Tíminn - 05.12.1987, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Tíniinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasimi:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686306,
íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: Tæknideild
Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr. 400 prdálk-
sentimetri.
Verð í lausasölu 55.- kr. og 65.- kr. um helgar. Áskrift 600.-
Skipuleg vegagerð
Ef lagður er strangur mælikvarði á ástand og
gerð akvega á íslandi í heild, vantar mikið á að
vegakerfið geti talist í háum gæðaflokki. Kunnara
er en frá þurfi að segja að enn eru akvegir víða um
land mjög ófullkomnir, veikbyggðir og viðhalds-
frekir og fara illa með ökutæki.
Hins vegar er hægt að sjá vegakerfið og vega-
gerðina í öðru ljósi. Það er hægt að leggja á
framkvæmdir í vegamálum annað gildismat en fæst
með því að beita í því efni ströngum alþjóðlegum
mælikvarða og afdráttarlausu gæðamati. Út frá
slíku sjónarmiði er ljóst að miklar framfarir hafa
orðið í vegagerð á íslandi síðustu 12-15 ár að ekki
sé horft lengra aftur. Má að ýmsu leyti segja að
vegagerð sé orðin tiltölulega fastmótaður þáttur í
opinberum framkvæmdum. Um langt árabil hefur
vegagerð byggst á áætlunum sem horfa alllangt
fram í tímann þar sem gert er ráð fyrir að
heildarsýn ráði og markvíst sé unnið að uppbygg-
ingu og endurbótum á vegakerfinu í samræmi við
fjárhagsgetu þjóðfélagsins á hverjum tíma.
Þessi áætlunarbúskapur íslendinga í vegagerð
hefur gefist vel og skilað góðum árangri. Undirbún-
ingsvinna að vegaáætlunum hefur jafnan verið
unnin í góðu samstarfi við Alþingi og einstaka
alþingismenn og komist á samskiptahefð í því efni
sem er til fyrirmyndar. Þegar því er haldið fram að
einhverjar tilteknar vegaframkvæmdir eigi upp-
runa sinn í ýtni og hrossakaupum alþingismanna,
þá á slíkt við lítil rök að styðjast, og væri nær að
gefa því góða samstarfi sem verið hefur milli
Alþingis og yfirstjórnar vegamála og alþingis-
manna innbyrðis annað nafn en felst í þess háttar
fordómafullum ónefnum.
Við vegáætlanir hefur það sjónarmið ráðið að
sem mest jafnvægi ríkti milli einstakra landshluta
og milli höfuðborgarsvæðisins og landsbyggðarinn-
ar utan þess. Þetta sjónarmið ber að sjálfsögðu að
hafa í heiðri áfram þegar fjallað verður um nýja
fjögurra ára vegáætlun á yfirstandandi þingi.
A næstu árum stendur þjóðin frammi fyrir því
að ráðist verður í stærri og kostnaðarmeiri verk í
sambandi við vegagerð en oft hefur verið áður. Þar
er sérstaklega til að taka gerð jarðganga á veginum
milli Dalvíkur og Ólafsfjarðar. Þetta er mikið
verkefni og ekki við því að búast að hægt sé
samtímis að sinna öðrum hugmyndum um jarð-
gangagerð nema sérstök fjáröflun komi til, sem
ekki er ástæða til að útiloka.
Þótt Vegagerð ríkisins hafi staðið fyrir jarð-
gangagerð á nokkrum stöðum á landinu, þá eru
fyrirhuguð jarðgöng í Ólafsfjarðarmúla umfangs-
meira verkefni en Vegagerðin hefur fengist við til
þessa á því sviði. Engin ástæða er þó til þess að
ofgera þetta verkefni eða láta eins og annað eins
hafi aldrei skeð. Þvert á móti er ástæða til að fagna
því þegar vinna hefst við jarðgöngin í Múlanum.
Má vel líta svo á að með þeirri framkvæmd sé að
hefjast nýr kafli í sögu vegagerðar á íslandi.
Laugardagur 5. desember 1987
A
X jl. TÍMUM stórfelldra
fólksflutninga bólgnar umræðan
um byggðastefnu í hlutfalli við
búferlaflutninga úr strjálbýli í
þéttbýli.
Jafnvægi í byggð landsins var
gott og gilt slagorð í eina tíð þótt
sjaldnast væri skilgreint í hverju
það jafnvægi var fólgið eða hver
er æskileg byggðaþróun önnur
en sú að nauðsyn sé að byggja
landið allt.
Peir sem halda síðastnefndu
nauðsyninni á lofti gleyma því
oftast að langt er síðan stór og
smá skörð fóru að myndast í
byggðina og hún hefur lagst af á
stórum svæðum og er misjafn-
lega mikil eftirsjá að.
Byggðaröskunin á sér marg-
víslegar rætur og er engum ein-
um aðila eða einangraðri orsök
um að kenna eða þakka. Bylting
í atvinnuvegum sem byggjast á
aukinni tæknikunnáttu og öðru
vísi kröfur um lífsgæði og þjón-
ustu gera það að verkum að litið
er á landið, auðlindir þess og
hafsins umhverfis öðrum augum
en bændasamfélagið gerði frá
upphafi byggðar og Iangt fram á
þessa öld.
Markaðir breytast innan lands
og utan. Afurðir sem einu sinni
voru eftirsóttar falla í gengi og
verða jafnvel að verðlausri of-
framleiðslu. Aðrar afurðir og
framleiðsluvörur koma í staðinn
og sitthvað það sem áður var
ekki talið til vermæta, nema
síður væri, malar nú þjóðinni
gull. Þar má nefna orkulindirn-
ar, fallvötn og jarðhita.
__________Umrót_____________
Eðlilegt er að öllum þessum
búháttabreytingum fylgi umrót
og er alls ekki allt af hinu illa,
eins og alltof oft er látið í veðri
vaka. Framfarir á mörgum svið-
um eru ævintýralegar og njóta
allir góðs af á einn hátt eða
annan.
Þrátt fyrir allt er kannski
mesta furða hve víða byggð
helst um landið. Kostabestu
sveitirnar eru yfirleitt eftirsóttar
til búsetu. Skerðing á hefð-
bundnum búgreinum stafar fyrst
og fremst af því hve framleiðni
bænda er orðin mikil. Færri
bændur sem sitja færri jarðir
framleiða meiri afurðir en
nokkru sinni áður í sögunni.
Sjálfsþurftarbúskapur er fyrir
löngu liðinn undir lok og því
ekkert sjálfsagðara en að heiða-
býli og afskekktar útkjálka-
byggðir þyki ekki lengur fýsileg-
ar til búsetu.
Dugmiklir bændur hefja nýjar
búgreinar til vegs og fjölbreytni
framleiðslunar eykst. Með
breyttum tímum er ekkert nema
gott um það að segja að búskap-
ur aðlagi sig þeim möguleikum
og mörkuðum sem gefa besta
raun hverju sinni.
Útgerð er stunduð frá hafnar-
bæjum allt umhverfis landið.
Stór fiskiskip og togarar eru
gerðir út frá byggðum sem
mynduðust um hentug naust og
góð hafnarskilyrði fyrir árabáta.
Var þá miðað við að skammt
væri á fengsæl mið.
Ótrúlega margir útgerðar-
staðir halda velli og skapa þjóð-
arbúinu auð þrátt fyrir að sjó-
sókn er orðin, með allt öðrum
og ólíkari brag en var fyrir
jafnvel örfáum áratugum. Stór-
útgerð er nú rekin frá fleiri
stöðum á landinu en áður en
þjóðflutningarnir miklu suður
hófust. Þar er sama uppi á
teningnum og hjá landbúnaðin-
um, meiri og verðmætari afli fer
um marga útvegsstaðina en
dæmi eru um á fyrri tíð.
Fólksfækkun þarf ekki endi-
lega að leiða til samdráttar at-
vinnuvega eða draga úr verð-
mætasköpun þeirra.
Ræður fjármagnið
___________eitt?_____________
Ríflega helmingur þjóðarinn-
ar býr nú á höfuðborgarsvæðinu,
sem í raun er ein heild hvað
snertir atvinnumál, þjónustu,
menntamál og fleira, þótt torfan
skiptist í fleiri sveitarfélög.
Af sjálfu leiðir að aðeins tæp-
lega helmingur núlifandi íslend-
inga byggir tiltölulega fámenna
þéttbýlisstaði og sveitir.
Mjög er varað við þessari
þróun í ræðu og riti og talað er
um að ísland sé að verða að
borgríki. Þeir sem fremstir
ganga í baráttunni gegn fólks-
fækkun á landsbyggðinni, eins
og öll byggð utan Reykjavíkur-
svæðisins er kölluð, bera fyrir
sig að þéttbýlið sogi til sín allt
fjármagn sem til verður í land-
inu, en verðmætasköpunin fari
fyrst og fremst fram úti á landi.
Hvað sem réttmæti þessa líður
er það mjög lífseigur áróður að
það sem helst hamli uppbygg-
ingu og framförum úti um land
sé fjárskortur. Fólk flýji dreif-
býlið vegna þess að þangað
rennur ekki nægilegt fjármagn.
Aðeins ef meira og minna
opinberir sjóðir veiti nægilegt
fjármagn til að efla eða viðhalda
byggð hér og hvar muni allt
leika í lyndi og þjóðflutninga-
straumnum verði snúið við.
Fyrirgreiðsla og
fólksflótti
Það eru einkum stjórnmála-
menn, á landsvísu og í sveitar-
stjórnum, sem hafa tröllatrú á
þeim fullyrðingum sínum að það
séu aðeins ónóg fjárframlög hins
opinbera til margs konar nýtra
framkvæmda um dreifðar
byggðir sem valda fólksflóttan-
um.
Sömu aðilar hafa einatt
samanburðarfræði á vörunum
um hve allir hafa það gott á
höfuðborgarsvæðinu en skítt úti
á landi.
Ekki mun fjarri lagi að álykta,
að þeir sem öflugast ganga fram
í að smala fólki til suðvestur-
hornsins séu ekki síst þeir, sem
bera hag landsbyggðarinnar
hvað ákafast fyrir brjósti.
Þegar til lengdar lætur fer
áróðurinn að hafa öfug áhrif.
Með því að gylla í síbylju þann
mikla auð sem höfuðborgin
dregur til sín og það ríkmann-
lega og fagra mannlíf sem þar er
lifað, miðað við að hanga á
horriminni í fásinninu úti á
landsbyggðinni, er mölin fyrir
sunnan gerð að fyrirheitna land-
inu, sem allir hljóta að þrá að
eignast þegnrétt í.
Stundum verða kveinstafirnir
svo háværir að úti um lands-
byggðina mætti ætla að allt vant-
aði til alls og bænaskjöl eru send
til valdsins fyrir sunnan til að
biðja um fyrirgreiðslu til þessa
eða hins.
Samgöngur
og búseta
Sem betur fer er ástandið
langt frá því að vera eins slæmt
og þeir svartsýnustu láta. Til-
tölulega þróttmikil byggðarlög
eru víða um land og atvinna
næg. Vinnuaflsskortur háir
fremur en hitt. Heilsugæsla og
menntunarmöguleikar hafa
batnað til mikilla muna þótt
afskekkt byggðarlög fari á mis
við margt af því sem þéttbýlið
getur boðið upp á í þeim efnum.
Mestöll útgerð er stunduð frá
landsbyggðinni og þar fer bróð-
urpartur fiskvinnslunnar fram.
Undanfarin ár hefur útgerðin
gert það gott þótt dæmi séu um
undantekningar. Sjómenn hafa
yfirleitt haft góðar tekjur og
víða eru meðallaun á íbúa úti á
landi hærri en á höfuðborgar-
svæðinu.
Ekki er ósanngjarnt að álíta
að öflug útgerðarfyrirtæki og vel
reknar fiskvinnslustöðvar ættu
að skila einhverju af allri verð-
mætasköpuninni til þeirra
byggðarlaga sem þau starfa í. Á
þetta raunar við um öll fyrirtæki,
hvort sem þau tengjast sjósókn
eða ekki.
En samkvæmt formúlunni
sem upp er gefin streymir allt
fjármagn í sollinn og bruðlið
fyrir sunnan, þar sem valdið
situr og klípur allar fjárveitingar
til landsbyggðarinnar við nögl.
Sá grunur kanna að læðast að
einhverjum að hér sé ekki allt
sem sýnist. Sé einhversjálfvirkni
í gangi sem sogar allt fjármagn
til Reykjavíkur hljóta þeir sem
auðinn skapa að eiga einhverja
sök á.
Einhverra hluta vegna stað-
næmast fjármunirnir ekki þar
sem verðmætasköpunin fer
fram. Dæmi um tilfærslurnar er,
að fasteignaverð lækkar á lands-
byggðinni á sama tíma og það er
sprengt upp á höfuðborgarsvæð-
inu. Það er opinbert leyndarmál
að talsverð brögð eru að því að
fólk úti á landi eigi íbúðir á
Stór-Reykjavíkursvæðinu. Það,
ásamt aðstreymi í fyrirheitna
landið á sinn þátt í háu fasteigna-
verði.
Verðbréfamarkaðir soga til
sín fjármagn úr öllum áttum og
munu það ekkert síður sparifjár-
eigendur sem fjær þeim búa sem
ávaxta fé sitt hjá þeim. En
vitneskja um hvert verðbréfa-
markaðarnir endurlána spariféð
liggur ekki á lausu.
Það er ljóst að þeir sem hafa
rúmt um hendur eyða meiru í
Reykjavík, eða jafnvel
Glasgow, en í heimahögum.
Eitt af því sem löngum hefur
verið talið styrkja byggð úti á
landi eru bættar samgöngur. En
þær geta líka orkað tvímælis.
Því finna t.d. verslanaeigendur í
nágrenni Reykjavíkur fyrir. Það
nágrenni er orðið ærið víðáttu-
mikið með tilkomu bættra sam-
gangna og vaxandi bílaeignar.
Við stórmarkaði og verslana-