Tíminn - 12.11.1987, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 12. nóvember 1987
Tíminn 3
Á síðastliðnu ári runnu um 280 milljónir af ráðstöfunarfé jöfnunarsjóðs til Reykjavíkurborgar. Þettasvarar til 25% af ráðstöfunarfé sjóðsins

SsBBð

Jöfnunarsjóður sveitarfélaga í brennidepli:
Byggðaröskunarsjóður
eða byggðajófnunarsjóður?
í síðasta tölublaði Dagskrárinnar, vikublaði útgefnu á Selfossi, ritar
Brynleifur H. Steingrímsson bæjarráðsmaður harðorða grein um jöfnunarsjóð
sveitarfélaga. Þar heldur Brynleifur því m.a. fram að þessi sjóður hafi með
tímanum breyst frá því að vera byggðajöfnunarsjóður í það að vera nú
einskonar byggðaröskunarsjóður. Hann bendir á þessu til stuðnings að vegna
alrangra úthlutunarrcgla úr sjóðnum hafi höfuðborgarsvæðið fengið
langstærstan hluta þeirrar köku sem er til skiptanna. Þarna er vísað til þess
að stærstum hluta sjóðsins er úthlutað samkvæmt svokallaðri höfðatölureglu,
þ.e. úthlutað er ákveðinni upphæð á íbúa sveitarfélagsins. Um þetta segir
Brynleifur: „Á sl. ári greiddi sjóðurinn á íbúa 3100 kr. en það er margfaldað
meðíbúatölu Reykjavíkurca 90 þús., kr279 miljónir. Framlagjöfnunarsjóðs
í þrjú ár dugar borginni til þess að reisa það ráðhús, sem nú er í undirbúningi.
Það þarf ekki að nefna fleiri dæmi
því til staðfestingar að sjóðurinn
eykur á byggðaröskun sem átt hefur
sér stað í landinu og hefur til margra
ára stuðlað að henni".
Og í lok greinarinnar segir Bryn-
leifur: „Lengi hefur Reykjavíkur-
borg farið með formannshlutverk
hjá Samtökum islenskra sveitarfé-
laga og haft þess vegna góða aðstöðu
til þess að verja hagsmuni sína. Hér
er um stóra fjármuni að tefla og því
eðlilegt að þéttbýlið við Faxaflóa
verji af kappi feng sinn“.
Hér er óneitanlega tekið nokkuð
sterkt til orða og sú spurning vaknar
hvort fullyrðingin eigi við rök að
styðjast að forsvarsmenn sveitarfé-
laga á höfuðborgarsvæðinu verji „af
kappi feng sinn“, eins og komist er
að orði.
Sigurgeir Sigurðsson bæjarstjóri á
Seltjarnarnesi og formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga sagði
þetta alls ekki vera tilfellið. „Það
skýtur eiginlega skökku við að þessi
grein skuli komin frá Selfossi því að
eins lengi og ég man hafa þeir fengið
aukaframlag úr sjóðnum vegna lágra
tekna þannig að þeim er að fullu
bætt upp sú tekjuskerðing sem þeir
telja sig verða fyrir á landsmæli-
kvarða. Hin svokallaða verkaskipta-
nefnd, sem skipuð var af fyrrv.
félagsmálaráðherra til þess að gera
tillögur um verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga, hefur skilað tillögum
um framtíð jöfnunarsjóðsins og þær
eru reyndar nokkuð í þeim anda sem
Brynleifur er að skrifa um, þ.e. að
breyta úthlutunarreglum sjóðsins
þannig að minni sveitarféíög og
dreifbýlið fái þar aukna hlutdeild og
vigt höfðatölureglunnar verði minni
en undanfarin ár. Þá er einnig gert
ráð fyrir því að jöfnunarsjóðurinn
fari að úthluta til sérstakra verkefna
sem einkum tengjast sveitarfélögum
í dreifbýli“.
Tekjujöfnun
Til þessa hefur jöfnunarsjóðurinn
■ verið hreinn tekjujöfnunarsjóður
sveitarfélaga, m.ö.o. einn af beinum
tekjustofnum sveitarfélaga. Höfða-
tölufjöldi sveitarfélaga hefur fyrst
og fremst ráðið þessum framlögum
úr sjóðnum og í því sambandi segir
Sigurgeir Sigurðsson að beri að líta
á það að sveitarfélög í þéttbýli veiti
sínum borgurum meiri þjónustu
heldur en sveitarfélög í dreifbýli.
„Nú er ég alls ekki að dæma um
hvort þetta sé rétt eða rangt, en það
er staðreynd engu að síður“, sagði
Sigurgeir.
Breytt hlutverk
jöfnunarsjóðs
Við staðgreiðslukerfi skatta um
Miklar deilur eru nú uppi í
ráðgjafanefnd sjávarútvegsráð-
herra um mótun fiskveiðistefnu
næstu ára og sagði Matthías
Bj arnason, formaður sj ávarútvegs-
nefndar neðri deildar alþingis að
síðasti fundur nefndarinnar hafi
verið „einna líkastur sprengingu."
„Það sem Matthías á við er
áskorun 32 þingmanna sem lögð
var fram á fundi nefndarinnar um
áramótin verður sú breyting á, að
sögn Sigurgeirs að útsvör verða verð-
tryggð og taka þannig sveiflum sem
verða hjá gjaldendum. Hlutverk
jöfnunarsjóðsins ætti þannig að
breytast úr því að vera tekjujöfn-
unarsjóður í að vera gjaldajöfnunar-
sjóður.
Hlutverk jöfnunarsjóðs
Það er rétt að staldra hér örlítið
við lögboðið hlutverk jöfnunarsjóðs.
í lögum frá 1980 um jöfnunarsjóðinn
segir í 2.grein að hlutverk hans sé að
greiða úr sérstökum fjárhagsörðug-
leikum sveitarfélaga samkvæmt
ákvæðum sveitarstjórnarlaga.
Sjóðnum er og m.a. ætlað að greiða
svokallað fólksfækkunarframlag til
sveitarfélaga þar sem íbúum hefur
fækkað verulega' af einhverjum
sökum. Miðað er við að þetta fram-
lag skuli nema „allt að meðalútsvari
á íbúa í landinu næstliðið ár
margfaldað með íbúafækkunartöl-
unni“. Gert er ráð fyrir að á þessu
ári verði hlutfall þessara framlaga af
tekjum sjóðsins um 2.6%
Sveitarfélög sem skortir tekjur til
greiðslu lögboðinna eða óhjákvæmi-
legra útgjalda geta sótt um svokallað
aukaframlag úr sjóðnum. Einnig
þau sveitarfélög sem telja sig hafa
orðið fyrir fjárhagstjóni vegna t.d.
breytingar á mismuni á milli suður-
og norðursvæðisins í sóknar-
marki,“ sagði Jón B. Jónasson,
skrifstofustjóri sjávarútvegsráðu-
neytisins og nefndarmaður í ráð-
gjafanefnd ráðherrans í samtali við
Tímann um málið.
Á fundi nefndarinnar í gærmorg-
un virtust sumir þó vera orðnir
tvístígandi um málið, því einn
þeirra sem skrifaði undir áskorun-
vangreidds hlutar ríkis í kostnaði við
rekstur skóla. Þessi framlög námu
6% af tekjum sjóðsins á sl. ári, eða
66 millj. kr. Áætlað er að sama
hlutfall verði á árinu 1987.
Af þessu má sjá að í raun er
einungis gert ráð fyrir að um 9% af
tekjum jöfnunarsjóðs þessa árs sé
veitt til þess sem menn stundum
kalla að hamla gegn byggðaröskun.
Tekjur jöfnunarsjóðs
Lögboðnar tekjur jöfnunarsjóðs
eru þrennskonar: 8% af söluskatti,
5% af verðtollstekjum ríkissjóðs og
landsútsvör. Útdeilingu landsútsvars
úr sjóðnum er þannig háttað að þau
sveitarfélög sem hafa innan sinna
marka banka, olífélög og fyrirtæki
ríkisins (skv. lögum eru þetta
ÁTVR, Sölunefnd varnarliðseigna,
Áburðarverksmiðjan, Sementsverk-
smiðjan, Síldarverksmiðjur ríkisins,
Landssmiðjan, Ríkisprentsmiðjan
Gutenberg og Ferðaskrifstofa ríkis-
ins) fá 25% af útsvarinu óskiptu.
Margir gagnrýna þennan síðasta
tekjulið harkalega vegna þess ein-
faldlega að smærri sveitarfélög hafa
alls ekki þessi fyrirtæki og stofnanir
innan sinna marka og hafa því ekki
minnsta möguleika á hlutdeild í
landsútsvarinu. Menn benda á að
t.d. höfuðborgarsvæðið með alla
ina var síðan á öndverðri skoðun
eftir ræðu andstæðings hennar, án
þess þó að vilja taka nafn sitt af
listanum.
Breytingarnar sem áskorunin
vísar til, kemur illa við Norðlend-
inga og þó einkum Vestfirðinga,
og það eru því aðallega menn úr
þeirra röðum sem eru andvígir
þeim. -SOL
sína banka og olíufélög hljóti að
njóta góðs af þessu ákvæði.
Undanfarin ár hafa tekjur jöfnu-
narsjóðsins rýrnað hlutfallslega ár
frá ári og nema nú einungis um 2.2%
af niðurstöðutölu fjárlaga. Árið 1983
var þessi tala 3% og árið 1981 3.2%.
Reiknað er með 3-400 millj. kr
skerðingu á þessu ári.
Jón Baldvin lofar bót
í fjárlagaræðu sinni á dögunum
vék fjármálaráðherra m.a. að jöfn-
unarsjóðnum. Hann sagði að til þess
að greiða fyrir verkefnatilfærslu milli
ríkis- og sveitarfélaga væri miðað
við að til sjóðsins rynnu 1.485 mkr á
næsta ári. Hann sagði það vera um
350 millj. kr hærri tekjur en ef um
skerðingu væri að ræða eins og í ár.
Þessi upphæð skiptist þannig að 250
millj. kr væri bein hækkun á tekjum
sjóðsins en 100 millj. kr væri ætlað
til sérstakrar deildar sjóðsins og
varið til jöfnunar milli sveitarfélaga.
í ræðu Jóns Baldvins kom og fram
að tekjustofnalög sjóðsins þyrfti að
endurskoða vegna brcytilegra tekna
hans af aðflutningsgjöldum og sölu-
gjaldi. í þessu sambandi upplýsti
ráðherra að Jóhanna Sigurðardóttir
félagsmálaráðherra hefði viðrað þá
hugmynd að efla einskonar viðlag-
adeild í sjóðnum umfram þær 100
milljónir sem áður er getið um.
Endurskoðun sjóðslaga
Endurskoðun á lögum jöfnunar-
sjóðs hafa lengi verið á döfinni.
Sigurgeir Sigurðsson formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga sagði
sveitarstjórnarmenn hafa ályktað
um þetta síðustu 20 ár. Nefnd sem
Þorsteinn Pálsson fyrrv. fjármálar-
áðherra skipaði á sl. ári til þess að
gera tillögur um breytingar á fjár-
hagslegum samskiptum ríkis og
sveitarfélaga, skilaði ýtarlegri grein-
argerð þar sem m.a. er komið inn á
málefni jöfnunarsjóðsins. Þessar til-
lögur verða eflaust lagðar til grund-
vallar við endurskoðun laga um
sjóðinn, auk álitsgerðar frá nefnd
sem félagsmálaráðherra skipaði ný-
verið til að vinna að breytingum á
lögum um sjóðinn.
En hvenær er þá nýrra laga að
vænta um jöfnunarsjóð sveitarfé-
laga? Ógjörningur er að spá um það
á þessu stigi málsins en líklegt má
telja að menn hraði nefndarvinnu
þannig að ný lög kunni að fæðast
áður en mjög langt um líður.
óþh
Ráögjafanefnd um fiskveiöistefnuna:
Fundur nefndarinnar
sprengingu líkastur