Tíminn - 05.12.1987, Blaðsíða 9

Laugardagur 5. desember 1987
Tíminn 9
Unga fólkið er á harðaspretti
inn í framtíðina og þróunin
mun ákvarða hlutskipti þess
og búsetu. Tímamynd OÓ
götur Reykjavíkur getur að líta
ótrúlegan fjölda bíla með ein-
kennisnúmerum annarra lög-
sagnarumdæma á annatímum.
Fólk bregður sér í bæinn til að
versla allt ofan úr Borgarfirði,
austan úr Rangárvallasýslu og
traffíkin frá Suðurnesjum er
orðin gamalkunn á bílastæðum
stórmarkaðanna fyrir helgar.
Geta má nærri að sókn í
verslun og þjónustu utan heima-
byggðar dregur úr framkvæmda-
og athafnasemi á þeirn stöðum
sem eru í alltof góðum tengslum
við Reykjavík hvað samgöngur
varðar.
Mænt til
Reykjavíkur
Þeir sem úti á landi búa og
vilja veg heimabyggðar sinnar
sem mestan gera sér kannski
ekki alltaf nægilega vel grein
fyrir að það er ekki síst undir
þeim sjálfum komið að halda
fjármagninu á heimaslóðum og
gera byggðirnar eftirsóttar til
búsetu.
Ef allir mæna til Reykjavíkur
og mikla fyrir sér alla þá dýrð og
auðlegð og ofboðslegu þjónustu
sem þangað á að vera að sækja
er ekkert eðlilegra en að enginn
kæri sig um að búa annars
staðar.
Menn hljóta að verða að gera
sér ljóst að það eru engar ein-
hliða stjórnvaldsákvarðanir sem
ráða því hvar fólk velur sér
búsetu. Reynt er að hafa áhrif á
að röskunin verði ekki alltof
óheillavænleg með alls kyns
byggðastefnum og fjármagnsút-
deilingum, en það er svo margt
fleira sem grípur inn í þróunina
að henni verður ekki stjórnað
nema með átthagafjötrum og
alls kyns harðræði sem ekki
samrýmist lýðræðislegum
stjórnarháttum.
Fyrirgreiðslumeistarar láta
iðulega í veðri vaka að uppgang-
ur eða hrun tiltekinna byggða sé
í þeirra höndum og það sé allt
undir baráttu þeirra við valdið
fyrir sunnan komið hvort byggð-
arlögin dafna eða lognast út af.
Vafalaust má finna dæmi um
að hetjutilburðir einstakra for-
ystumanna til að hygla umbjóð-
endum sínum hafi skipt sköpum
í atvinnulífi eða þjónustustarf-
semi í tilteknum byggðum. En
yfirleitt mun það fremur byggj-
ast á framtaki íbúanna sjálfra
hvernig þeim vegnar.
Þingmenn höfuðborgar-
svæðisins fá oft að heyra það að
aldrei leggi þeir sig fram um að
gera neitt fyrir kjördæmi sín.
Einhvern veginn er það nú samt
að þau blómstra og draga til sín
auð og fólk.
Fjötur um fót
Eitt af mörgu sem hefur orðið
æskilegri byggðastefnu fjötur
um fót er skæklatog einstakra
byggðarlaga um fjármagn og
framkvæmdir, sem hið opinbera
kostar að miklu eða öllu leyti.
Þetta hefur orðið til þess að
kröftunum hefur verið dreift um
of og ekki hefur skapast mótvægi
við byggðina á suðvesturhorn-
inu.
Fyrir aldarfjórðungi lagði
Valdimar Kristinsson, hag-
fræðingur, fram athyglisverðar
hugmyndir um byggðaþróun,
þar sem mikil áhersla var lögð á
að mótvægi skapaðist við
Reykjavíkursvæðið og benti sér-
staklega á Akureyri og Eyja-
fjarðarsvæðið í því sambandi.
Þar að auki taldi hann æskilegt
að öflugur þéttbýliskjarni mynd-
aðist í öðrum landsfjórðungum
og að uppbygging samgöngu-
kerfisins miðaðist við það.
Hugmyndirnar áttu ekki
hljómgrunn á sínum tíma og
enn er kröftunum dreift og
straumurinn liggur til Reykja-
víkur.
Stjórnvöld hafa aldrei lagt
neina heildarlínu um byggða-
stefnu sem samrýmist gjör-
breyttum atvinnuháttum, nýt-
ingu lands og náttúrugæða og
umfram allt auknum og öðruvísi
kröfum sem falla undir þjónustu
á nútímamáli. Áherslan er ávallt
Iögð á að halda landinu öllu í
byggð, sem út af fyrir sig er
lofsvert, en hættan er sú að
annars konar öfl taki völdin og
þróunin verði allt önnur en sú
sem til er stofnað.
Eitt af því sem háir viðgangi
efnilegra byggðakjarna er skort-
ur á leiguhúsnæði. Víða skortir
sárlega vinnuafl til að nýta guðs-
gjafirnar sem berast svo ríkulega
fyrir tilverknað harðduglegra
heimamanna. En húsnæisleysi
stendur aðflutningi fólks fyrir
þrifum.
Þegar uppgangur Reykjavík-
ur var hvað mestur eftir stríðið
fylltust mörg braggahverfi af
aðkomnu fólki, sem tæpast hefði
þá flutt á mölina nema vegna
þess að það átti í þau hús að
venda.
Vinnuaflsskortur og húsnæð-
isekla fer saman. Ef hugur fylgir
máli um að stöðva fólksflótta frá
stöðum þar sem fremur skortir
fólk og vinnufúsar hendur en
verkefni að fást við, er grund-
vallaratriði að hægt sé að útvega
húsnæði sem ekki er aðkomu-
fólki fjárhagslega ofviða. Þjón-
ustugreinarnar fylgja þá á eftir.
Um allt land liggja gífurleg
verðmæti í mannvirkjum margs
konar og ekki síður í mannfólk-
inu og þekkingu þess og færni til
að nýta auðæfi lands og sjávar.
Hætt er við að fljótlega yrði
þröngt í búi í borgríkinu á og við
Seltjarnarnes ef byggð legðist
að mestu af í öðrum landshlut-
um. Það mundi leiða til efna-
hagslegs og menningarlegs öng-
þveitis.
Landinu verður að halda í
byggð og auðlindarnar verður
að nýta. Framtíð þjóðmenning-
ar byggist á því. Engar patent-
lausnir eru tiltækar til að snúa
þróuninni við. En betur færi að
hugarfarsbreyting yrði á. Lands-
byggðarmenn verða að efla með
sér trú á eigin heimabyggð og
láta ekki glepjast af þeirri tálsýn
að höfuðborgarsvæðið sé það
fyrirheitna land, þar sem smjör
drýpur af hverju strái og að
annars staðar verði ekki búið
mannsæmandi lífi, eftir þeim
mælikvarða sem nútíminn legg-
ur á.
En tímar breytast ört og þró-
un tekur skyndilega stefnur
þvert ofan í spádóma og áætlan-
ir. Byggðaþróun getur því allt
eins orðið sú að suðvesturhornið
missi aðdráttarafl sitt og straum-
urinn leggist í aðrar áttir.
Jafnvægi í byggð landsins er
þjóðarnauðsyn en framtíðinni
verður látið eftir að finna það
jafnvægi og skilgreina.