Tíminn - 03.09.1988, Blaðsíða 8

Laugardagur 3. september 1988
8 Tíminn
Tiinitin
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Otgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólaf sson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavlk. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Efnahagsmál og fjármál
Þótt vinna til undirbúnings efnahagsaðgerðum og
fjárlagagerð sé án efa á réttri leið, er þó ljóst að
þessi mál eru seint á ferðinni, svo að allur frekari
dráttur er af hinu verra. Ríkisstjórnin verður að
vinna markvisst að því að hraða efnahagsaðgerðum
og koma sér saman um fjárlagafrumvarpið.
Ekki er vafamál að hinar almennu efnahagsað-
gerðir hafa forgang í sambandi við það tvennt, að
forma heildstæðar ráðstafanir í efnahags- og fjár-
málum og að setja saman fjárlagafrumvarp. Aug-
ljóst er að heildarráðstafanir í efnahagsmálum eru
á allan hátt yfirgripsmeiri, því að þær varða allt
efnahagskerfið, rekstur atvinnuveganna, umsvif
hins opinbera, neyslustigið í landinu, þensluna,
banka- og peningamál o.s.frv.
Fjárlagagerðin er aðeins hluti af heildstæðum
efnahagsaðgerðum. Sú vinna, sem þeim fylgir,
tengist því beint niðurstöðu almennra efnahagsað-
gerða. í því viðamikla heildardæmi er ríkisbú-
skapurinn aðeins ein stærðin, en hvorki upphaf né
endir efnahagskerfisins og þjóðarumsvifanna.
Sannleikurinn er sá, að af hinum mörgu þáttum
þjóðarbúskapar, þá bendir flest til þess að viðleitni
til aðhalds hafi verið mest í ríkisbúskapnum, þvert
ofan í almennar fullyrðingar í fjölmiðlum og manna
á milli um það efni. Fað er alkunna, sem Sighvatur
Björgvinsson, fyrrv. fjármálaráðherra, rifjaði rétti-
lega upp í blaðagrein nýlega, að framkvæmdir á
vegum ríkissjóðs hafa sífellt verið að dragast
saman. Er óhætt að segja að ríkissjóður stendur
ekki fyrir þeirri vitlausu fjárfestingarþenslu sem
viðgengst í þessu landi, heldur þvert á móti.
Að svo miklu leyti sem fjárfestingarþenslan er
verðbólguvaldur - sem hún er - og upphaf að
fölskum neyslukjörum og innflutningsflóði, þá er
það síst af öllu ríkissjóður, sem stendur fyrir slíku.
Fjárfesting og bruðl með byggingafé er mest á
höfuðborgarsvæðinu. Reykjavíkurborg á ómældan
hlut í fjárfestingabrjálæðinu, og fær ríkisvaldið þar
engum vörnum við komið.
En ekki er minni hlutur alls kyns „einkavæðing-
ar“, þ.e. fjárfestingaframkvæmda á vegum fyrir-
tækja og einstaklinga, sem virðist vera orðin nánast
sjálfvirk byggingamaskína, þar sem markmiðið er
að búa til hús án tillits til þess hvort þau verða nýtt
eða ekki. Þess vegna eru m.a. 40 þús. fermetrar af
nýbyggðu verslunar- og skrifstofuhúsnæði til sölu í
Reykjavík, sem engin þörf er fyrir og enginn vill
kaupa.
Á sama tíma blöskrast braskarar yfir því að ríkið
er að lúsast áfram, áratug eftir áratug, með
byggingu yfir menningarstofnanir þjóðarinnar, í
einn tíma Ríkisútvarpið og til eilífðar Þjóðarbók-
hlöðu, og einn og einn áfanga í barnaskóla hér og
þar, og halda því fram að í þessu liggi fjáraustur og
óraunhæf framkvæmdagleði.
í sambandi við efnahagsaðgerðir nú verður að
draga úr fjárfestingaþenslunni. En ráðamenn þjóð-
arinnar verða þá að vita, hvar þenslunnar er að
leita. Þrátt fyrir þjóðtrúna þá er framkvæmdagleði
ríkisvaldsins ekki orsakavaldur í þessu tilfelli.
S
dag gerist sá merkisviö-
burður í samgöngumálum á
Suðurlandi að vígð verður til
notkunar eitt mesta brúarmann-
virki sem gert hefur verið hér á
landi, Ölfusárbrú hjá Óseyrar-
nesi.
Ný brú á Ölfusá
Svo augljóst sem það er, að
hér er um stórvirki að ræða, sem
vissulega er fjárfrek fram-
kvæmd, þá er hitt jafnvíst að
þessi brú er tímabært mannvirki,
sem lengi hefur verið beðið
eftir. Staðhættir við suður-
ströndina hafa beinlínis kallað á
þessa brúargerð, enda hefur
hugmyndin um Óseyrarnes-
brúna lengi lifað með Sunnlend-
ingum, þótt ærinn tíma hafi
tekið að hrinda henni í
framkvæmd.
Þess er að minnast að þegar
hafist var handa um hafnargerð
og grundvöll kauptúns í Þorláks-
höfn fyrir meira en 40 árum, var
það framsýnum mönnum aug-
ljóst að Þorlákshöfn ætti eftir að
verða lífhöfn Suðurlands og gat
gagnast byggð og bæjum á stóru
svæði, m.a. Eyrarbakka og
Stokkseyri, þar sem hafnarskil-
yrði eru afar erfið.
En höfnin í Þorlákshöfn gat
þó ekki komið að gagni í þessu
tilliti nema þessar byggðir tengd-
ust henni með vega- og brúar-
gerð hina skemmstu leið, þ.e.
yfir Ölfusá niðri við sjó. Þess
vegna varð sú hugmynd til, sem
sennilega hefur þótt nokkuð
djarfleg, að gera yrði hið bráð-
asta brú yfir fljótið á þessum
stað, enda flest sem mælti bein-
línis með því að brúin væri
fremur skoðuð sem einskonar
framlenging hafnargerðarinnar
í Þorlákshöfn en venjulegt sam-
göngumannvirki á landi.
Frumvarp
Jörundar1951
Á þessum merku tímamótum,
þegar Óseyrarbrúin er tekin
formlega í notkun er vert að
rifja það upp að Jörundur Brynj-
þlfsson, sem lengi var þingmað-
ur Árnesinga, flutti árið 1951
frumvarp til laga um að ákveðin
skyldi ný brú á Ölfusá hjá Óseyr-
arnesi.
í greinargerð tengir Jörundur
þetta þingmál sitt hafnargerð-
inni í Þorlákshöfn, sem þá var
fyrir nokkru hafin og bendir á
hversu slík brú væri mikilvæg
fyrir hafnleysustaðina á Eyrar-
bakka og Stokkseyri, þar sem
margir dugandi menn sóttu sjó,
en urðu oft fyrir töfum og Iand-
legum, þótt sjóveður væri gott,
vegna ófærðar út úr brimgarðin-
um heima eða þess að þar var
ekki leggjandi að landi, þótt á
sjó hefði verið farið.
Ýmis fleiri rök færir Jörundur
fyrir þingmáli sínu, þótt ekki
verði þau frekar rakin hér. Hann
sér það m.a. fyrir sér að Þorláks-
höfn eigi eftir að verða mikill
tengiliður milli Vestmannaeyja
og meginlandsins, sem vissulega
hefur komið í ljós, þótt ekki
tengist það brúargerðinni nema
óbeint. Hitt er svo önnur saga
að brúargerðin við Ölfusárósa
dróst meira en Jörund og aðra
Jörundur Brynjólfsson.
framsýna Sunnlendinga dreymdi
um. Til þess gátu ýmsar ástæður
legið, enda hefur verið í mörg
horn að líta síðustu áratugi í
samgöngubótum og hvers kyns
verklegum framkvæmdum hér á
landi.
Framfarahugur
Ef til vill má nú segja að
frumvarp Jörundar, sem flutt
var fyrir 37 árum, heyri forsögu
málsins til. En það er eigi að
síður vitni um þann mikla fram-
farahug sem þá ríkti í landinu.
Vafalaust var hugur framfara-
sinnaðra manna oft á undan
raunverulegri getu þjóðfélagsins
til þess að gera hugmyndir að
veruleika. Þannig verður það á
öllum tímum. En á tímamótum
eins og þeim, sem nú eru í
samgöngum á Suðurlandi, er
vert að minnast frumkvæðis-
manna. Frumvarp Jörundar
Brynjólfssonar frá 1951 er
merkileg söguleg heimild um
vakandi áhuga Sunnlendinga á
framtíðarmálefnum sínum.
Einkavæðing
Morgunblaðið gerir svo-
nefnda einkavæðingu að umtals-
efni í forystugrein nú í vikunni.
Tilefnið virðist einkum vera sala
borgaryfirvalda á hlutabréfum
Reykjavíkurborgar í Hlutafé-
laginu Granda, sem til varð fyrir
fáum árum við sameiningu
Bæjarútgerðar Reykjavíkur og
ísbjarnarins h/f.
Hér verður engin afgerandi
afstaða tekin til þess, hvort brýnt
var að selja þessa hluti eða hvort
kaupverðið sé sanngjarnt og af-
borgunarskilmálar eðlilegir. Það
vekur að vísu athygli að sölu
hlutabréfanna ber nokkuð brátt
að og salan fer fram eftir eigin
vali seljenda á kaupendum án
nokkurra útboða. Slíkt er í
meira lagi hæpin aðferð í þessu
tilfelli.
Hins vegar má sitt hvað finna
að hugleiðingum Morgunblaðs-
ins um „einkavæðingu“
almennt, því bæði er hugtakið
sjálft ekki nákvæmlega skil-
greint og svo hitt að einkavæðing
í almennum skilningi þess orðs
getur aldrei orðið nein allsherj-
arlausn varðandi þjóðfélagsleg
verkefni eða starfsemi á hinum
ýmsu sviðum efnahagslífs og
þjónustu. Einkavæðing er ekki
algild úrlausn, en á að sjálf-
sögðu fullan rétt á sér með
öðrum hugmyndum um eignar-
hald fyrirtækja eða rekstur þjón-
ustustofnana. Reyndar hefur
ekki borið á öðru en að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi stuðlað að
opinberum rekstri, jafnt í at-
vinnumálum sem þjónustustarf-
semi, og í því efni látið aðstæður
og málefni ráða.
Bæjarútgerðin og
Sj álfstæðisforystan
Þess er m.a. sérstaklega að
minnast að Bæjarútgerð Reykja-
víkur var stofnuð á borgarstjóra-
árum Bjarna Benediktssonar
og var fylgt fast eftir af hálfu
Gunnars Thoroddsens auk þess
sem Geir Hallgrímsson lét sig
hafa það alla sína borgarstjóra-
tíð að hrófla ekki við Bæjarút-
gerðinni, enda mun það fyrir-
tæki oftast hafa skilað sínu hlut-
verki með sóma meðan það var
og hét og andi Bjarna Bene-
diktssonar og Gunnars Thor-
oddsens sveif þar yfir vötnunum.
Slík var hrifning sjálfstæðis-
manna í borgarstjórn á Bæjarút-
gerðinni og öllu sem henni
fylgdi, að togarar útgerðarinnar
voru látnir heita eftir föllnum
forystumönnum einkavæðingar-
innar, Jóni Þorlákssyni og Pétri
Halldórssyni, ef ekki fleirum,
og jafngilti því að reisa þeim
minnismerki á almannafæri.
Borgarstjóri
fagnar Bæjarútgerð
Bæjarútgerð Reykjavíkur
varð til í sambandi við marg-
fræga nýsköpun, þegar m.a.
voru keyptir til landsins þrjátíu
togarar á einu bretti og einkaað-
ilár fengust ekki til að kaupa þá,
svo að félagsrekstur í einhverju
formi var óhjákvæmilegur. Þá-
verandi borgarstjóri í Reykja-
vík, Gunnar Thoroddsen, fagn-
aði því sérstaklega við hátíðlegt
tækifæri, að „nýr þáttur“ væri að
hefjast í sögu Reykjavíkur með
stofnun Bæjarútgerðarinnar, og
þótt einhverjir andæfðu slíku
rekstrarformi og eignarhaldi á
atvinnufyrirtækjum, þá sagði
borgarstjórinn það sína skoðun,
að meginsjónarmiðið hljóti að
vera það að fá atvinnutækin og
halda þeim úti, enda muni óskir
allra flokka sameinast í því að
árna hinni nýju Bæjarútgerð
Reykjavíkur heilla og gengis.
Postular
afturhvarfsins
Þessi upprifjun úr pólitískri
hugmyndasögu Sjálfstæðisflokks-
ins bendir ekki til þess að þessi
flokkur afneiti opinberum at-
vinnurekstri og telji „einkavæð-
ingu“ ófrávíkjanlegt stefnu-
skráratriði. Öðru nær. Þetta
sannar, sem allir vita nema
afturhvarfspostular nýkapítal-
ismans, að um rekstrarform og
eignarhald atvinnufyrirtækja
ráða engar algildar reglur í sið-
uðum nútímaþjóðfélögum,
heldur velja menn slíkt fyrir-
komulag sem praktískar ástæður
krefjast.