Tíminn - 09.09.1987, Blaðsíða 8
8 Tíminn
Miðvikudagur 9. september 1987
Títninn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur G islason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 (tæknideild)
og 686306 (ritstjórn).
Verð í lausasölu 55.- kr. og 65.- kr. um helgar. Áskrift 550.-
Mælikvarði Moggans
Morgunblaðið hefur komið sér upp aðgengi-
legum og handhægum kvarða til þes að mæla
stærð og umsvif fyrirtækja. í augum Morgun-
blaðsins er spurningin ekki lengur um markaðs-
hlutdeild heldur um það, hvort hlutaðeigandi
selur eða framleiðir fyrir hærri fjárhæð en
nemur skatttekjum ríkissjóðs. Nú hefur Morg-
unblaðið komist að þeirri niðurstöðu, að á árinu
1986 hafi fyrirtæki samvinnumanna haft mun
meiri „tekjur“ en sjálfur ríkissjóður. Hér er
orðið „tekjur“ vísvitandi notað í villandi merk-
ingu, en látum það liggja á milli hluta að sinni.
Eftir að hafa lesið umfang samvinnurekstrar í
landinu af þessum nýja kvarða sínum, kemst
Morgunblaðið að þeirri niðurstöðu, að sam-
vinnufyrirtækin séu orðin að ríki í ríkinu.
Þessi röksemdafærsla Morgunblaðsins er
greinilega byggð á þeirri hugsun, að heildartekj-
ur ríkissjóðs séu hin æðsta viðmiðunartala á
sviði atvinnulífs og viðskipta; lengra komist
menn ekki í talnaleiknum. Þessi nýi boðskapur
er settur á flot eftir Gróu-aðferðinni: Fyrst er
sögunni komið á kreik (sjá grein í Mbl 27.
ágúst), þá er hún látin gerjast í nokkra daga og
að lokum er til hennar vitnað í leiðara blaðsins.
En þá er að víkja að efnisatriði málsins.
Jafnvel yfirborðsleg skoðun leiðir í ljós, að talan
yfir heildartekjur ríkissjóðs er ekki gædd þeim
heilagleik, sem Morgunblaðið vill ljá henni.
Samkvæmt skýrslum Þjóðhagsstofnunar velti
heildverslunin í landinu 161 krónu á því herrans
ári 1985 fyrir hverjar 100 sem þá ultu í
ríkiskassann. Heildarrekstrartekjur allrar heild-
verslunar í landinu árið 1985 námu 43,3 mill-
jörðum. Heildartekjur ríkissjóðs á sama tíma
námu 26,9 milljörðum. Ekki höfum við trú á
því, að þessi hlutföll hafi „lagast“ mikið á þeim
tíma sem síðan er liðinn, og því ætti það nú að
vera brýnast verkefni hinnar nýju ríkisstjórnar
að stemma stigu við ofurveldi heildsalanna. Á
þessu sama ári hafði ríkissjóður raunar 12-13
krónur í tekjur fyrir hverjar 100 sem iðnaður,
verslun, framleiðsla og þjónusta höfðu í umsetn-
ingu.
Þessi tvö litlu dæmi ættu að sýna að hinn nýi
kvarði Morgunblaðsins er engan veginn brúk-
legur vilji menn viðhafa alvarlega og vel grund-
vallaða umræðu um málefni líðandi stundar.
Hversu mörg mundu ekki vera þau byggðarlög
vítt og breytt um landið, er hafa skatttekjur sem
hvergi jafnast á við framleiðslu eða sölutekjur
einstakra fyrirtækja í byggðarlaginu. Ætti mað-
ur þess vegna að segja að hin öflugri fyrirtæki
séu „ríki í ríkinu“, hvert á sínum stað? Ætli það
væri ekki sönnu nær að segja, að vel rekið
fyrirtæki og myndarlegar framleiðslu og sölutöl-
ur séu burðarás í hverju byggðarlagi.
GARRI
Moraunblaðsins
Á lauyardaginn birti Morgun-
blaðiö cnn cina fcrðina lciðara um
sainvinnuhreyfinguna, að þcssu
sinni undir fyrirsögninni „Ofur-
veldi SÍS“. Þar scgir í upphafi:
„Það hefur stundum verið talað
um Samband íslenskra samvinnu-
l'claga (SÍS) sem ríki í ríkinu vegna
stærðar þess, viðskiptaumfangs,
valda og áhrifa, sem teygja arma
sina um drjúgan hluta þjóðarbú-
skaparins og land allt. 1 vissum
skilningi hefur Sambandið hinsveg-
ar vaxiö íslensku samfélagi yfir
höfuð. Á síðasta ári výru (svo)
tckjur samvinnuhreyfíngarinnar
43.400 milljónir'króna cða drjúg-
um meiri en tekjur ríkissjóðs á
sama tíma, sem reyndust 38.200
miiljónir. Það er því spuming hvort
samlíkingin ríki í ríkinu (letur-
breyting Mbl.) eigi ekki í raun við
íslcnska ríkið á starfsvettvangi
SÍS.“
Hér er sitthvaö að athuga. Garri
sló upp í ársskýrslu Sambandsins
fyrir árið 1986, og þar kemur fram
að heildarvclta þess var 15.500
miljónir en ekki 43.400. Hvcrnig
hin talan er fengin er lionum hulin
ráðgáta. Ef í henni er lögð sanian
velta Sambandsins, kaupfélaganna
og samstarfsfyrirtækja þcirra þá cr
að því að gæta að mcð slíku væri
verið að tvítelja verulegan hluta
veltunnar. Þar á meðal alla sölu
kaupfélaganna á vörum scm þau
kaupa frá Sambandinu, sölu þeirra
á fiski til Sjávarafurðadcildar, sölu
hinnar síðar nefndu til sölufyrir-
tækjanna erlendis, og svo framveg-
is. Er það á þessu sem kenning
Morgunblaðsins um „ofurveldi“
byggist? Og hefur blaðinu dottið ■
hug að reyna að reikna út með
sama hætti „ofurvcldi“ einka-
rekstrarins í landinu?
Jafnstöðugrundvöllur
Síðar í leiðaranum segir svo:
„Það samræmist ekki réttlætis-
kennd fólks á líðandi stundu að
stórvcldiö SÍS eða fyrirtæki tengd
því geri tilkall til sérréttinda,
hvorki skattalegra né annarrar teg-
undar. SÍS og aðildarfélög þess
verða að mæta og sæta samkeppni
frá fyrirtækjum með annað rekstr-
arform á jafnstöðugrundvelli (let-
urbreyting Mbl.). Almenningur
beinir síðan viðskiptum sinum,
hvort scni um verslunarþjónustu
er að ræða eða aðra þjónustu, til
þess söluaðila, sem býður mest
úrval, hagstæöast verð og liprasta
þjónustu.“
Hér hcfur Morgunblaðjð hins
vegar á réttu að standa. Saútvinnu-
fyrirtækin keppa einmitt á jafn-
stöðugrundvelli við aðra þá scni
rcka verslun og veita þjónustu i
landinu, og þau hafa rcy ndar staðið
sig býsna vel í þcirri samkeppni.
En talandi um samkeppni á jafn-
stöðugrundvelli þá hlýtur slíkt
einnig að innifela að fylgisinenn
einkaframtaksins beiti ekki pólit-
ískum bolabrögðum til að reyna að
hindra samvinnufyrirtæki í að
njóta þess þegar þeim tekst að gera
betur en cinkafyrirtækin.
Ólíkt hafast þeir að
Því var gaukað að Garra á
dögunum að ólík væri framkoma
hægri sinnaðra stjórnmálamanna
hér á landi og ■ Danmörku. Þar í
landi hefur nú um nokkurra vikna
skeið staðiö yfir kosningabarátta
cins og við höfum fylgst mcð í
fréttum.
f Danmörku er, eins og annars
staðar á Norðurlöndum, starfándi
öflug samvinnuhreyfing, sem hvað
umfang snertir má teljast sambæri-
leg við þá islcnsku, þó að skipulag
hcnnar sé með öðrum hætti. Það
vekur athygli að engar fréttir hafa
borist af því að Poul Schlúter
forsætisráðherra eða flokkur hans
hafi haldið uppi árásum á dönsku
samvinnuhreyfinguna í þessari
kosningabaráttu eða rekið áróður
fyrir því að minnka þyrfti umfang
hennar eða leggja hana niöur.
Skilningurinn á hagkvæmni < þess
að einka- og samvinnufyrirtæki
haldi uppi inubyrðis samkeppni
virðist því vera fyrir hendi nteðal
danskra h'ægri manna, þótt svo sé
ekki meðal islenskra skoðuna-
bræðra þcirra. Garri.
Steinbarn ráðherra
Það ætlar ekki af viðskiptaráðu-
neytinu að ganga og viðskiptaráð-
herra í Útvegsbankamálinu. Nú
hefur ráðuneytið tekið upp fjár-
munavörslu fyrir sambandsmenn
og ættaveldi íhaldsins og skilað
aftur inngreiðslum vegna kaupa á
bankanum samkvæmt útboði. Að
sögn viðskiptaráðherra er inn-'
greiðslum skilað vegna þess að
ráðherra hefur áhyggjur af því að
eigendur fjárins geti ekki ávaxtað
það á meðan ávísanir liggja hjá
ríkisféhirði. Þessar röksemdir ráð-
herra eru í skötulíki vegna þess að
varla fara menn að ávaxta fé í
stórum stíl þegar nota á peningana
í útborgun. Að auki virðist við-
skiptaráðherra ekki vita, að fé sem
ekki hefur verð leyst út með ávísun
nýtur ávöxtunar á meðan það situr
inni í banka.
Pólitískt steinbarn
En auðvitað er ekki verið að)
hugsa um ávöxtun inngreiðslu,
þegar ráðherra endursendir pen-
inga til sambandsmanna og ætta-
veldis íhaldsins. Ráðherra er bara
með þessum fyrirslætti að tala
niður til hálfvita að eigin mati
þcgar hann er að skýra pólitískan
ótta sinn og úrræðaleysi fyrir al-
menningi með ótímabærri um-
hyggju fyrirávöxtunarmöguleikum
á fé greiðenda. Mergurinn málsins
er sá, að eftir langvarandi skelfing-
ar sáttasemjarastarfs hefur Jóni ■
Sigurðssyni tekist að búa til pólit-
ískt steinbarn úr Útvegsbankamál-
inu, sem verður dæmigert í langan
tíma um vinnubrögð ráðherra, eins
og þau eiga ekki að vera. Alþýðu-
flokkurinn hefur engan pólitískan
sigur í þessu máli. Fyrir því hefur
verið séð. Um helgina þingaði
fulltrúaráð flokksins hér í Reykja-
vík, þar sem margir tóku til máls.
Heldur þóttu röksemdir viðskipta-,
ráðherra í Útvegsbankamáli þok-1
ukenndar, enda gat hann lítið út-
skýrt ástæður fyrir tilurð steinbarns
síns. Margir flokksmenn stóðu upp
á þessum fundi, sem var óvenju
langur, og mæltu gegn aðgerðum
ráðherra. Töldu flestir og það alveg
afdráttarlaust, að ráðherra hefði
átt að selja sambandsmönnum
hlutabréf ríkisins í Útvegsbankan-
um samdægurs. Það hefði honum
borið að gera í stað þess að fara að
ráðfæra sig við andstæðinga sam-
bandsmanna í ríkisstjórn um með-
ferð málsins. Kom fram alveg ótví-
ræður vilji fundarmanna í þessu
efni.
Tilboð skal það heita
I bréfum frá ráðherra, sem
fylgdu endursendum ávísunum,
kemur fram með ótvíræðum hætti,
að viðskiptaráðherra er fallinn frá
því að um útboð á hlutabréfum
hafi verið að ræða. í staðinn ræðir
hann um tilboð, og áréttar raunar
að um tilboð sé að ræða í Mbl. í
gær. Óvíst er hvort ráðherra hefur
heimild til upp á eindæmi að túlka ■
þannig auglýstan gjörning ráðu-
neytis um útboð á hlutabréfum.
Útboð er fast verð sem menn
annaðhvort samþykkja sem kaup-
verð eða láta eiga sig. Tilboð er
margra manna mál. Fjöldinn allur
getur gert tilboð, og tilboðum lýkur
ekki fyrr en á auglýstum degi um
lok þeirra. Þá liggja gjarnan fyrir
mörg tilboð í sömu eign. Útboð er
fastur kaupahlutur, sem sá fær sem
fyrstur er á vettvang og borgar.
Þetta gerðu sambandsmenn. Það
sýnir svo „ráðsnilli" viðskiptaráð-
herra, að um leið og ættaveldið
segir að nú geti það, er einföldu
útboði breytt þegjandi og hljóð-
laust í tilboðsmál.
Þessi tilboðsvilla, sem ráðherra
mun líta á sem björgunarbát, hefur
síðan verið endurtekin af öllum
þeim sem telja að ættaveldi íhalds-
ins eigi að fá bankann. Tilboðsvill-
an er grundvallaratriði fyrir ætta-
veldið, og tilboð ítrekar ráðherra
nú síðast íbréfum til „tilboðshafa".
Það er því ekki að undra þótt
flokksfélagar ráðherra yrðu dálítið
langleitir á fulltrúaráðsfundinum
s.l. sunnudag, þegar þeim skildist
hvernig reynt hafði verið að leika
málinu upp í hendur ættaveldisins
þvert gegn heilbrigðum viðskipta-
háttum og skoðunum almennings í
landinu.
Þrátt fyrir þá afleiki sem við-
skiptaráðuneytið hcfur framið í
þessu máli, er það von skynsamra
kjósenda, að frekja ættaveldisins
verði ekki bæði til að ómerkja
viðskiptaráðherra og fella ríkis-
stjórnina. Það er ljóst að ættaveldi
íhaldsins yrði seint fullsæmt af
Útvegsbankanum, færi svo að því
yrði færður bankinn á silfurdiski
samkvæmt tilboði, sem aldrei hefur
verið auglýst í sambandi við kaup
á hlutabréfum, sem ríkið á í marg-
nefndum banka. IGÞ