Valgarðs, bróður Gunnlaugs sem
var ókvæntur. Sigurlaug Sæmunds-
dóttir var þá látin fyrir stuttu og
Kristján kominn á efri ár. Fljótlega
eftir að bræðurnir tóku við búsfor-
ráðum í Lambanesi, reistu þeir þar
íbúðarhús úr steinsteypu, veglegt
að þeirrar tíðar hætti.
Voru í því þrjú herbergi á hæð,
auk herbergis í risi og kjallara
undir, er notaður var sem geymsla.
Skal nú reynt að lýsa húsaskipan
nánar á íbúðarhæðinni. Gengið
var inn frá vestri. Var þá komið inn
í gang nokkurn. Ef haldið var beint
áfram var komið inn í eldhúsið.
Útsýni úr því er til austurs til fjalla
og dals, sem er vel grasi gróinn.
Oft fannst mér dýrðlegt að horfa á
sólaruppkomuna úr eldhúsglugg-
anum. En kveljandi hiti var þar
hins vegar oft framan af degi af
völdum sólarhita. Af gangi var
gengið til suðurs inn í setustofuna.
Innaf henni var svefnherbergi
hjóna. Norðan við ganginn var
gestaherbergið. Var þar oft setinn
bekkurinn af gestum víða að á
sumrin, aðallega frá Siglufirði.
Útsýni frá Lambanesi er tignar-
legt og fagurt. Bærinn stendur
nokkuð hátt. Túnið liggur niður að
Miklavatni, allstórt. Hólótt er það
nokkuð og jarðvegur ekki alls
staðar djúpur. f vestur er Mikla-
vatnið breiða og bláa. Þar fyrir
vestan gefur að líta ása en lengra
fjöllin vestan Flókadals. Er Mós-
fjall þar tignarlegast og hömrum
sett hið efra. Þar er fyrir neðan
býlið Ysti-Mór. Þá er Barðshyrna,
skammt frá hinu forna prestssetri
Barði, skammt vestan við Mikla-
vatnið og skilur að austur og vestur
Fljót. I suðri blasa við fjöllin suður
af Stíflu, tignarleg mjög. Til
norðurs er hafið endalausa og hól-
arnir hjá bænum Hraunum. Þetta
er einföld lýsing á útsýni frá einu
býli, en væntanlega betri en engin
Ekki hafði ég fyrr verið innan
um jafn margt heimilisfólk og
þarna á bænum. Heima voru það
aðeins foreldrarnir og eitt systkini,
systirin Þóra Kristín. Og jafn mikl-
um gestkomum hafði ég ekki
vanist, jafnvel veturinn sem ég var
þar fyrst sem barn. Þá var þarna
ágætt útvarpstæki, en slíkt undra-
tæki var aldrei heima hjá mér á
æskuheimilinu. Matur var bæði
mikill og góður. Oft var borðaður
saltaður afvatnaður silungur úr
Miklavatni. Bragðaðist hann mæta
vel með kartöflum og bræddu
smjöri. En mann vildi þyrsta af
honum blessuðum, það man ég þó.
En það var fleira en silungur sem
veiddist þá í Miklavatni. Jafnvel
oft spriklandi silungar býsna vænir
í netinu. Oft var ég þá með þeim
bræðrum, svo og öðrum, við þenn-
an veiðiskap. Það var ekki langt í
matarforðabúrið. Og góður var
silungurinn með bræddu smjöri og
nýjum kartöflum, svona glænýr.
Mér fannst þetta eins og hátíða-
matur. Gestunum hefur vafalaust
fundist það einnig. Iðulega lögðu
gestirnir hönd að verki við hey-
skapinn, rifjuðu, tóku saman hey.
Ekki var afslagur að fá þetta góða
fólk til aðstoðar við samantekt
heysins, ekki síst ef hætta var á að
kæmi ofan í von bráðar. Áður var
minnst á silungsveiðina. Það var
matur ekki langt undan. En annar
matur var einnig nærtækur, ef gesti
bar óvænt að garði og myndarlega
skyldi veitt í mat. Þá var iðulega
slátrað lambi. Allt var sem sagt'
gert til að gestunum liði sem best.
Ekki var þessi mikli gestagangur
auðgandi á veraldarvísu, eins og
nærri má geta. Öðru nær. Það varð
oft lítið úr verki við heyskapinn á
sumrin, eftir að allt var orðið fullt
af gestum. Brátt eftir komu þeirra
var húsið allt undirlagt mannskap
er stráði um sig tóbaksreyk af
öllum tegundum og vínþefur fylgdi
sumum, sem vel voru í för búnir.

Lambanes 9. ág. 1955. Aldarafmæli Kristjáns Jóhanns Jónssonar haldið hátíðlegt. Lambanes-Reykir sjást í baksýn.
þeim er á kunna að hlýða þetta
spjall.
Ég kom fyrst að Lambanesi sem
tíu ára gamalt barn í fylgd með
móður minni vestan úr Húnavatns-
sýslu, gangandi um fjöll og firnindi
og riðandi á sætrjám. Hefi ég lýst því
ferðalagi í útvarpinu í þætti Friðr-
iks Páls Jónssonar: Út og suður, á
síðast liðnu hausti. Auk þeirra,
sem ég hef getið sem heimilis-
manna í Lambanesi, var þar bróðir
húsfreyju, Jónas að nafni, 24 ára
að aldri. Hann var nokkurs konar
vinnumaður þarna og hafði her-
bergi á kvistinum í risinu. Kristján
var rúmfastur orðinn vegna elli.
Hann var orðinn mjög illa krepptur
á höndum og fótum og gat sig lítt
hreyft af þeim sökum. Hann var þá
tæplega áttræður orðinn. En þrátt
fyrir þetta var gamli maðurinn
hress í anda mjög og ræðinn við
heimamenn og gesti. Oft sagði
hann frá því sem löngu liðið var og
fór með orðskviði og kveðskap.
Oft þegar rætt var um aldur hans,
fór hann með þetta erindi: „Hundr-
að ára hreppti klára gleði,/ og
ellefu skorðuð árin tvenn/ enn fyrir
norðan kerlingin." Kristján átti
eftir að lifa í aldarfjórðung þegar
þetta var. Og það sem merkilegast
var: Hann reis úr rekkju og réttist
býsna mikið. Hann sem flestir
héldu að væri senn að kveðja þetta
jarðlíf, reis upp úr körinni og
gerðist hinn brattasti. Hann varð
að vísu ekki til erfiðisvinnu eftir
þetta, sem varla var von.
þorskur og ýsa veiddist, einnig
grálúða.
En ekki gat ég verið í Lambanesi
allan veturinn. Ég var kominn á
skólaaldur. Var mér þá komið í
skóla, sem haldinn var í Haga-
nesvík. Kennt var í Brautarholti,
Hugleiöingar í
fjarlægð úr
tíma og rúmi
en þar réðu þá húsum hjónin
Sveinn Stefánsson og Lilja Kristj-
ánsdóttir. Kennari var Sæmundur
Dúason frá Krakavöllum í Flóka-
dal, nýútskrifaður úr Kennara-
skólanum, þá 45 ára að aldri. Þar
hafði hann aflað sér kennararétt-
inda á einu skólaári, þar eð hann
hafði áður kennt dálítið og stundað
talsvertskólanám. Kennt varþarna
við frumstæð skilyrði, en eitthvað
lærðum við samt, krakkarnir.
Kennarinn var góður maður og
barnavinur. Lék hann sér oft með
okkur út í frímínútunum. En það
var ekki ætlunin að dvelja við
mikið annað en Lambanesheimilið
í pistli þessum þess vegna skal
aftur að því býli vikið.
Þegar ég var orðinn 18 ára lá leið
mín enn norður í Fljót. Réði ég
mig þangað í vegavinnu og vann
þar þrjú sumur innan tvítugsaldurs,
. undir verkstjórn Lúdvigs Rúdolfs
Kemps. Þá hélt ég að miklu leyti til
í Lambanesi. Þá var hafin varanleg
vegagerð frá Ketilási út Fljót til
Siglufjarðar. Lá sá vegur um
skarðið, þar sem það er hvað hæst.
Síðar var lagður vegur norður með
sjó og göng grafin gegn um Stráka
til Siglufjarðar. Þarf eigi að rekja
þá sögu hér nánar.
Gestagangur var mjög mikill á
sumrin á þessum bæ, náttúrlega
mest þó um helgar. Fólk kom til að
viðra sig og losa sig við borgar-
streituna, og ekki síst alla þá fýlu
er síldarbræðslan á Siglufirði hafði
í för með sér. Flestir voru gestirnir
frá síldarbænum að vonum. Til
Siglufjarðar höfðu flust synir
Kristjáns og fleiri afkomendur
hans. Voru þau að vonum tíðir
gestir í Lambanesi.
Ég man best eftir sonunum frá
Lambanesi, þeim Árna og Jóni.
Árni var lengi afgreiðslumaður hjá
olíuhlutafélaginu Shell, en Jón var
rafstöðvarstjóri bæjarins. Báðir vel
metnir borgarar á Siglufirði. Börn
þeirra og makar voru einnig tíðir
gestir í Lambanesi. Man ég vel
eftir Sigurjóni, syni Sæmundar frá
Lambanesi Kristjánssonar. Hann
dó ungur, drukknaði. Sigurjón hef-
ur lengi verið þekktur borgari á
Siglufirði og landskunnur söngvari.
Oft var veiddur silungur í Mikla-
vatni til heimilisnota, ekki síst er
gesti bar að garði. Þá var dregið
fyrir, oft með gestunum, og lágu þá
En Lambanesfólkið var ekki að
hugsa um að safna veraldarauði.
Það vildi gera góðum vinum allt til
yndis, bæði í mat og drykk. Gleð-
skapur fylgdi að sjálfsögðu öllu
þessu fólki, sem var ungt og lífs-
glatt eða ungt í anda, þó að árin
væru oiðin býsna mörg að baki.
Vitanlega er enginn vegur að
greina frá öllum þeim sem vöndu
komur sínar í Lambanes, aðallega
að sumarlagi. En mig langar til að
nefna nokkur nöfn í því sambandi.
í Lambaneslandi reistu sér sumar-
bústað hjónin Ólafur Ragnars og
Ágústa Ágústsdóttir Ragnars. Þau
voru að vonum tíðir gestir í Lamba-
nesi, svo og synir þeirra, sem þá
voru kornungir. Man ég vel eftir
þeim báðum. Annar er Gunnar,
nú forstjóri Slippstöðvarinnar á
Akureyri. Þeir jafnaldrarnir og
félagarnir Jón Kjartansson og Þor-
steinn Hannesson voru tíðir gestir
í Lambanesi.
Tók þá Þorsteinn stundum lagið í
Norðurstofu, ásamt fleiri söng-
glöðum gestum. Yfirleitt fylgdi
þessum miklu gestkomum mikill
gleðskapur. Heimilisfólkið sló ekki
hendinni á móti þessu, en gætti þó
fyllsta hófs. Var raunar merkilegt
og athyglisvert, hversu vel það
mundangshóf var þrætt eða haldið.
Framhald á morgun