Tíminn - 24.02.1987, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 24. febrúar 1987
'Tíminn 9
■llillllll VETTVANGUR lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllflllllllllllllllillilllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllillll
Steingrímur Hermannsson:
Norðurlöndin geta haft áhrif
HerraTorseti, þingmenn og góð-
ir gestir,
Norðurlandaráð hefur á undan-
förnum árum breyst mjög í sínum
störfum. Þó áhersla sé enn lögð á
menningarlegt samstarf Norður-
landanna og á engan máta úr
mikilvægi þess dregið, hefur sam-
starf á sviði efnahagsmála aukist.
Starfsemi Norræna fjárfestingar-
bankans er e.t.v. áþreifanlegasta
dæmið um árangursríkt samstarf á
sviði efnahagsmála. Bankinn hefur
sannað tilverurétt sinn. Hann hefur
komið miklu til leiðar og stuðlað
að mörgínn mikilvægum samstarfs-
verkefnum'
Samstarf Norðurlandanna á
sviði rannsókna og tilrauna var um
áratugi innan NORDFORSK. Það
samstarf var að mínu mati eitt
hinna merkari sem Norðurlöndin
hafa átt. Nú hefur þetta samstarí1
færst til Norðurlandaráðs. Ég vil
leyfa mér að vona, að það verði
ekki síður árangursríkt nú, og
sérstaklega að það drukkni ekki í
pappírsflóðinu.
Á þessu sviði er væntanlegt sam-
starf landanna að iíftæknirann-
sóknum. Við fögnum því, íslend-
ingar, ef ákveðið verður að vinna
saman að slíkum rannsóknum á
Ræða á Norðurlandaráðsfundi í Helsinki febr. 1987:
Islandi. Við teljum möguleikana
mikla og erum sannfærðir um, að
slíkt samstarf getur fært löndunum
öllum mikið í aðra hönd.
Norðurlöndin sem heimamark-
aður er að öllum líkindum mikil-
vægasta hugmyndin á sviði efna-
hagsmála. Ef henni verður hrint í
framkvæmd, mun hún hafa mjög
mikil áhrif á efnahagsþróun á
Norðurlöndum. í vegi þessarar
hugmyndar virðast þó enn vera
ýmsar hindranir. Mun ég nefna
nokkrar.
í öllum löndunum er innflutning-
Lur landbúnaðarafiyða miklum tak-
mörkunum háður, enda landbún-
aður víðast hvar styrktur mjög
með opinberum aðgerðum. Ég tel
ólíklegt að á þessu verði breyting á
næstum árum.
Þessa gætir einnig í sj ávarútvegi,
því miður. í nafni byggðastefnu er
hann t.d. styrktur mjög í Noregi og
svo er reyndar víða utan Norður-
landa, t.d. í Kanada og innan
Efnahagsbandalagsins. Þar sem
framleiðendur sjávarafurða keppa
á alþjóðlegum mörkuðum, er þetta
að sjálfsögðu í hæsta máta óeðli-
legt.
Svipað má raunar segja um suma
iðnaðarframleiðslu, eins og t.d.
báta- og skipasmíðar. Á allra vit-
orði er, að þær njóta víða mikilla
opinberra styrkja.
Sú spurning hlýtur að vakna,
hvort slíkar verndaðar atvinnu-
greinar eiga að vera utan hugtaks-
ins „Norðurlönd sem heimamark-
aður“. Það kann að vera eðlilegt
með framleiðslu einstakra land-
búnaðarafurða sem fyrst og fremst
er neytt í framleiðslulandinu, og
segja má að séu hverju landi nauð-
synlegar. Varla verður hið sama
sagt um það sem keppir á alþjóð-
legum mörkuðum. Með tilvísun til
þess sem ég hef nefnt, óttast ég að
Norðurlöndin sem sameiginlegur
heimamarkaður kunni að eiga
nokkuð langt í land.
Gyldenhammer-tillögurnar eru
að mínu mati eitt merkasta fram-
takið á sviði efnahagsmála. Þar er
um raunhæfar tillögur að ræða,
sem fróðlegt verður að sjá hvort
tekst að framkvæma.
Af mörgum ástæðum er æskilegt
að Norðurlöndin standi saman og
komi sem mest fram sem ein heild.
Ástand heimsmála er þannig, að
engin þjóð getur látið það af-
skipalaust. Sameinuð geta Norður-
löndin haft veruleg áhrif.
Ég nefni kjarnorkuvopnakapp-
hlaupið, sem er fyrir löngu komið
á svo alvarlegt stig, að segja má að
heimurinn standi á bjargbrúninni.
f þeim efnum er ekkert viðun-
•andi nema útrýming kjarnorku-
vopna. Þótt þetta mál sé fyrst og
fremst í höndum stórveldanna,
verða Norðurlöndin að beita áhrif-
um sínum eins og þau geta.
Ég nefni einnig vaxandi mengun
og spiilingu umhverfis. Þar er af
nógu að taka.
Slysið í Chernobyl færði okkur
heim sanninn um það, að hin
fjölmörgu kjarnorkuver eru
óörugg og ógnun við heimsbyggð.
Þau verður að setja undir strangt
alþjóðlegt eftirlit. Éyðing skóga og
annars gróðurs og mengun vatna
er nærtækt dæmi. Er furðulegt hve
hægt gengur að fá þar snúið vörn í
sókn.
Eitt alvarlegasta dæmið um spill-
ingu umhverfis er eyðing hins svo-
nefnda Ozonelags. Fyrir því eru nú
óyggjandi sannanir. Samt sem áður
þrjóskast menn við og haldið er
áfram framleiðslu þeirra efna, sem
tjóninu valda.
Á slíkum sviðum og fjölmörgum
öðrum þurfa Norðurlöndin að
beita sér í vaxandi mæli. Norður-
landabúar eru þekktir fyrir að vera
víðsýnt fólk, sem byggir ákvarðan-
ir sínar á rökrænni hugsun.
Norðurlöndin sameinuð geta því
átt stóru hlutverki að gegna í þeirri
viðleitni að bæta mannlíf á þessari
jörð.
Steingrímur Hermannsson.
Gissur Jóhannesson:
Leikuraðtölumog
lítið eitt fleira
Samkvæmt upplýsingum Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga voru
meðal skatttekjur ársins 1986 (þ.e.
útsvar aðstöðugjald og fasteigna-
skattur) allra sveitarfélaga í land-
inu kr. 34.857,- pr. íbúa. I dreifbýl-
issveitarfélögum með innan við
300 íbúa voru meðaltekjur þessar
kr. 21.542,- Hæst allra sveitarfé-
laga í landinu var Reykjavík með
kr. 40.662.- á íbúa. Þessi hrikalegi
tekjumunur milli sveitarfélaga er
svo mikill og sýnir svo ekki verður
um villst hvar fjármagn þjóðarinn-
ar er, að full ástæða er til að vekja
athygli almennings á því. Þar sem
Reykjavík er stærst allra sveitarfé-
laga í landinu með hæstu meðal
skatttekjurnar ætla ég að leika mér
að því að gera nokkurn samanburð
á skatttekjum hennar og annarra
sveitarfélaga í landinu. Mismunur
meðal skatttekna Reykjavíkur og
meðal skatttekna í landinu þar
með taldri Reykjavík er kr. 5.805,-
á íbúa. Ef þessi tala er margfölduð
með 89.868 íbúum Reykjavíkur
gerir það kr. 521.683.740,- sem
Reykjavíkurborg tekur í skatta
umfram meðaltal allra sveitarfé-
laga í landinu.
Hvað mætti svo gera við þessa
upphæð? Ég ætla að nefna 4 atriði.
1. Það mætti kaupa rúmar 100
íbúðir á 5 milljónir hverja.
2. Það mætti kaupa rúmar 1000
bifreiðará hálfa milljón hverja.
3. Þaðmættilátasmíða2-3togara.
4. Það mætti borga bændum á
fullu grundvallarverði haustsins
1986 2850 tonn af dilkakjöti en
það er nánast sama magn og
talið er að framleitt sé í landinu
umfram innanlandsneyslu.
Það má svo deila um það hvort
það sé eðlilegt að eitt sveitarfélag
sogi svo til sín fjármagn þjóðarinn-1
ar sem þessar tölur sýna eða reynt
sé að jafna því meira á milli þeirra
svo halda megi landinu í byggð. Ef
til vill hefði verið réttara að hafa
þennan samanburð öðruvísi, þ.e.
taka Reykjavík alveg út úr lands-
Þessi hrikalegi tekju-
munur milli sveitarífé-
laga er svo mikill og
sýnir svo ekki verður
um villst hvarfjármagn
þjóðarinnar er, að full
ástæða er til að vekja
athygli almennings á
því.
meðaltalinu þar sem hún vegur þar
svo þungt. Þá hefðu skatttekjur
annarra sveitarfélaga í landinu orð-
ið kr. 31.473,- pr íbúa. Mismunur
Reykjavíkur og annarra sveitarfé-
laga því kr. 9189.- á íbúa, marg-
falda svo með íbúatölu Reykjavík-
ur og út hefði komið kr.
825.797.052.- í hlut Reykjavíkur
umfram meðaltal annarra sveitar-
félaga.
En hrikalegri verður svo mis-
munurinn á skatttekjum dreifbýlis-
sveitarfélaga með kr. 21.542,- á
íbúa og Reykjavíkur með kr.
40.662,- eða kr. 19.120.- í mismun
sem gera kr. 1.718.276.160.- ef
margfaldað er með íbúatölu
Reykjavíkur. Það skyldi þó aldrei
vera að finna mætti í þessari tölu
eða öllu heldur skattstofni hennar
að minnsta kosti einhvern hluta af
þeim mismun sem orðið hefur á
undanförnum árum á útflutnings-
verðmæti landbúnaðarvara og
framleiðslukostnaði þeirra innan-
lands.
Já einn milljarður, sjöhundruð
og átján milljónir, tvöhundruð
sjötíu og sex þúsund, eitthundrað
og sextíu krónur sem Reykjavtkur-
borg hefur til ráðstöfunar umfram
meðal skatttekjur dreifbýlissveit-
arfélaga.
Var svo einhver að tala um.
ellefu milljónir um daginn sem
einhverjir óþægir strákar norður í
landi voru að sóa af almannafé?
Kostnaðaráætlun Vegagerðar
ríkisins á byggingu á nýjum vegi
ca. 25 km lögum yfir Mýrdalssand
með brúm og bundnu slitlagi var í
haust um 60 milljónir króna. Þenn-
an veg mætti leggja 28 sinnum fyrir
þessar umframtekjur Reykjavíkur.
En það eru til fleiri tölur sem
gaman væri að leika sér að. Þar á
meðal endanlegar kostnaðartölur
við útboð Vegagerðar ríkisins, en
þær fást ekki með nokkru móti
birtar, enda kannski best ef eitt-
hvað þarf þar að fela. En þar veit
ég um stórar tölur, milljónir í
skuldahölum sem sitja eftir út um
land.
Það er vandalítið að segja frá að
hægt hafi verið að leggja svo og svo
marga kílómetra af vegi með
bundnu slitlagi vegna þess að verk-
in voru boðin út, en þegja svo yfir
hverjar endanlegar kostnaðartölur
vegagerðarinnar voru. Þegja líka
yfir því hvað aðrir vegir hafa liðið
fyrir, vegna þess að viðhaldsféð fór
í bundna slitlagið, þegja yfir því
hvað margar milljónir einstakling-
ar og fyrirtæki út um land, lögðu
beint og óbeint í vegina á meðan
Með því hófst algjör
eignaupptaka hjá þeim
mönnum og fyrirtækj-
um sem lentu öfugum
megin við strikið.
Hvergi kom þetta þó
verr niður en út um
land, þar sem fjár-
magnið var takmark-
að, verkefni lítil og
veltuhraði hægur.
þeir voru að gefast upp. Það er dýrt
að setja menn á hausinn með öllu
því sem því fylgir fyrir þá einstakl-
inga sem í því lenda og þeirra
nánasta umhverfi, það er svo dýrt
að vegur með bundnu slitlagi getur
aldrei borgað það, og þá bara ef til
vill fyrir það eitt að koma 2-3 árum
fyrr.
Þvf miður virðist sú stefna ráð-
andi eins og framangreindar tölur
sýna að koma eigi öllu út um land
á kaldan klaka. Það er t.d. hart
fyrir fólkið úti á landi þar sem
verkefni eru lítil, og fjármagnið
ekki fyrir sbr. að framan. Að þeir
sem þar eiga heima og geta unnið
við þær opinberar framkvæmdir
sem þar fara fram, skuli ekki fá að
njóta þeirra fyrir eðlilegt endur-
gjald til að auðvelda þeim þá um
leið að eiga og reka sín fyrirtæki
svo þeir geti veitt fólkinu þar þá
þjónustu sem það á heimtingu á.
Ég held að ein mesta tilfærsla á
fjármunum til þéttbýlis á undan-
förnum árum stafi af þeirri offjár-
festingu sem varð í ýmsum bygg-
ingarframkvæmdum á höfuðborg-
arsvæðinu á árunum 1983 og 1984.
Sú offjárfesting (þensla á víst að
segja á fínu máli) leiddi af sér
yfirborganir (launaskrið á þessu
fína) í stórum stíl. Sem síðan leiddi
af sér óraunhæfa kjarasamninga í
desember 1984.
Þeir kjarasamningar voru þó
ekkert annað en leiðrétting á kjör-
um þeirra launþega, opinberra
starfsmanna og annarra sem eftir
sátu af því frjálshyggjuævintýri.
Þegar búið var að festa þessa
yfirborgunarkjarasamninga á blað
fundu stjórnmálamenn það úi að
nú væri komin bullandi verðbólga
og vaxtakostnaður hljóp upp úr
öllu valdi. Með því upphófst algjör
eignaupptaka hjá þeim mönnum
og fyrirtækjum sem lentu öfugum
megin við strikið. Hvergi kom
þetta þó verr niður en út um land,
þar sem fjármagnið var takmark-
að, verkefni lítil og veltuhraði
hægur.
Þegar ég var unglingur fyrir um
40 árum síðan var ég staddur á
Sumarhátíð framsóknarmanna í
Vestur Skaftafellssýslu sem það ár
var haldin á Kirkjubæjarklaustri.
Á samkomu þessari hélt Hermann
heitinn Jónasson ræðu. Ræðu sem
ég er nú með öllu búinn að gleyma
að undanskildum örfáum orðum.
En þau voru þessi: „Það á að leyfa
hverjum og einum að lifa og starfa
eins og hugur hans stendur til en
aðeins við sem jafnastar aðstæð-
ur.“
Ég held að með þessum orðum
hafi Hermann heitinn komist eins
nálægt því sem mögulegt var að
lýsa því hvað hann taldi vera
hlutverk Alþingis þ.e. að tryggja
jafnrétti og frelsi hvers einasta
manns innan þeirra marka sem
þjóðfélagið getur skapað honum.
Því miður hefur þetta eins og
framangreindar tölur sýna farið
mjög úr böndunum viljandi eða
óviljandi hjá alþingismönnum að
undanförnu. Mig undraði því ekk-
ert þó margur dreifbýlisbúinn velti
því fyrir sér nú eins og ég hef oft
gert undanfarið. Til hvers að vera
að kjósa til Alþingis?
Gissur Jóhannesson.