Tíminn - 22.01.1987, Blaðsíða 11

Tíminn 11
Fimmtudagur 22. janúar 1987
BÆKUR

111111

lllllil
lllllillllllli
Notadrjúg handbók
um þorrablót
Árni Björnsson:
I'orrablót á Islandi,
Bókaklúbbur Arnar og Örlygs, 1986.
Það er þjóðlegur og góður siður
að halda jDorrablót á þeim tíma
þegar vetur stendur sem hæst bak
jólum og enn virðist svo óralangt þar
til aftur fer að hlýna og vora. Slíkt
styttir skammdegið óneitanlega
mjög þægilega, og er þar trúlega að
finna eina helstu skýringuna á vin-
sældum þeim sem slíkar samkomur
hafa nú lengi notið um allt land.
I þessari bók hefur Árni Björns-
son þjóðháttafræðingur safnað sam-
an töluvert miklum fróðleik úr öllum
áttum sem varðar þorrann og veislu-
höld honum tengd. Þessi fróðleikur
er bæði gamall og nýr og af ýmsu
tagi.
Þarna kemur meðal annars fram
að mánaðarheitið þorri kemur fyrst
fyrir í gömlu skinnhandriti frá lokum
12. aldar. Einnig er þar skýrt frá
mismunandi skoðunum málfræðinga
á uppruna og merkingu orðsins;
meðal annars vilja sumir tengja það
nafni guðsins Þórs, en aðrir telja það
skylt sagnorðinu að þverra. Á þorr-
anum byrjuðu menn nefnilega að
vera með lífið í lúkunum út af því að
fæðan, jafnt fyrir fólk sem fénað, fór
þá þverrandi.
Þá eru leidd að því rök þarna að í
heiðnum sið hafi menn víðs vegar á
Norðurlöndum framið blót um miðj-
an vetur. Þaðan sé nafnið þorrablót
runnið, en elsta heimild um það orð
er annars úr Orkneyinga sögu.
Með tilkomu kristninnar lagðist
slíkur heiðinn siður skiljanlega af,
en á 17. og 18. öld fer að bera á þorra
aftur, og í þetta sinn í kveðskap.
Verða þá til allmiklir kvæðabálkar
um Þorra karl, sem kemur í sveitir
um miðjan vetur, fer jafnvel á milli
Ámi Bjömsson þjóðháttafræðingur.
bæja og heilsar upp á fólk. Og upp
úr slíkum kveðskap er það sem
Bjarni Thorarensen er talinn hafa
ort sitt stórbrotna kvæði, Veturinn.
Á þessum öldum er það líka meira
eða minna útbreiddur siður að bóndi
eða húsfreyja bjóði þorra velkominn
með einum eða öðrum hætti. Og
nokkuð gamall virðist einnig vera sá
siður að nefna fyrsta þorradag
bóndadag, en þá eiga giftar konur
sem kunnugt er að gera sérstaklega
vel til karla sinna.
Eiginleg þorrablót að fornum sið
hafa líklega verið endurvakin í
Reykjavík árið 1867 af leynifélagi
sem þar starfaði og nefndist Kvöld-
félagið. Það hélt slíkar hátíðasam-
komur í nokkur ár, og síðan breidd-
ist siðurinn út. íslendingar í Kaup-
mannahöfn tóku hann upp og síðar
Akureyringar.
Upp úr því færðist hann út í sveitir
landsins og er elsta dæmið úr Valla-
hreppi í Suður-Múlasýslu. Upp úr
1950 fara átthagafélög í Reykjavík
að efna til þorrablóta fyrir félags-
menn sína, sem fljótt ná miklum
vinsældum. Síðan er það Halldór S.
Gröndal, þá veitingamaður, sem
innleiðir þorramatinn árið 1958 í
veitingahúsinu Naust í Reykjavík,
sem hann rak.
Þetta er aðeins örlítið af miklu
meiri fróðleik um þorra og þorrablót
sem er að finna innan spjaldá þessar-
ar bókar. Og það er líka góður og
þjóðlegur siður að syngja á þorra-
blótum. Töluvert efni er að finna í
bókinni til slíkra nota, því að þar eru
prentaðar allmargar þorrablótsvísur
eftir ýmsa höfunda frá því fyrir og
um síðustu aldamót. Þær eru þarna
með nótum svo að söngglaðir þorra-
blótsgestir fá þar töluvert til að
reyna raddböndin á.
Líka eru þarna nokkur þorra-
kvæði, flest frá átjándu öld og þar í
kring. Meðal annars er þar prentað
vel þekkt kvæði, Þorrabálkur eftir
séra Snorra Björnsson á Húsafelli.
Loks eru þarna nokkrir formálar og
minni sem mæla má fram í þorrablót-
um, vilji menn hafa þau með fornu
svipmóti.
Það vantar því ekki að þarna er úr
miklu að moða fyrir áhugamenn um
þorra og þorrablót. Fyrir þá, sem
standa fyrir slíkum skemmtunum og
vilja reyna að gera þær sem ánægju-
legastar fyrir þá sem sækja, er þetta
nánast ómissandi handbók. Og fyrir
alla hina, sem einfaldlcga hafa áhuga
á þjóðlegum fróðleik, er þetta hin
eigulegasta bók. _ . t
Mishermi leiðrétt
í bókinni Blátt og rautt eftir Lenu
og Árna Bergmann segir Árni á bls.
136:
„Á Laugarvatni var héraðsskóli
rétt eins og í Reykholti. En tveim
árum fyrr hafði Bjami Bjamason
farið af stað með menntaskólanám
þar á staðnum í samvinnu við
Menntaskólann í Reykjavík. Þegar
við komum á staðinn voru þar fyrir
sex nemendur sem áttu tvö ár eftir í
stúdentspróf. Milli þeirra og okkar
hóps vantaði einn bekk - sá flokkur
hafði gengið úr vistinni þegar Bjarni
rak úr skóla Kjartan Ólafsson, síðar
ritstjóra Þjóðviljans, alþingismann
og fræðimann. Bjarni hafði fyrr og
síðar átt í útistöðum við komma
meðal nemenda og nú mátti hann
bíta í það súra epli, að sá hópur sem
byrjaði í „menntadeild“ haustið
1950 var jafnvel enn rauðari en sá
sem hvarf úr skóla með Kjartani."
Við undirritaðir sem voru um
árabil kennarar við Héraðsskólann á
Laugarvatni í skólastjóratíð Bjarna
Bjarnasonar, m.a. þegar fyrrnefnd-
ur „brottrekstur" Kjartans Ólafsson-
ar átti að hafa gerst, viljum gera
eftirfarandi athugasemdir:
Okkur er fullkunnugt að Bjarni
Bjarnason hafði aldrei á starfsárum
okkar þar hom í síðu nokkurs nem-
anda vegna stjórnmálaskoðana né
lét hann gjalda þeirra. A undan
árgangi Árna Bergmanns höfðu þrír
árgangar hafið menntaskólanám á
Laugarvatni. Fyrsti hópurinn hvarf
úr skólanum eftir tveggja ára mennta-
skólanám m.a. vegna þess að hluti af
stærðfræðideild þess bekkjar lauk
prófi næsta bekkjar fyrir ofan um
haustið og fékk þar með rétt til setu
í efsta bekk í menntaskóla. Þessar
tvær deildir (sem áður var ein) urðu
því svo fámennar að ekki var unnt
. ■
/
Bjami Bjamason.
Reykvíkingur hringdi:
Ég get ekki orða bundist lengur.
Sverrir Hermannsson menntamála-
ráðherra kallaði kennara eða
fræðslufulltrúa fyrir norðan, „lautin-
anta“. Þetta orð gat ég ekki fundið í
mínum orðabókum. Hef ég aðeins
heyrt þetta nafn notað um dáta af
að halda uppi kennslu í þeim á
Laugarvatni. Annar árgangurinn
sem lauk námi á Laugarvatni var
allur í máladeild. Um orsök brottfar-
ar þriðja árgangsins eftir eins árs
nám á Laugarvatni er okkur ókunn-
ugt. Um stjórnmálaskoðanir þeirra
vissum við heldur ekkert en óhugs-
andi er að þeir hafi horfið úr skóla
vegna stjórnmálaskoðana þar sem
Bjarni Bjarnason lét stjórnmála-
skoðanir nemenda sinna afskipta-
lausar. Ekki getur brottför þeirra frá
Laugarvatni stafað af því að Kjartan
Ólafsson hafi verið rekinn úr skóla
því hann var aldrei rekinn heldur sat
í skólanum til vors og lauk þaðan
prófi.
í framangreindum ummælum
Árna Bergmanns er missögn sem
varpar skugga á minningu látins
samstarfsmanns okkar, Bjarna
Bjarnasonar skólastjóra. Okkur ber
því skylda til að leiðrétta hana og
hafa það heldur er sannara reynist.
Ólafur Briem
Eiríkur Jónsson.
Vellinum. Þegar menntamálaráð-
herra er farinn að sletta ensku í
fjölmiðlum vaknar sú spuring hvern-
ig er hægt að ætlast til þess að æska
landsins og skólafólk geti borið virð-
ingu fyrir manninum. Það sló mig
verulega að heyra menntamálaráð-
herra láta þetta út úr sér í samtali við
fréttamann.
BÆKUR
llllllllllllllllllllllll
Menntmálaráðherra
slettir enskunni
- og þaö í útvarpi
|f| Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar óskar eftir
tilboðum í eftirfarandi efni fyrir Hitaveitu Reykjavík-
ur.
a) Steinull til einangrunar geyma á Öskjuhlíð.
Magntölur: 1. 1200x580x75 mm - 13400m2
2. 1200x530x75 mm - 1600m2
Tilboðin verða opnuð miðvikudaginn 18. febrúar
nk. kl. 11.
b) Efni fyrir Nesjavallavirkjun.
Magntölur: 1. Stálpípur, heildarmagn 2520m.
2. Beygjur heildarmagn 38 stk.
3. Minnkanir, heildarmagn 13 stk.
4. Té, heildarmagn 11 stk.
5. Flangsar, heildarmagn 22 stk.
Tilboðin verða opnuð miðvikudaginn 25. febrúar
nk. kl. 14.
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkju-
vegi 3, Reykjavík, og verða opnuð þar á ofan-
greindum tíma að viðstöddum þeim bjóðendum
sem þess óska._____________________________
1 INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR Fríliirkju««gi 3 — Simi 25800

n Laus staða
skógarvarðar
Hjá Skógrækt ríkisins er laus til umsóknar staða
skógarvarðar á Norðurlandi með aðsetri að Vögl-
um í Fnjóskadal. Staðan veitist frá 1. mars 1987
og er menntun í skógtækni áskilin.
Skógarverðinum er ætlað að hafa umsjón með
eignum Skógræktar ríkisins á Norðurlandi og stýra
starfsemi hennar þar. Þar er m.a. um að ræða
gróðrarstöðvarnar á Vöglum í Fnjóskadal og að
Laugabrekku í Skagafirði, svo og 15 skóglendi
víðsvegar á Norðurlandi.
Umsóknir ásamt upplýsingum um menntun og fyrri
störf sendist fyrir 20. febrúar nk. til landbúnaðar-
ráðuneytisins, Arnarhvoli, 150 Reykjavík.
Söluskattur
Viðurlög falla á söluskatt fyrir desembermánuð
1986, hafi hann ekki verið greiddur í síðasta lagi
26. þ.m.
Viðurlög eru 4% af vangreiddum söluskatti fyrir
hvern byrjaðan virkan dag eftir eindaga uns þau
eru orðin 20%, en síðan reiknast dráttarvextir til
viðbótar fyrir hvern byrjaðan mánuð, talið frá og
með 16. febrúar.
Fjármálaráðuneytið
19. janúar 1987
Listskreytingasjóður ríkisins
Listskreytingasjóöur ríkisins starfar samkvæmt lögum nr. 34/1982 og
er ætlaö aö stuðla að fegrun opinberra bygginga meö listaverkum.
Verksvið sjóðsins tekur til bygginga, sem ríkissjóður fjármagnar að
nokkru eða öllu leyti. Með listskreytingu er átt við hvers konar fasta
og lausa listmuni, svo sem veggskreytingar innanhúss og utan,
höggmyndir, málverk, veggábreiður og hvers konar listræna fegrun.
Skal leitast við að dreifa verkefnum milli listgreina, þannig að í hverri
byggingu séu fleiri en ein tegund listskreytinga.
Þegar ákveðið hefur verið að reisa mannvirki sem lögin um
Listskreytingasjóð ríkisins taka til, ber arkitekt mannvirkisins og
bygginganefnd sem hlut á að máli að hafa samband við stjórn
Listskreytingasjóðs, þannig að byggingin verði frá öndverðu hönnuð
með þær listskreytingar í huga sem ráðlegar teljast. Heimilt er einnig
að verja fé úr sjóðnum til listskreytingar bygginga sem þegar eru
fullbyggðar.
Umsóknum um framlög úr Listskreytingasjóði skal beint til stjórnar
Listskreytingasjóðs ríkisins, menntamálaráðuneytis, Hverfisgötu 6,
150 Reykjavík, á tilskildum eyðublöðum sem þar fást. Æskilegt er,
að umsóknir vegna framlaga 1987 berist sem fyrst og ekki síðar en
1. ágúst nk.
Reykjavík 19. janúar 1987
Stjórn Listskreytingasjóðs ríkisins