Tíminn - 11.07.1987, Blaðsíða 6
6 Tímtnn
Laugardagur 11. júlí 1987
Samtök um framfarir
í landbúnaði 150 ára
Þegar talað er um afmæli búnaðarsamtaka á íslandi, þá er það ekki
endilega 150 ára afmæli Búnaðarfclags íslands þótt það hafí starfað
samfellt í 150 ár. Það er einkum verið að halda uppá upphaf samtaka fyrir
framförum í landbúnaði. Búnaðarfélagið er elsta félagið sem starfar að
atvinnuvegi og þriðja elsta félagið á íslandi.
Búnaðarfélag fslands telur aldur
sinn til þess að 1837 var stofnað
Suðuramtsins Húss-og bústjórnar-
félag. Fyrri stofnfundur var 28.
janúar á burðardegi konungsins og
síðari stofnfundur var 8. júlí í
lestatíðinni svo bændur ættu auð-
veldara með að komast á fundinn.
Afmælisdagarnir eru því tveir.
Stofncndur þessa félags voru
ekki bændur heltlur allir æðstu
embættismenn landsins. Það voru
Þórður Sveinbjörnsson háyfirdóm-
ari sem var frumkvöðull félagsins
og fyrsti forseti þess, stiftamtmað-
urinn yfir íslandi, De Krieger,
biskupinn yfir íslandi, dómkirkju-
presturinn og sýslumaðurinn í Ar-
nessýslu, landlæknir, einn kaup-
maður og tveir bændur. Það voru
semsagt 11 stofnendur félagsins.
Stofnað sem
framfarafélag
Félagið var stofnað sem fram-
farafélag líkt og félög sem stoínuð
höfðu verið á öðrum Norður-
löndunum einsogt. d. Konunglega
danska landbúnaðarfélagið sem
stofnað var 1769.
Félagið starfaði eingöngu fyrir
Suðuramtið til ársins 1899 þegar
nafni þcss var breytt og lögum líka.
Frá og með því hét það Búnaðar-
félag lslands. Þess ber að geta að í
hinum ömtunum var unnið á svip-
aðan hátt að landbúnaðarframför-
um, en það voru ekki félög heldur
svokallaðir búnaðarsjóðir amt-
anna. Það voru búnaðarsjóður
norður-og austuramtsins og búnað-
arsjóður vesturamtsins. Þessir
sjóðir voru stofnaðir fljótlega eftir
aldamótin 1800.
Fljótlega fjölgaði bændum mikið
í Suðuramtsins-húss og bústjórnar-
félagi og félagið efldist mjög. Það
var reyndar kallað Búnaðarfélag
Suðuramtsins frá 1873 og var orðið
öflugt félag sérstaklega upp úr
1874. Þá fékk Alþingi fjárveitinga-
vald og fór að veita fé til félagsins
sem aftur veitti styrki til landbún-
aðarframfara.
Árið 1899 varð félagið
að Búnaðarfélagi íslands
Árið 1899, sama ár og Búnaðar-
félag íslands var stofnað voru sett
lög um og stofnað Búnaðarþing.
Það ár kom Búnaðarþing fyrst
saman. Búnaðarsamböndin í land-
inu voru ekki aðilar að Búnaðarfél-
aginu framan af en þau voru stofn-
uð nokkuð eftir aldarnótin. Rækt-
unarfélag Norðurlands var stofnað
1903 og það verður síðar að búnað-
arsambandi. Búnaðarfélag Suður-
lands var stofnað 1908 og á svipuð-
um tíma eru stofnuð sambönd á
Austurlandi og Vestfjörðum. Svo í
kringum 1930 voru stofnuð búnað-
arsambönd á Norðurlandi fyrir
hverja sýslu og þá er Ræktunarfél-
ag Norðurlands ekki búnaðarsam-
band lcngur.
Smám saman breyttust reglurnar
um kjör fulltrúa á Búnaðarjjing en
það var ekki fyrr en 1937 sem
bændurnir fara að kjósa alla bún-
aðarþingsfulltrúana beinni kosn-
ingu innan búnaðarsambandanna.
Fulltrúar orðnir
25 árið 1950
Áður var hluti af búnaðarþings-
fulltrúunum kosinn á aðalfundi
B.í. og hluti var kosinn fyrir
ákveðna landshluta enda fulltrú-
arnir þá miklu færri. Árið 1937 eru
þeir hins vegar orðnir 25 og kosnir
beinni kosningu af bændum eins og
nú tíðkast. Eftir 1950 hefur búnað-
arþing verið haldið árlega.
Búnaðarfélagið í dag er semsagt
félag allra bænda, allir bændur eru
í hreppabúnaðarfélögunum sem
mynda 15 búnaðarsambönd. Það
er sjálfstætt félag og Búnaðarþing
kýs stjórn þess. Mörgum finnst ,að
Bændahöllin. Myndin er tekin árið
1963 þegar hallarbændur slógu
með orfi og Ijá. Bændur annars-
staðar á landinu voru þá búnir að
taka véltækni í þjónustu sína fyrir
mörgum árum.
Reiðhöllin var formlega opnuð í gær en þessi mynd var tekin fyrir viku
síðan. Þá var margt óunnið. Næstu daga og fram að 14. ágúst verður mikið
um að vera í höllinni og umhverfis hana við að undirbúa landbúnaðarsýn-
inguna sem verður stærsta sýning sem haldin hefur verið á íslandi.
Tímamynd BREIN
þetta sé ríkisstofnun og stafar það
af því að ríkisvaldið hefur alla tíð
falið þessum félagsskap ákaflega
mikilvæga þætti í því að vinna fyrir
landbúnaðinn. Merkilegasta skref-
ið í því var stigið 1923 þegar
jarðræktarlögin voru samþykkt en
þau eru rammi um stjórn ræktunar-
mála og því um líkt. Þar er stuðn-
ingur við alla jarðrækt og húsabæt-
ur í landinu ákveðinn en Búnaðar-
félaginu er falin framkvæmd lag-
anna. Búnaðarfélagið fór strax um
aldamótin að ráða ráðunauta og
fram til 1920 eru tveir fastráðnir
ráðunautar. Eftir 1920fjölgarþeim
mjög mikið. Þá var þegar orðið
ljóst að B.í. færi með leiðbeininga-
þjónustuna fyrir landbúnaðinn.
Búnaðarfélagið fékk líka mikil-
vægt hlutverk árið 1931 með bú-
fjárræktarlögunum. Eftir þessum
tveim megin lagabálkum vinnur
B.í. mest enn þann dag í dag en
það vinnur líka eftir öðrum lögum,
t.d. lögum um búreikningastofu.
Útgáfustarfsemi
Útgáfustarfsemi hefur alltaf ver-
ið mikil hjá félaginu. Það byrjaði
að gefa út Búnaðarritið 1899 og
tók við útgáfu Freys árið 1936.
Áður kom Freyr út á vegum ein-
staklinga og hafði gert allt frá árinu
1904.
Fram til ársins 1945 er B.f full-
trúi bændanna ásamt afurðasölu-
félögunum í sambandi við verð-
lagsmálin. Það þótti ekki fara nógu
vel saman að félag sem væri trúnað-
araðili fyrir ríkið og væri einnig
með félags-og leiðbeiningamál
hefði síðan líka forystu í kjarabar-
áttu bænda. 1945 er því stofnað
Stéttarsamband bænda. Fyrsta árið
var ætlunin að það yrði í tengslum
við B.f. en á fyrsta aðalfundi þess
var ákveðið að það yrði algjörlega
sjálfstætt. Það er hins vegar önnur
grein af sama meiði því grunnein-
ingarnar eru þær sömu í báðum
Jónas Jónsson búnaðarmálastjóri:
“Höldum stærstu sýningu
sem haldin hefur verið“
Hvað ætla bændasamtökin eink-
um að gera til að minnast þessa
merka afmælis?
„Það er einkum þrennt. Haldin
verður landbúnaðarsýning í Reið-
höllinni í Víðidal þann 14. ágúst
sem stendur til 23. ágúst.
Þetta verður stærsta sýning sem
haldin hefur verið á landinu, þvf
Reiðhöllin verður stærsta sýningar-
höllin sem við höfum og útisvæðið
er mikið og stórt. Við munum m.a.
nota aðstöðu hestamannafélagsins
Fáks og sýning verður í sumum
hesthúsunum.
Þessi sýning á að vera alhliða
sýning þar sem allir hafa eitthvað
að skoða. Sérstakt svið verður fyrir
skemmtiatriði; þar verða héraðs-
vökur á hverju kvöldi, tískusýning-
ar og fleira og fleira.
Allar tegundir búfjár verða
sýndar á aðgengilegan hátt. Það
verða byggð nokkur útihús, senni-
lega refahús, lítið fjós fyrir mjólk-
urkýr og sumarhús svo dæmi séu
tekin.
Lögð verður sérstök áhersla á
það nýjasta í starfsemi Búnaðarfé-
lags íslands og landbúnaðarins yfir-
leitt. Unnið hefur verið að því á
undanförnum árum að skipuleggja
tölvuþjónustu hjá öllum búnaðar-
samböndunum og tölvunoktun í
sambandi við leiðbeiningar. Það
eru bæði hagfræðiáætlanir, áburð-
aráætlanir og fleiri áætlanir sem
ráðunautar geta gefið. Það ríður á
að bændur fái sem mest út úr þcirri
framleiðslu sem þeir hafa rétt til að
skila á markaðinn og þar að auki
er höfuðglíma að finna og leið-
beina í nýjum greinum sem taldar
eru vænlegar. Við höfum haft ráðu-
naut um 5 ára skeið í hlunnindum.
Hann hefur lciðbeint um æðar-
rækt, betri nýtingu á rekaviði,
stuðlað að markaðsöflun í silungi
og fleira. Þetta allt saman verður
kynnt á sýningunni.
Það verða fjölmargir sýningar-
aðilar enda er sýningarsvæðið inn í
höllinni um 2000 fermetrar og
sýningarsvæðið úti er fleiri hektar-
ar.
Annað sem gert er af þessu
tilefni er að Búnaðarþing kemur
saman til hátíðafundar þann 15.
ágúst kl. 14:00 í Súlnasal Bænda-
hallarinnar. Eftir fundinn verður
haldin hátíðasamkoma sem er öll-
um opin og því má búast við að
Bændahöllin fyllist af bændum. Á
hátíðafundinum verður borin upp
ályktun til samþykktar og sú álykt-
un er nú í undirbúningi.
Vigdís Finnbogadóttir forseti ís-
lands er verndari sýningarinnar og
verður viðstödd opnun landbúnað-
arsýningarinnar en getur því miður
ekki verið viðstödd hátíðafund
Búnaðarfélagsins því þá verður
hún stödd á 300 ára verslunar-
afmæli Ólafsvíkurkaupstaðar.
Það þriðja sem gert verður í
tilefni þessarra tímamóta, er að
unt þessar mundir er verið að
skrifa sögu Búnaðarfélagsins í 150
ár. Tvö bindi verða af sögunni og
koma væntanlega út í haust. Það
eru starfsmenn Búnaðarfélagsins
Jónas Jónsson búnaðarmálastjóri.
ásamt nokkrum öðrum sem eru að
skrifa söguna. Ráðunautar skrifa
hver á sínu sviði en aðrir skrifa
almennu söguna, svo búast má við
mjög ítarlegri sögu af þróun land-
búnaðarins og þætti leiðbeininga-
þjónustunnar í þróun hans“, sagði
Jónas.