Tíminn - 24.02.1987, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 24. febrúar 1987
Tíminn 13
Ræöa landbúnaðarráðherra við setningu Búnaðarþings:
Hætta á að trumbuslag-
arar svartsýninnar leiði
menn i ogongur
Jón Helgason, landbúnaðarráðherra, flytur ræðu sína við setningu Bún-
aðarþings. Tímamynd GE
Forseti lslands, forseti Búnaðar-
þings, búnaðarþingsfulltrúar og
gestir.
Kröfur þær sem gerðar eru til
íslensks landbúnaðar eru marg-
þættar og sumar þess eðlis, að
erfitt er að samræma þær. Hann
hefur verið og er undirstaða byggð-
ar í miklum hluta landsins. Hann
sér þjóðinni fyrir mestum hluta af
þeim matvælum, sem hún þarfnast.
Framleiðslan skal vera í samræmi
við óskir hennar og þarfir hverju
sinni og verðlagið sem lægst. Hann
á að veita þeim, sem við hann
vinna, ekki lakari afkomu heldur
en öðrum stéttum þjóðfélagsins.
Skilyrði þess, að landbúnaður-
inn geti uppfyllt þessar kröfur er að
sjálfsögðu, að rekstrargrundvöllur
hans sé nægilega traustur. Um
meira en hálfrar aldar skeið hefur
búseta verið að breytast í þessu
landi. Tæknivæðing landbúnaðar-
ins og kröfur bænda um aðstöðu og
afkomu hafa leitt til þess, að bú-
skapur hefur eflst í ákveðnunt
sveitum, en gengið saman og jafn-
vel lagst af í öðrum, þar sent
skilyrði fyrir nútímabúskap reynd-
ust takmörkuð. Eru það þó byggð-
arlög, sem hallæri og hungurvofa
fyrri alda sneiddu oft og tíðum hjá.
Til að styrkja stöðu landbúnað-
arins og hamla á móti þessari
þróun, var veittur öflugur stuðn-
ingur til framkvæmda og uppbygg-
ingar í hefðbundnum búgreinum,
sem hafði í för með sér mikla
framleiðsluaukningu. En þrátt fyr-
ir það sýndi reynslan á árunum um
og eftir 1980 að slíkt gekk ekki
lengur, þegar markaðsaðstæður
þrengdust, árferði versnaði ogóða-
verðbólga geisaði. Það kom skýrast
fram í hinni erfiðu greiðslustöðu
bænda á árinu 1983, þegar búrekst-
ur margra þeirra var að stöðvast.
Yfir 700 bændur sótt um að lausa-
skuldum þeirra yrði breytt í föst
lán samkvæmt lögum, sem þá voru
samþykkt, og var unnt að verða við
óskum langflestra þeirra. Þær ráð-
stafanir hlutu að verða skammgóður
vermir, ef rekstrargrundvöllurinn í
búrekstri þessara bænda var ekki
viðunandi. Þess vegna var öllum
bændum gefinn kostur á að leita
eftir hagfræðilegum leiðbeiningum
og aðstoð og til að fjalla um það
var skipuð sérstök nefnd. Þessi
nefnd er nú að ljúka þeim áfanga
starfa sinna, sem henni var falið á
þessum grundvelli. Mörgum þeirra
bænda sem til hennar leituðu,
nægði ráðgjöf og ábendingar um
það sem betur þurfti að fara í
búrekstri þeirra. Hjá öðrum reið
baggamuninn, að á síðasta ári voru
lausaskuldalánin færð frá Veðdeild
Búnaðarbankans til Stofnlána-
deildar, jafnframt því að vextir af
þeim voru lækkaðir og lánstími
lengdur á þeim og fleiri lánaflokk-
um.
Stuðningur við
búháttabreytingu
Hjá nokkrum hópi, sem staðið
hefur í framkvæmdum síðustu
árin, þurfti til viðbótar að veita
hagræðingarlán, sem Framleiðni-
sjóður landbúnaðarins hefur lagt
nokkurt fjármagn til, og þá sérstak-
lega í því skyni að koma í staðinn
fyrir aukna framleiðslu, sem lögð
var til grundvallar við framkvæmd-
irnar. Að þessum aðgerðum lokn-
um eru það tiltölulega fáir, sem að
mati nefndarinnar hafa ekki mögu-
leika á að halda áfram búskap
sínum með viðunandi hætti.
Meginþýðingu fyrir þessa bænd-
ur eins og alla aðra í hinum hefð-
bundnu búgreinum, hefur að sjálf-
sögðu ákvæði nýju laganna um
framleiðslu, verðlagningu og sölu
á búvörum, um staðgreiðslu afurð-
anna, þar sem ríkið hefur lagt frant
sjö hundruð milljónir króna til að
flýta greiðslum til bænda, svo að
þeir hafa nú þetta fjármagn í
höndunum í stað þess að þurfa að
greiða háa vexti af lánsfé.
En þó að staðgreiðslan skipti
landbúnaðinn ntiklu máli, cr
grundvallaratriði hinna nýju bú-
vörulaga stuðningurinn við bú-
háttabreytingu, með eflingu Fram-
leiðnisjóðs og fleiri ráðstöfunum.
Öflugur stuðningur við nýja at-
vinnustarfsemi í sveitunt skyldi
koma í stað meira en hálfrar aldar
þróunar, þar sem í bændastéttinni
fækkaði stöðugt. Vissulega hefur
hin þrönga staða, sem landbúnað-
urinn var kominn í, gert örðugara
um vik til að komast þarna af stað,
en árangurinn er þó þegar augljós.
Á þremur árum hefur bændum,
sem stunda ferðaþjónustu, fjölgað
tneira en um helming. Refastofn-
inn hefur tífaldast og minkastofn-
inn stækkað um meira en helming,
en þar er afkoma nú allgóð, þó að
þyngra sé fyrir fæti hjá refarækt-
inni. Fiskeldi hefur bjargað
strjálbýlu byggðarlagi frá hruni og
annarsstaðar er svipuð uppbygging
á leiðinni. Með tilliti til þcssarar
reynslu hafa núverandi stjórnar-
flokkar samþykkt að beita sér fyrir
því, að framlög ríkisins til Fram-
leiðnisjóðs haldi áfram eftir árið
1990, þegar núgildandi ákvæði laga
um það fellur úr gildi. Það var ein
þeirra tillagna, sem ég lagði fram í
ríkisstjórninni fyrir allnokkru síð-
an og nú er verið að vinna að.
Fullvirðisréttur
ekki minnkaður
Hinar tillögurnar fjalla um að
áætlun skuli gerð og framkvæmd
um útrýmingu riðu á næstu tveimur
árum. Endurgreiddur verður
meirihluti af verðskerðingu innan
búmarks á innleggi á kindakjöti á
síðastliðnu hausti. Er verið að
ljúka við að ganga frá leiðrétting-
um og útreikningum á endur-
greiðslum, þannig að skerðing á
búum innan 200 ærgilda fram-
leiðslu fari ekki yfir 5000 kr., frá
2-300 ærgildum ekki yfir 7500 kr.,
og frá 3-400 ærgildum er miðað við
10.000 kr. Samin hefur verið viðbót
við reglugerð um fullvirðisrétt á
kindakjöti fyrir næsta haust á
grundvelli þeirrar reynslu, sem
þegar hefur fengist. Þar er m.a.
ákvæði um að úthlutað verði við-
bótarfullvirðisrétti til þeirra sem
hafa verið að koma sér upp bú-
stofni síðustu árin. En augljóst er,
að hlutur þeirra sem siíkt hafa gert
og skapað sér aðstöðu til þeirrar
framleiðslu, verður að vera sam-
bærilegur við aðra. Og víða nægðu
3% af fullvirðisrétti, sem búnaðar-
samböndunum er ætlað að úthluta,
ekki til þess. Þá er nú verið að
semja til tveggja ára í viðbót við
Stéttarsamband bænda um afurða-
magn af mjólk og kindakjöti. Slíkt
er nauðsynlegt, til að bændur viti
hvaða lágmarkstryggingu þeir
muni fá á þeint árum, þar sem
þegar á komandi vori fara þeir að
leggja grundvöll að framleiðslu
þeirra ára.
Ég hef lagt áherslu á, að nú yrði
lagt til grundvallar við samnings-
gerðina sama sjónarmiðið og við
samninginn á síðastliðnu hausti
fyrir næsta verðlagsár, að bændur
fengu að jafnaði ekki minni full-
virðisrétt en þeir fá á þessu verð-
lagsári.
Jafnvægi í
mjólkurframleiðslu
Með búvörusamningnum og
stjórn mjólkurframleiðslunnar hef-
ur á skömmum tíma tekist að ná
viðunandi jafnvægi í mjólkurfram-
leiðslunni. Mjólkurframleiðendur
' hafa sér nú skýra framleiðsluvið-
miðun, til þess að hagræða fram-
leiðslu og notkun aðfanga, nteð
þeim árangri t.d., að kjarnfóður-
notkun hefur víða stórminnkað og
nýting heimaaflaðs fóðurs batnað
að sama skapi. Bendir flest til þess
að afkoma mjólkurframleiðenda
sé betri en oftast áður.
Sá árangur sem náðist í aukningu
á sölu mjólkur og mjókurvara með
öflugu söluátaki á síðastliðnu ári,
sérstaklega á síðari hluta þess,
bendir til að unnt sé að styrkja
markaðsstöðu mjólkurinnar. Slíkt
söluátak með sambærilegum ár-
angri þarf einnig að gera í kinda-
kjötinu. Það skiptir ekki aðeins
landbúnaðinn miklu máli, heldur
einnig þjóðfélagið í heild á svo
margan hátt. Slíkt er hægt, ef
nægilegur vilji og samstaða er fyrir
hendi. Og allir verða að skilja, að
þjóðfélagið í heild en ekki bænda-
stéttin ein verður að taka á sig
afleiðingarnar af því að láta það
tækifæri ganga sér úr greipum.
Forsenda framfara er þekking.
Á bændaskólunum hefur verið
gert mikið átak til að breyta
kennslu og auka í samræmi við
þarfir nútíðar og framtíðar, m.a.
með bættri aðstöðu til kennslu í
loðdýrarækt, fiskeldi og fleiri ný-
búgreinunt. Traust og góð starfs-
menntun er mikilvæg undirstaða í
nútímabúrekstri. Þekking á öllum
sviðunt búrekstrar vex sífellt, og
hæfnin til þess að nýta hana ræður
miklu um árangur bóndans og
afkomu hans.
Menntun og
breytt skilyrði
Sá sem hefur trausta undirstöðu-
þekkingu og verkkunnáttu á auð-
velt með að hagnýta sér nýjungar
og laga sig að breytilegum skilyrð-
um samfélagsins. Rannsókna-
starfsemina þarf að stórefla, svo að
hún geti veitt bændum meiri þjón-
ustu, ekki síst á sviði hinna nýju
búgreina, en einnig við þróun nýrra
möguleika fyrir hinar hefðbundnu
búgreinar. Vaxandi samstarf hefur
verið á milii rannsóknarstofnana í
landbúnaði við úrlausn stærri verk-
efna, sem brýnt er að leysa. Slíkt
samstarf þarf að auka.
Leiðbeiningaþjónustan ntá ekki
láta sinn hlut eftir liggja. Heimilað-
ar hafa verið nýjar stöður í nýjunt
búgreinum, en ekki er síður mikil-
vægt að þeir sem fyrir eru, aðlagi
störf sín eftir hinum nýju viðhorf-
um. Þar vil ég sérstaklega leggja
áherslu á hagfræðilega ráðgjöf.
Grundvallaratriði í öllum bú-
rekstri er að sjálfsögðu viðunandi
fjárhagsleg afkoma. Til þess að
auðvelda bændum að fylgjast með
slíku, Itafa búnaðarsamböndin ver-
ið studd við að koma upp tölvu-
þjónustu, sem öllum bændum á að
vera opinn aðgangur að. En ráðu-
nautarnir þurfa jafnframt að vera
vel á verði, vera óþreytandi að
aðstoða bændur og fylgjast með, ef
eitthvað hallar undan fæti, og beita
þá faglegum leiðbeiningum til úr-
bóta.
Búnaðarsamböndin hafa tekið á
sig umfangsmikla vinnu við fram-
leiðslustjórn nautgripa- og sauð-
fjárræktar. Hin nýju viðhorf hafa
skapað verulega þörf fyrir fram-
leiðsluráðgjöf. Til þess að létta
búnaðarsamböndunum að mæta
þessu tímabundna álagi, hef ég
óskað eftir því, að Framleiðnisjóð-
ur veiti búnaðarsamböndunum
nokkurn fjárhagsstuðning. svo
fjárskortur þurfi ekki að hamla
hinu nauðsynlega aölögunarstarfi.
Framtíðarverkefni
Ég hef óskað eftir því að fjár-
hagskönnunarnefnd ráðuneytis og
búnaðarsamtakanna haldi áfram
störfum, þó að hún sé nú í þann
veginn að Ijúka sínu upphaflcga
verkefni. Hlutverk nefndarinnar
verði um sinn m.a. að veita forystu
hagfræðiráðgjöf fyrir bændur að
vera ráðunautum búnaðarsam-
bandanna til stuðnings og ráðgjafar
við bókhald bænda, rekstraráætl-
anir fyrir þá og rekstrarráðgjöf.
Öll meiri háttar fjárfesting í land-
búnaði verður að styðjast við sem
traustastar rekstraráætlanir. Á því
sviði hefur leiðbeiningaþjónustan
ntikilvægu framtíðarhlutverki að
gegna.
Þannig væri lengi hægt að halda
áfrant að telja upp þau verkefni,
sem framtíðarinnar bíða og hið
nýja Búnaðarþing, sem nú hefur
verið sett, mun láta til sín taka.
Á síðasta Búnaðarþingi var
rækilega fjallað um fruntvörp til
jarðræktar- og búfjárræktarlaga.
Væntanlega mun Alþingi sent nú
situr afgreiða jarðræktarlögin.
Hins vegar er nauðsynlegt að ætla
sér rýmri tíma til þess að Ijúka
afgreiðslu búfjárræktarlaga. Sá
lagabálkur grípur inn á mjög marga
þætti búfjárræktar og íélagskerfis
bænda, en unt það hefur talsverð
umræða verið síðustu misserin.
Nauðsynlegt er að meta vandlega,
hvaða skipan telst farsælust, breyta
ekki breytinganna vegna, en finna
lagaform, sem getur vísað okkur
veginn til næstu framtíðar.
Horfa verður
fram á veginn
Að undanförnu hefur nokkuð
borið á þeim, sem berja bumbur
barlóms og bölsýni. Að sjálfsögðu
er alltaf nokkur hætta á því að
söngur þessara trumbuslagara
svartsýninnar leiði menn í ógöng-
ur, því að til annars getur hann
ekki leitt. Búnaðarþing hefur jafn-
an tekið af einurð og festu á
hagsmunamálum landbúnaðarins,
gert sér grein fyrir staðreyndum,
bent á leiðir sem vænlegast er að
fara og úrræði til að komast þær.
Það skiptir því miklu máli nú eins
og áður, að ályktanir þingsins ein-
kennist af þrótti og framfarahug.
Á tímum hinna öru breytinga verð-
ur að horfa fram á veginn, þó að
okkur takist ekki að sjá hvað er á
bak við næsta leiti.
Ég árna hinum nýju búnaðar-
þingsfulltrúum, sem nú koma hér í
fyrsta sinni, og öðrum sent áfrant
halda, velfarnaðar í störfum, um
leið og ég vil þakka þeint sem hurfu
af Búnaðarþingi, fyrir samstarf á
liðnum árum. Ég vil einnig þakka
stjórn og starfsliði Búnaðarfélags-
ins fyrir samstarfið á liðnu ári.
Sérstaklega vil ég þakka Ásgeiri
Bjarnasyni, sem nú hefur ákveðið
að láta af starfi formanns Búnaðar-
félags íslands, fyrir langt og
ánægjulegt samstarf. Á þessu ári
eru 150 ár liðin frá stofnun bænda-
samtakanna, sem Búnaðarfélag ís-
lands á rætur sínar að rekja til. Ég
vil bera fram þá ósk og von, að
bændastéttinni megi auðnast að
standa svo að samtökum sínunt, að
þau verði traustur bakhjarl og
öflug lyftistöng fyrir íslenska
bændastétt og landbúnaðinn.