Tíminn - 24.01.1987, Page 9

Laugardagur 24. janúar 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR
Björn Pálsson, fyrrverandi alþm. Löngumýri
Það er ástæðulaust að
fjölga eyðijörðum
Hér er sætið harmi smurt
höldar kœti teftir
rekkur mœtur rýmdi burt
rústin grœtur eftir.
Svo kvað Bólu Hjálmar, þegar
hann kom að eyðibýli, þar sem
kunningi hans hafði búið. Ég hygg,
að ýmsir bændur hafi hugsað svip-
að og Hjálmar, þegar sendimenn
ríkisstjórnarinnar voru að kaupa
framleiðsluréttinn af bændum síð-
astliðið ár. Auk þess var það
skoðun bænda, að framleiðnisjóð-
ur ætti að efla framleiðslu og
framleiðni, en ekki að eyða byggð-
inni. Allir vita, að jarðir níðast
niður, sé eigi búið á þeim. Það er
dýrt og erfitt að koma þeim í byggð
aftur. Þessar forsendur voru þess
valdandi, að þessum sendimönnum
var ekki tekið með sérstökum
fögnuði. Fullvirðisréttarkaupin
voru eigi gerð í slæmum tilgangi.
Álitið var, að þeir, sem seldu,
vildu hætta búskap, og þessi við-
skipti væru til hagsbóta fyrir þá.
Tilgangurinn var þó einkum sá, að
þurfa sem minnst að skerða full-
virðisrétt bænda almennt. Rétt er
að geta þess, að Jóni Helgasyni
tókst að fá ábyrgð fyrir sölu á
meira kjötmagni en ýmsir höfðu
vænst. Búskerðing bænda ætti því
eigi að verða tilfinnanleg, ef rétt er
að málum staðið. Það skiptir miklu
að ötullega sé unnið að sölu afurð-
anna og geta stjórnvöld haft mikil
áhrif í því efni. Ég veit, að óhugur
er í mörgum bændum einkum þeim
yngri. Þeir kunna að vonum öllu
ófrelsi illa. Þó okkur þyki ýmislegt
að þeim lögum og reglugerðum,
sem við búum við í dag, er líklegt
að hægt verði að fá slíku breytt.
Það er erfitt að semja þannig lög
og reglugerðir, að eigi komi í Ijós
einhverjir vankantar, þegar til
framkvæmdanna kemur. Ráðherra-
skipti eru tíð. Mannlegt eðli er
þannig á flestum sviðum, að sá,
sem við tekur, hefur ánægju af að
breyta verkum fyrirrennarans,
meðal annars til að gera sinn hlut
góðan. Ég álít því að bændur eigi
að vera bjartsýnir og kjarkgóðir.
Allt er glatað, ef kjarkurinn bilar.
Hér er um tímabundna erfiðleika
að ræða og þrátt fyrir allt er
bændastarfið frjálslegast og
skemmtilegst í þessu þjóðfélagi.
Ástæðulaust er þó fyrir þá að fást
við búskap, sem ekki hafa ánægju
af bústörfum og húsdýrum. Latir
menn ættu ekki að fást við búskap.
Reglugerð um fullvirðisrétt
mjólkur- og sauðfjárafurða er
undirrituð af Jóni Helgasyni 22.
júlí 1986. Allir útreikningar voru
þá eftir og heim til mín kom
tilkynning um fullvirðisrétt ekki
fyrr en í nóvember. Þá var haust-
slátrun fyrir nokkru lokið og
bændur búnir að kosta til áburðar-
kaupa og heyöflunar fyrir þann
bústofn, sem lifandi var. Bændur
geta að sjálfsögðu ekki sagt ná-
kvæmlega til um, hve mörgum
lömbum þeir þurfa að lóga haustið
1987. Þar koma til greina fénaðar-
höld vænleiki kinda og heyskapar-
tíð. Það hefur því ekki mikla
þýðingu að láta tölur um fullvirðis-
rétt enda á 3 og 7. Það er að koma
aftan að fjáreigendum að beita
fullvirðisrétti 1987, þegar þeir
fengu eigi tilkynningu um, hve
mikill hann var fyrr en í nóvember
1986. Ég álít því, að farsælast sé
fyrir alla aðila að nota ekki þessa
fullvirðisútreikninga árið 1986-’87.
Ólíklegt er, að kjötmagnið verði
mikið meira en ríkið hefur lofað að
ábyrgjast. Þeim halla sem yrði af
umframkjötmagni yrði þá jafnað
niður á heildina eins og gert var,
áður en byrjað var að breyta þess-
um skerðingarákvæðum. Mikil
vinna er við kvótaútreikningana.
Það var talinn kostur við fram-
leiðslulögin að nú fengju bændur
afurðir strax greiddar. Það tókst
með þeim ágætum að byrjað er á
því að jagast við bankana, þegar
því er lokið halda sláturleyfishafar
eftir cirka 20% af afurðaverði
vegna væntanlegrar skerðingar.
Það verður því lítið úr því jákvæða
hvað útborgunina snertir.
Það er ótrúlegt, hvað stjórnvöld
gela gert allt flókið og frumskógar-
legt, sem þatt koma náleegt. í reglu-
gerð um fullvirðisrétt er slaglast á
sjálfsögðu að fá teikningu sam-
þykkta. Öllum þessum kröfum þarf
að fullnægja til að geta fengið lán
með öllu því vafstri, sem því fylgir.
Þegar menn ráðast í framkvæmdir
þarf að fá leiðbeiningar hjá
mönnum, sem vit hafa á því, sem
gera skal, en það er ekki ástæða til
að leita til margra, sem hafa lítið
vit á hlutunum. Lind óviskunnar
heldur áfram að renna. Nú er það
kvótakerfið, sem verið er að gera
eins flókið og kostnaðarsamt og
unnt er. Héraðsráðunautarnir eru
uppteknir við að svara í síma, því
þegar farið er að skammta hlutina
vilja allir fá meira. Það er vanda-
verk að úthluta lömbum fátæka
mannsins. Ég hef heyrt, að skag-
firsku ráðunautarnir hafi falið
hreppsnefndum að annast þetta
því, að búnaðarsambönd skuli gera
ýmsa hluti viðvíkjandi útreikning-
um og álitsgerðum. Eðlilegast hefði
verið til þess að samrcemi væri í
vitleysunni, að fela Búnaðarfélagi
íslands aðsjá um frágang á fullvirð-
isréttinum og leggja framleiðsluráð
niður, enda er þcgar húið að vœng-
slýfa það ráð.
Ég hygg að cirka 4% sé tekið af
búmarki allra fjárbænda og búnað-
arsamböndum falið að úthluta því
að mestu eftir ýmsum mjög frjáls-
legum reglum. Talið er, að 2060
bændur hafi minna en 200 ærgildi.
719 hafi 2-300 ærgildi og 3410
bændur hafi minna en 400 ærgildi.
Það eru því á annað þúsund
bændur, sem hafa yfir 400 ærgildi.
í Morgunblaðinu 7. júní birtist
grein eftir Guðbrand Jónsson.
Þetta er ádeilugrein, en höfundur
virðist hafa aflað sér talsverðra
upplýsinga. Ýmsar ábendingar í
greininni eru athyglisverðar, þó
ógætilega sé með efnið farið. Þar
er talið, að 3600 sauðfjárbændur
hafi 725 þúsund krónur í meðal-
tekjur 1984. 1900 kúabændur hafi
1732 þúsund í meðaltekjur, en
bændur með blönduð bú 1228
þúsund. Allt eru þetta brúttótekj-
ur. Ljóst er, að þetta eru ekki
nákvæmar tölur, en þær sýna þó,
að brúttótekjur kúabænda eru
hærri en sauðfjárbænda. Athuga
ber, að fjós og mjaltakerfi kosta
mikið og flestir kúabændur munu
kaupa meiri fóðurbæti en fjár-
bændur. Skuldi kúabændur lítið,
ætti að vera auðveldara fyrir þá að
bæta hag sinn. Mjólk hefur hækkað
talsvert síðastliðið ár, en hækkun á
kjöti var að verulegu leyti felld
niður til að greiða fyrir sölu og
draga úr verðbólgu. Af greindum
ástæðum er ljóst, að það er að eta
Fyrri hluti
lamb fátæka mannsins að taka 4%
af fullvirðisrétti bænda, sem hafa
minna bú en 250 ærgildi og afhenda
þann fullvirðisrétt bændum sem
ráðist hafa í meiri fjárfestingar en
þeir ráða við. Þetta er búnaðarsam-
böndum ætlað að gera að mestu.
Það er furðufátt, sem bændur
mega gera án þess að þurfa að
hlaupa milli nefnda og ráða. Þegar
þeir fengu lausaskuldalán þurftu
þeir fyrst að fara til héraðsráðu-
nauta, svo til búreikningaráðu-
nauts og lokum til stofnlánadeild-
ar, þar sem heil nefnd þarf að fjalla
um málið. Svipað gerist ætli bænd-
ur að byggja kofa á jörðum sínum.
Þá þarf þriggja manna nefnd
heimamanna að fjalla um málið.
Fá sveitarfélög búa það vel af
byggingafróðum mönnum, að
máli skipti um leiðbeiningar þeirra.
Næst þarf byggingafulltrúi að sam-
þykkja hlutina og svo þarf að
vandaverk. Má vera, að satt sé, því
Egill er greindur, enda sonur
Bjarna á Uppsölum. Hvað sem því
líður virðist ætlast til, að búnaðar-
samböndin annist að einhverju
leyti þessi fullvirðisréttarmál. Svo
tekur framleiðsluráð við og ef til
vill 6 manna yfirnefnd. Yfir öllu
þessu trónar svo ráðuneytið. Þá
ætti þetta að vera orðið sæmilega
flókið, einkum ef tölva væri mikið
nötuð.
Þetta kvótakerfi er auðvelt að
gera einfalt, ef þess er óskað. Hátt
á þriðja þúsund bœndur hafa það
lítil bú, að viturlegast er að láta þá
óáreitta. Má vera, að þeir sem
þykjast þurfa 100 þúsund lítra af
mjólk og nokkur naut til slátrunar
segi, að þessir bœndur eigi að hœtta
búskap. Því vil ég svara þannig:
Það hefur verið búið á jörðum
þessara minni bœnda í þúsund ár.
Þeir, sem þar hafa búið, hafa alið
upp börn sín og greitt sín gjöld.
Sennilega líður bónda með meðal-
bú betur en bónda, sem hefur stórt
bú.
Gæti hann þess að safna ekki
skuldum. Það eru tæplega 3000
bændur, sem hafa minna en 300
ærgildi. Það eru þessir menn, sem
hafa gert mannleg samskipti skap-
leg í dreifbýlinu. Eyðilegt væri á
landsbyggðinni, ef bændur þessir
væru allir horfnir. Þær eru orðnar
nægilega margar eyðijarðirnar og
þörf á að veita öflugt viðnám.
Skraf vissra stjórnmálamanna
um að mæta megi fækkun búfjár
með tekjum áf laxi og refum er að
miklu leyti óraunhæft. Það eru
tiltölulega fáar jarðir, sem fá megin
hlutann af laxatekjunum. Efna-
menn á höfuðborgarsvæðinu reyna
að eignast bestu laxveiðijarðirnar.
Menn sækjast lítið eftir að vera
leiguliðar á þessum jörðum án
veiðitekna. Laxinner þannigbúinn
að koma nokkrum jörðum í eyði.
Það þarf að breyta laxveiðilögun-
um þannig, að tekjurnar dreifist
sem jafnast milli þeirra jarða, sem
land eiga að ánum, eigi laxveiði-
tekjur að treysta búsetu í sveitum.
Það er léttiætanlegt því vatnið,
sem safnast saman af vatnasvæði
ánna skapar þau skilyrði, að laxinn
gengur og hrygnir í ánum. Eigend-
ur ósajarðanna hafa notað sér það,
að laxinn kemur þar fyrst og hirt
sem mest af honum. I tófubúskap-
inn hefur verið ausið fé af lítilli
fyrirhyggju. Ráðuneytið tók málið
í sínar hendur því að í öllu vilja
þeir vasast. Eðlilega höfðu menn á
þeim bæ lítið vit á loðdýrabúskap
eða livaða menn væru tíklegastir til
að búa vel með þann fénað. Ég
hcld, að sumir menn hafi farið í
tófubúskap af ævintýramennsku.
Fengið lán og styrki og hlaupið svo
fráöllu saman. Það veróurerfitt að
innheimta lánin á þeim bæjum.
Refabúin voru öðruvísi byggð upp
á fjórða áratugnum. Við fengum
engin lán höfðum silfur og platínu-
refi og allt gekk þolanlega, þó var
ljóst, að þegar lífdýrasala hætti, að
skinnasala gaf ekki verulegar
tekjur. Stríðið eyðilagði svo alla
möguleika.
Fyrir nokkrum árum voru stofn-
uð 10-12 minkabú. Öll hættu þau
nema 2. Nú er útlitið þannig, að
skinnaverðið nægir fyrir fóðri og
fjármagnskostnaði, en bóndinn fær
lítið sem ekkert fyrir vinnu sína,
nema hann sleppi því að borga
vexti og afborganir. Að vísu er
þetta dálítið breytilegt og eitthvað
gengur betur með minkana. Ég
held, að rétt sé að hafa einhvern
loðdýrabúskap. Loðdýrin éta ýmis-
legt, sem annars yrði ekki nýtt. Á
ég þar meðal annars við sláturúr-
gang, sem er mjög gott refafóður.
Dýralæknar eru duglegir að henda ,
ám, sem orðnar eru gamlar, segja
að þær séu sjúkar, þó að ekkert sá
að þeim annað en aldur og tann-
leysi. Allt slíkt má nota handa
refum, þó lítið fáist fyrir það.
Loðdýrabúskapur getur því verið
þjóðhagslega hagkvæmur, þó að
hann verði tæpast til að treysta
búsetu á sveitabýlum.
Stéttarsamband bænda fór að
vinna að því að draga úr kinda-
kjötsframleiðslu á áttunda ára-
tugnum. Hver bóndi fékk ákveðið
búmark og þeir fengu verðskerð-
ingu, sem framleiddu meira en
búmarki nam. Þetta varð til þess,
að kindakjötsframleiðsla minnk-
aði. Hins vegar óx framleiðsla á
fuglum, svínum og nautgripum.
Hrossakjöt tókst að flytja út, þann-
ig að sú framleiðsla skapaði enga
erfiðleika. Þegar meira er framleitt
af einhverri vörutegund en tekst að
selja þá er verðið lækkað, varan er
sett á útsölu. Þetta er að gerast hér.
Mér er sagt, að fugla- og nautgripa-
kjöt sé selt á undirverði. Kjöt-
vinnslumaður sagði mér í vetur, að
hann hefði notað kinda- og
kýrkjöt, en væri farinn að nota
fuglakjöt, því að hann gæti fengið
það fyrir lítið.