Tíminn - 09.09.1987, Blaðsíða 10

Tíminn - 09.09.1987, Blaðsíða 10
10 Tíminn Miðvikudagur 9. september 1987 vmm W8SÍ8M mmm mMMs WÍXwXv toíííá • :•' : :■ ........ 11:111 1111111 tm - Ixl ... 1:1: 111111:11111:::: pÉllÍÍÉÍll Íllplláíl :-x:x;: FÓLK Á frægt fólk rétt á að halda einkalífi sínu leyndu? - í Englandi eru ýmsir fyrirvarar á því Sjónvarpsstjarnan Anne Diamond kom í veg fyrir að dagbiaðið The Sun gæti birt frásagnir fyrrverandi barnfóstru hennar. Það þykir undarleg þverstæða, að í Bretlandi, ríkinu þar sem lýðræðið er verndað hvað mestri þagnarskyldu, á einstaklingurinn engan lagalegan rétt til einkalífs. Ómerkilegustu atriði í upplýsing- um sem yfirvöld lúra á eru umvafin leyndardómi skv. ákveðinni laga- grein en á sama tíma eiga innstu leyndarmál poppstjarna og stjórn- málamanna, biskupa og aðals- manna, engin grið hjá gulu press- unni. Fórnarlömbin geta höfðað meið- yrðamál ef fréttirnar eru uppspuni. Og þau eiga sér líka örlitla lagalega von ef flugufótur reynist vera fyrir fréttinni, þó að hún komi sér illa fyrir viðkontandi, ef í ljós kemur að hún hefur komist á kreik vegna þess að einhver hefur brotið trúnað. Blað bannað vegna trúnaðarbrots Miðvikudaginn 26. ágúst sl. fengu árrisulir lesendur fyrstu morgunútgáfu dagblaðsins Thc Sun tækifæri til að fylgjast með hverju smáatviki sem fyrir kemur í íbúð frægrar sjónvarpsstjörnu, Anne Diamond, ogsambýlismanns hennar Mike Hollingsworth. Þau eiga saman tveggja mánaða son, Oliver, sem mikið hefur verið hampað í fjölmiðlum, kom t.d. fram í sjónvarpi aðeins átta daga gamall. Blaðið var ekki fyrr komið á göturnar en dómari setti lögbann á frekari birtingu á upplýsingum fyrrverandi barnfóstru á heimilinu, Debbie Smithers. Svo mikið lá við að fá lögbannið í gegn, að leitað var til dómarans á heimili hans í morgunsárið og hann tilkynnti blaðinu úrskurðinn símleiðis. Lög- bannið fékkst í gegn á þeim fors- endum að Debbie Smithers hefði skuldbundið sig, þegar hún gekk í þjónustu hjónaleysanna, til að skýra ekki frá þeirri einkavitneskju sem hcnni áskotnaðist í starfinu. Lögin sem gripið var til til að þagga niður í fóstrunni eru þau sömu og yfirvöld vísuðu til til að hindra að bresk blöð birtu hina mikið umræddu sögu Peters Wright Njósnaveiðari (Spycatc- her), lög um trúnaðarbrot. Pessum lögum er mikið beitt til að vernda viðskiptaleyndarmál og til þeirra var gripið, án árangurs, þegar reynt var að koma í veg fyrir uppljóstran- ir um ríkisleyndarmál í dagbókum Richards Crossman. Pessi lög eiga rætur sínar í máli sem rekið var til að halda verndarhendi yfir ættingj- um eftir Viktoríu drottningu og mann hennar, Albert prins. Núlif- andi meðlimum konungsfjölskyld- unnar hafa reynst lögin notadrjúg þegar þeir hafa viljað stinga upp í kjaftatífur sem hafa hlerað síma- samtöl Karls og Díönu og stöðva birtingu alls kyns uppljóstrana um heimilislíf fjölskyldunnar sem fyrrv. birgðavörður í konungshöll- inni hefur viljað selja til útgáfu dýrum dómum. Fyrrverandi þjónn Karls prins hafði líka frá ýmsu forvitnilegu að segja frá daglegu lífi prinsins en lögin hafa verið hemill á þær frásögur. Dómstólar fallast ekki alltaf á að hindra birtingu En þrátt fyrir þann fyrirvara um trúnaðarbrot sem lögin byggjast á fallast dómstólar ekki alltaf á að koma í veg fyrir birtingu upplýs- inga um einkamál. Þá er litið svo á að hagur almeunings byggist á að upplýst sé um staðreyndir og það kunni að vega þyngra á metunum en vilji viðkomandi til að koma í veg fyrir það. Upphaflega varð frásögnin að leiða í Ijós eitthvert „ranglæti" áður en dómstólar féll- ust á að birting ætti sér stað, en með tímanum og eftir því sem beiting laganna hefur þróast, hefur spurningin snúist um það hvort það sé „réttlæti eða afsökun" sent réttlæti trúnaðarbrotið. 1984 gaf virtur dómari það álit sitt að það gæti verið réttur almennings að koma upp um “andfélagslega hegðun". Pá voru til umræðu hler- anir á símtölum frægs knapa þar sem gefin voru í skyn brot á reglum knapafélagsins. Almannahagur eða almannaáhugi Dómarar leggja gjarna áherslu á að „almannahagur" merki allt ann- að en „almannaáhugi". En þar sem frægt fólk hafi lagt sig fram um að komast í sviðsljósið hafa dómstól- arnir ekki alltaf verið fúsir til að hafa afskipti af því þegar sviðsljós- ið leitar út í rykfallin horn í tilveru þessa framagjarna fólks sem heldur vill að þau séu í skugganum fram- vegis. Poppsöngvararnir Tom Jones, Engelbert Humperdinck og Gilbert 0‘Sullivan fengu t.d. enga úrlausn 1977 þegar þeir vildu koma í veg fyrir að The Daily Mirror birti greinaflokk eftir fyrrverandi blaða- fulltrúa þeirra um líf þeirra bæði á sviði og utan þess. Dómarinn neitaði að taka ósk þeirra um lögbann til greina á þeirri forsendu að: „Það lítur út fyrir að þessar poppstjörnur sýni almenningi á sér eina hlið og njóti þess, en bregðist ókvæða við þegar sýnd er á þeim önnur, og kannski ófrýnilegri hlið. Þeir sent ekki kunna við sig í skjannabirtu ættu ekki að leita eftir sviðsljósinu." Og annar þekktur dómari sagði: „Ef fólk af þessu tagi sækist eftir því að fá auglýsingu sem það nýtur góðs af fæ ég ekki betur séð en að það geti ekki kvartað þegar þjónústu- fólki þess eða öðru starfsfólki er talin trú um að á því sé önnur hlið sem almenningi beri réttur til að vita af.“ Samkvæmt þessari meginreglu varð Soraya Khashoggi að beygja sig undir það 1980 að hafnað væri málaleitun hennar um að ráðskona hennar fengi ekki að upplýsa al- menning um kynlíf húsmóður sinn- ar í smáatriðum. Áfrýjunardóm- stóll komst að þeirri niðurstöðu að þó að augljóslega væri réttlætan- legt að brjóta trúnað til að ljóstra upp uni glæpsamlegt athæfi, væri óljósara hvar draga bæri línuna þegar uppljóstranirnar fjölluðu um „afbrigðilega kynhegðun". Leyndarmál í hjóna- rúminu friðhelg - og þó. Dómstólar ósamkvæmir Jafnfriðhelg og trúnaðarsam- skipti vinnuveitanda og starfs- manns eru þau leyndarmál sem fram koma í hjónarúminu. Það var staðfest á 7. áratugnum þegar dómstólar höfðu afskipti til að koma í veg fyrir birtingu á trúnað- arupplýsingum sem hertogaynjan af Árgyll hafði gefið bónda sínum í einrúmi en hertoginn hafði boðið blaðinu People til kaups. Joan Collins setti allt sitt traust á lögin um trúnaðarbrot 1983 þegar hún gerði tiiraun til að konia í veg fyrir birtingu opinberlega á lýsingum manns hennar Rons Kass á einka- lífi þeirra hjónanna. Á endanum komust iögfræðingar þeirra hjóna að samkomulagi um að leyfa birt- inguna að fengnu loforði um hvert innihaldið yrði. En breskir dómstólar hafa verið jafnósamkvæntir sjálfum sér þegar til þess hefur komið að halda verndarhendi yfir trúnaðarmálum hjóna og að hafa hemil á frásagn- agleði fyrrverandi starfsmanna. Þeir hindruðu að hertoginn af Ar- gyll gæti gert sér að féþúfu trúnað- armál konu sinnar í rúminu þó að hann ætlaði í rauninni bara að svara fyrir sig greinum hennar í öðru blaði. En áfrýjunardómstóll neitaði 1978 að koma í veg fyrir að Cynthia, fyrri kona Johns Lennon, birti óhróður um stjörnuna. Þar sem hjónin fyrrverandi höfðu áður átt í illvígu skítkasti á síðum dag- blaða, þar sem ekki var dregin dul á neitt, þótti dómurunum sem hjónabandssaga þeirra væri þegar orðin almenningseign og þar af leiðandi væri enginn trúnaður eftir til að vernda. Eiga skemmtikraftar að vera berskjaldaðri en konungsfjölskyldan? Þetta kann að vera sanngjarnt álit, en þar sem það er skylda að halda upplýsingum um einkamál leyndum, er það þá rétt að gera opinberar einhverjar smásyndir í einkalífi í skjóli þess að almenningur hafi hag af því að fá að vita staðreyndir? Það er ein hlið á málinu að berjast fyrir því að bók Peters Wright megi birtast í bresku dagblaði og almenningur eigi að fá að vita urn þau atriði sem þegar hafa verið birt í The Sunday Times. En hvaða hag, annan en að fá forvitninni svalað, hefur al- menningur af því að vera leiddur í allan sannleika um hvernig Soraya Khashoggi eyðir tómstundum sínum? Af hverju ættu skemmti- kraftar, sem vilja láta taka eftir sér, að vera berskjaldaðri gegn pen- ingagræðgi eða hefnd ótrúrra starfsmanna eða maka en konungs- fjölskyldan, sem stöðu sinnar vegna nýtur meiri athygli fjölmiðla en hún þarfnast eða óskar eftir? Augljós misbrestur á lögunum Einn hrópandi misbrestur er á lögunum, eins og kom fram 1981 í áliti opinberrar nefndar um endur- skoðun á lögum, en sá er að upplýsingar sem komist hefur verið yfir eftir leynilegum leiðum, frekar en að um trúnaðarbrot sé að ræða, kunna að vera alls óverndaðar. Og fræga persónan sem óvart leggur frá sér dagbókina sína einhvers staðar hefur engin ráð gegn finn- andanum sem tekur hana í sína vörslu og selur innihaldið, þó að birting þess kunni að eyðileggja mannorð hennar, hjónaband eða starfsferil. Verndun einstaklingsins undir þessum kringumstæðum yrði að falla undir lög sem ekki eru enn til í Bretlandi. Slík lög eru í gildi t.d. í Frakklandi og Austurríki og væru slík lög fyrir hendi f Bretlandi kynnu þau a.m.k. að hvetja fjöl- miðla til að einbeita sér að því að draga fram í dagsljósið raunveru- leg leyndarmál, þ.e. þau sem al- mannaheill á rétt á að komi fram opinberlega.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.