Tíminn - 19.05.1987, Page 9

Tíminn 9
Þriðjudagur 19. maí 1987
Ingólfur Davíðsson:
Sðgulegur garður
við Aðalstræti
Kirkjugarður,
tilraunagarður,
Bæjarfógetagarður
Öldum saman stóð kirkja Reykvík-
inga í gamla kirkjugarðinum við
Aðalstræti. En að lokum var ný
kirkja byggð á núverandi stað, en *
haldið áfram um hríð að jarða í
gamla kirkjugarðinum, uns garður-
inn á Melunum tók við. Gamli
kirkjugarðurinn var, eins og flestir
kirkjugarðar fyrrum, grasi vaxinn,
með nokkrum legsteinum og mörg-
um „þúfuleiðum". Hvílir þar fjöldi |
Reykvíkinga fyrri alda, kannski
síðan fljótlega eftir kristnitöku. En
í kaþólskri tíð voru margar kirkjur
í Reykjavík og á ýmsum stöðum,
t.d. íNesi viðSeltjörn, Laugarnesi,
Gufunesi og Viðey.
II. Kirkjugarðinum breytt
í ræktunartilraunagarð
Árið 1883 settist Georg Schier-
beck að sem landlæknir í Reykja-
vík og starfaði þar í 11 ár. Lækn-
ingastörfin rækti hann af dugnaði
og samviskusemi. Garðyrkju hafði
hann stundað í æsku og hafði
jafnan mikinn áhuga á garðrækt.
Litlu eftir að hann kom hingað
reisti hann sér veglegt hús og
afgirti garð við húsið, þ.e. gamla
kirkjugarðinn sem hann fékk um-
ráð yfir. Garðurinn var milli þrjú
og fjögur þúsund ferálnir að stærð
og lukti Schierbeck hann þriggja
álna háum skíðgarði úr plönkum.
„Garðurinn hefur verið kirkju-
garður heitur eins og tún, þangað
til ég tók hann fyrir sáðgarð,"
skrifar Schierbeck.
Þarna gerði hann umfangsmiklar
tilraunir með matjurtir, skrautjurt-
ir, tré og runna á árunum 1883-
1894, er hann flutti til Danmerkur.
Hann reyndi einnig kornrækt.
Schierbeck birti skýrslur um rækt-
unartilraunir sínar í Tímariti hins
íslenska bókmenntafélags árin
1886 og 1890, og eru þær um margt
hinar fróðlegustu.
Gamli kirkjugarðurinn var um
árabil helsta ræktunartilrauna-
svæði landsins. Megnið af fræteg-
undum til tilraunanna fékk Schier-
beck frá prófessor Schiibeler í
Kristjaníu (Osló), alls 702 tegundir
ýmiss konar fræja. Mikið af trjá-
plöntum og jurtum var líka fengið
frá Kaupmannahöfn. Hann skýrir
frá tilraunum með um 40 matjurta-
tegundir, nær 100 tegundir trjáa og
runna og á þriðja hundrað tegundir
einærra og fjölærra skrautjurta.
Schierbeck hafði mikinn hug á að
gera mataræði landsmanna hollara
og fjölbreyttara með aukinni rækt-
un og neyslu matjurta. Jafnframt
mundi garðyrkja auka snyrti-
mennsku.
Bygg til kornyrkjutilrauna fékk
Schierbeck frá Alten prestssetri á
70. breiddargráðu í Noregi, og
einnig bæði Bodö og Danmörku.
Hafra, rúg og sumarhveiti reyndi
hann einnig. í góðum árum varð
byggið fullþroska. En sum árin
sem hann dvaldi á íslandi voru
mikil harðindaár, mjög erfið allri
ræktun. Ræktun barrtrjáa t.d. mis-
GtyávflMhrístan stóra f Baejaifógetagarðínum,
rótarslitnaði og féll í hvassviðri í janúar sl.
ættrnóðir flestra gljávíðitrjáa og gljávíðilimgerða í Reykjavík,
heppnaðist algerlega. En margt
lánaðist fremur vel og tilraunir
þessar höfðu mjög hvetjandi áhrif
á íslenska garðrækt.
„Á íslandi mætti (ritar Schier-
beck) koma upp ágætum gróður-
skálum, ef fé væri til þess, með því
að veita heitu vatni frá hverunum
eftir ræsum niðri í jörðinni og reisa
hús yfir; þá væri bæði hitinn feng-
inn og raki.“ Schierbeck var mikill
atorkumaður, fullur af áhuga,
starfslöngun og starfsþoli.
Lengi var garðurinn við Aðal-
stræti ein helsta prýði Reykjavík-
urbæjar. Dálítið er sagt frá ræktun-
arstarfsemi Schierbecks í Garð-
yrkjuritinu árin 1955 og 1956.
III. Bæjarfógeta-
garðurinn
Þegar Schierbeck flutti til Dan-
merkur 1894 eignaðist Halldór
Daníelsson bæjarfógeti, áður yfir-
dómari fljótlega garðinn. Önnuð-
ust þau hjónin Halldór og Anna
María kona hans garðinn lengi af
mestu kostgæfni og hlaut hann þá
nafnið Bæjarfógetagarðurinn.
Halldór var fæddur á Glæsibæ
við Eyjafjörð árið 1855 og varð
bæjarfógeti í Reykjavík 1886. Dó
árið 1923. Kona hans Anna María
Leopoldine var dóttir Halldórs Kr.
Friðrikssonar yfirkennara Latínu-
skólans í Reykjavfk, en móðir
hennar var donsk, Charlotte Leop-
oldine f. Degen. Anna María fædd-
ist árið 1856, en andaðist árið 1940.
Einar Helgason (Einar í Gróðr-
arstöðinni við Laufásveg) var lengi
brautryðjandi í garðrækt. Hann
var í fyrstu lærisveinn Schierbecks
en nam síðan garðyrkju í Dan-
mörku. í bók sinni Bjarki, sem
kom út 1914, segir Einar m.a. svo
um skrúðgarða í Reykjavík: „Til-
komumesti garðurinn sem til er
hér á landi er garður sá er Schier-.
beck landlæknir bjó til hjá húsi
sínu við Aðalstræti í Reykjavík
árið 1884. Sá garður er nú eign
Halldórs yfirdómara Daníelssonar
og hefur verið það síðan Schier-
beck fór héðan (1894). í þeim
garði er mikið af trjám og runnum
og ýmiskonar blómjurtum og mat-
jurtum". Af þessum orðum Einars
er auðséð að garðurinn hefur verið
í góðum höndum, þ.e. þeirra Hall-
dórs og Önnu, langa hríð.
Dönsk móðir Önnu hefur senni-
lega vakið áhuga hennar á garð-
yrkju. Anna María hefur verið
. félagslynd og mikil starfskona.
Hún var í stjórn kvenfélagsins
Hringurinn í 18 ár og í stjórn
Kvennaskólans í Reykjavík frá
1894. Heiðursfélagi í Hinu íslenska
kvenfélagi. Margir munu hafa
fengið plöntur hjá Önnu, plöntur
úrBæjarfógetagarðinum í tugi ára.
Nú hefur verið þrengt mjög að
garðinum og sneitt af honum undir
byggingar, svo hann er varla nema
svipur hjá sjón. Lengi settu fjögur
stór gömul tré svip á garðinn, þ.e.
tvö silfurreynitré, tvístofna mikil-
fenglegt birki oggljávíðirinn mikli.
Birkið dó fyrir allmörgum árum.
Heyrt hef ég að Anna hafi gróður-
sett það, en ekki veit ég sönnur á
því. Gljávíðihríslan stóra rótar-
slitnaði og féll í hvassviðrum ný-
lega. Af henni hafa smáni saman
verið teknir fjölmargir græðlingar
og eiga flest gljávíðitré og limgerði
gljávíðis út um alla Reykjavík, ætt
sína að rekja til gömlu stóru gljá-
víðishríslanna við Aðalstræti.
Annar stóri gamli silfurreynirinn
var felldur fyrir nokkrum árum
vegna byggingarframkvæmda.
Hinn stendur enn 8-9 m hár gild-
vaxinn mjög, líklega stærsti silfur-
reynir landsins - og eina tréð
núlifandi, sem Schierbeck gróður-
setti í garðinum. Vegna atbeina
stjórnar Garðyrkjufélagsins,
minntist Póstmálastjórnin aldaraf-
mælis félagsins með útgáfu frí-
merkis með mynd af silfurreyni
Schierbecks.
Þeir Schierbeck og Árni Thor-
steinsson landfógeti voru aðal-
hvatamenn að stofnun Hins ís-
lenska garðyrkjufélags árið 1885.
Voru þeir landlæknirinn og land-
fógetinn samhuga um að efla garð-
yrkjuna. Báðir brennandi í andan-
um. Líkneski af „föður Reykjavík-
ur“ Skúla landfógeta setur nú svip
á garðinn. Verksmiðjuhúsin, er
reist voru að frumkvæði hans,
stóðu aðallega hér við Aðalstræti.