Tíminn - 10.09.1988, Qupperneq 6
Laugardagur 10. september 1988
6 Tíminn
Magnús Jóhannesson, siglingamálastjóri, í helgarviðtali:
Kennsla og áróður til
að vinna á kæruleysi
Skýrsla Rannsóknarncfndar sjóslysa kom nýverið út og segja má að hún sé
ógnvekjandi aflestrar. Tíminn greindi frá innihaldi hennar í gær en helstu orsakir
slysa eru þar taldar vera óaðgæsla, þekkingarleysi, vanbúnaður og kæruleysi. Fram
kemur að fjöldi slysa á síðasta ári var litlu færri en fjöldi skipa í flotanum. Um
tíundi hver sjómaður varð fyrir bótaskyldu slysi þetta eina ár. Myndin sem dregin
er upp er vægast sagt dökk. Tíminn ræddi við Magnús Jóhannesson, siglingamála-
stjóra, um slysin og manntjónið á hafi úti.
Er raunveruleikinn jafn ógnvekjandi
og þessi skýrsla Rannsóknarncfndar
sjóslysa gefur til kynna?
„Hvert einasta slys sem vcrður á sjó
er auövitað einu slysi of mikið þannig
að mér finnst sjálfsagt að menn noti
kröftug orð til þess að koma sínum
skilaboðum á framfæri. Þegar um er að'
ræða líf og heilsu manna geta menn
aldrei notað of sterk orð.
Aöstæður hafa mikið breyst í sjávar-
útvegi undanfarin ár. Skipin hafa
stækkað og tæknin hefur önnur skilyrði
í för með sér. Það þarf þó að hafa fleira
í huga en bara fjölda skipa, fjöldi
sjómanna skiptir líka miklu máli, en
því miður virðist það vcra svo að
fjölgun slysa hefur orðið nieiri en
fjölgun sjómanna.“
Nú scgja sumir að aldrei vcrði hægt
að koma í veg fyrir þessi slys, að
sjómennskan sé í eðli sínu áhættusamt
starf og að þannig vcrði hún alltaf.
„Það eru að minni hyggju afar vara-
söm viðbrögð vegna þess að við getum
náð miklu betri árangri. Ég er sann-
færður um það. Slysin eru alltof mörg
og ég get tekið undir það sem kemur
fram í skýrslu rannsóknarnefndarinn-
ar, að eðlileg aðgæsla og varkárni
virðist ekki vera viðhöfð. En það þarf
margt að koma til svo hægt verði að
vinna á þessu.
Það sem skiptir höfuð máli í þessu
sambandi er það að engar kröfur eða
reglur eru til um undirbúning undir-
manna á skipum. Venjan er sú að
skipstjórnendur sýni nýliðum skipið og
virkni þess en ég tel að aukin fræðsla
og leiðbeiningar um störf sé nauðsyn-
leg. Þá er ég beinlínis að tala um
námskeið þar sem kennt yrði á allar
tegundir veiðafærabúnaðar, átakabún-
að eins og vindur og spil, og hvernig
best er að standa að vinnu. Ég tel að sú
aukna varkárni sem er nauðsynleg
komi ekki fram nema með aukinni
fræðslu og áróðri.“
Vanþekking
skipstjórnenda
Það stingur mann hvað nefndin telur
vanþekkingu, vítavert kæruleysi og
ábyrgðarleysi skipstjóra oft vera orsak-
ir þeirra slysa þar sem skip hafa farist,
strandað og lent í árekstri. Eru þessir
menn færir um að gegna sínum
störfum?
„Við höfum ýmislegt við þessa
skýrslu að athuga og ég harma það að
rannsóknarnefndin treysti sér ekki til
að mæta á fund í Siglingamálaráði sl.
fimmtudag þar sem stofnunin ætlaði að
setja fram sínar athugasemdir. Fjöl-
margar ábendingar nefndarinnar eiga
þó fullan rétt á sér.
Um menntun og þjálfun skipstjóra
vil ég segja að ég tel að víða sé pottur
brotinn að því er varðar minnstu skipin.
Þetta kann að skýrast að einhverju leyti
af því að ekki er gerð krafa um að menn
séu lögskráðir á skip undir 12 tonnum.
Það er hins vegar krafa um ákveðna
menntun skipstjórnarmanna á bátum
allt yfir 6 metrum en vegna þess að það
er ekki lögskráð er nánast ekkert
eftirlit með því að lögunum sé
framfylgt.
Ástandið er hins vegar annað á stærri
skipunum. Þar þurfa menn að taka próf
til þess að öðlast réttindi. Sú menntun
sem þeir fá tekur á öllum þessum
þáttum sem rannsóknarnefndin bendir
á að vanti. Kerfið sem slíkt er því búið
að gera ráð fyrir þessum þáttum öllum
saman.
Á þessum skipum tel ég að mál séu
almennt í góðu lagi og þar hefur orðið
verulega mikil breyting á undanförnum
árum. Auðvitað er þessi menntun tekin
á mismunandi tímum en sú þjálfun og
reynsla sem menn hafa fengið í starfi er
auðvitað ómetanleg. Ég held að allir
þeir menn sem hafa farið í gegnum
Stýrimannaskólann hafi þann grund-
völl sem eðlilegur er til að þeir geti
sinnt sínum störfum. Ég tel því að
þessar ályktanir nefndarinnar um þekk-
ingarleysi skipstjórnenda eigi ekki við
á stærri skipunum.“
Vanbúnaður skipa
Nefndin telur einnig að mörg slys-
anna megi rekja til vanbúnaðar skipa
og „óforsvaranlegs viðhalds". Hvers
konar eftirlit er haft með útbúnaði
skipa?
„Hvað varðar eftirlit Siglingamála-
stofnunar þá er lögskipað árlegt eftirlit
og þá eiga skoðunarmenn að fara yfir
öll skip og búnað þeirra og ganga úr
skugga um það að ástand skipa sé í
samræmi við gildandi reglur. Á milli
skoðana er ástandið á ábyrgð skip-
stjórnarmanna og þeim ber að sjá til
þess að búnaður sé í lagi á milli
skoðana."
Er þessum kröfum almennt fram-
fylgt?
„Ég held að það sé útilokað að
alhæfa um þetta. Það er auðvitað á sjó
eins og í öðrum stéttum að þar finnast
menn sem standa ekki nægilega vel að
málum en meirihluti manna, vil ég
fullyrða, hefur þetta í góðu lagi. Það
finnast þó dæmi. Ef ég nefni sem dæmi
öryggisloka við línu og netaspil, sem
hefur á síðasta áratug valdið byltingu í
öryggi við netadrátt á vertíðarskipum.
Okkar menn hafa komið í skip þar sem
þessi loki hefur alls ekki verið í lagi og
menn trassa það að gera við.“
Stöðugleiki skipa
iangtímaverkefni
„... flest dauðaslys hafa orsakast af
skorti á stöðugleika skipa... eða van-
þekkingar skipstjórnarmanna á því
hvað stöðugleiki skips er," segir í
skýrslunni? Tekur þú undir þetta?
„Það er rétt að taka fram að reglurn-
ar um stöðugleika skipa eru frá 1976 og
fyrir þann tíma voru engar reglur til.
Þegar þær voru settar þótti mönnum
ekki fært að láta þær gilda um eldri
skip. Nú er staðan þannig í dag að það
eru til gögn fyrir um 460 skip í fiski-
skipaflotanum af þeim 890 sem eru á
skrá. Þessar reglur byggja hins vegar á
reynslunni, þ.e.a.s. þær voru sniðnar
upp eftir skipum sem voru búin að
klára sig í alls konar veðrum áður.
Þó að skipin uppfylli þessar reglur þá
þýðir það alls ekki að skip geti ekki
farist því að stöðugleikinn er ekki ein
stærð sem bara fylgir hverju skipi um
alla framtíð. Hleðsla á afla, áhrif
veiðarfæra og ýmsir aðrir utanaðkom-
andi þættir hafa þarna áhrif á. Þess
vegna er það grundvallaratriði að það
sé samspil á milli þekkingar skipstjórn-
arrrianna og stöðugleika skipa.
Þess vegna hefur stofnunin sl. 1-2 ár
unnið að því að gerðar verði víðtækar
endurbætur á þessu sviði, ekki bara í
stöðugleikamælingum heldur aukinni
fræðslu. Það ber að hafa í huga að
kennsla skipstjórnarmanna í stöðug-
leika fiskiskipa hófst ekki í Stýrimanna-
skólanum fyrr en á síðasta áratug
þannig að fjölmargir, allir þeir sem
menntuðust fyrir þann tíma, fengu
ekki þá grundvallarþekkingu í skólan-
um sem æskileg er.
Við höfum verið núna að undirbúa
bækling sem er að koma út þessa
dagana um stööugleika fiskiskipa og
jafnframt því hefur verið unnið að því
að setja upp námskeið fyrir þá skips-
stjórnarmenn sem áhuga hafa. í þriðja
lagi gerðum við kröfur um mælingar á
ákveðnum skipum. Það sem ber einna
helst að varast þar er þegar gerðar eru
breytingar á þessum skipum. Allar
breytingar sem gerðar eru ber að
tilkynna til stofnunarinnar og ef þær
eru þess eðlis að þær hafi áhrif á
stöðugleika gerum við kröfu um stöð-
ugleikamælingar. Þetta er gert jafnvel
þó þau séu smíðuð fyrir gildistöku
reglnanna.
Þá fara nú fram sérstakar mælinga á
minni skipum sem stunda átakaveiðar
og á öllum rækjubátum sem stunda
veiðar í ísafjarðardjúpi og Arnarfirði.
Núna á 2 ára tímabili þá hefur
skipum sem ekki hefur stöðugleikapróf
fækkað um 150. Þarna er verið að vinna
að verkefni sem er að minni hyggju
langtímaverkefni. Við leysum það ekki
á einum degi, það er alveg ljóst.“
Oraunhæfar vonir bundnar
við sjáifvirka sleppibúnaðinn
Nú segir í skýrslunni að sjálfvirki
sleppibúnaðurinn hafi engum manni
bjargað.
„Eg geri greinarmun á því hvort
búnaðurinn virkar eða hvort að hann
verði til þess að menn bjargist. Það er
rétt að hafa í huga að það er tvenns
konar útfærsla á þessum búnaði í
flotanum. Á stærri skipunum er búnað-
ur sem á að skjóta honum frá skipunum
en á minni skipunum, undir 15 metrum,
er ekki gerð krafa um slíkan búnað.
Það eru einkum minnstu skipin sem
ummæli nefndarinnar eiga við. Til eru
dæmi um það að búnaðurinn hafi
virkað eðlilega á stærri skipunum.
Það voru miklar vonir bundnar við
þennan búnað, kannski óraunhæfar
vonir. Það er ekki nægilega rökstutt í
skýrslunni, að mínu mati, að búnaður-
inn hafi ekki virkað eins og gert var ráð
fyrir í reglugerð. Það að bátar komi
ekki upp getur átt sér ýmsar aðrar
skýringar en að búnaðurinn hafi ekki
virkað. Þeir geta hafa fests með einum
eða öðrum hætti við skipið.
Einmitt í framhaldi af þessum slysum
sem orðið hafa á minnstu skipunum
lögðum við til að það yrði gerð breyting
á reglugerðinni og gerðar prófanir á
búnaðinum sem leiddu í Ijós hvers við
gætum vænst af honum. Ég er að vona
það að þessar prófanir sem nú fara
fram hjá Iðntæknistofnun, í samráði
við Siglingamálastofnun, megi leiða
þetta í ljós.
Það er mitt álit að búnaðurinn hafi
verið lögleiddur áður en fram höfðu
farið nægilega ítarlegar prófanir. Það
tekur fleiri ár að þróa hliðstæðan
búnað í skip í öðrum löndum og
lögleiðing kemur ekki til greina fyrr en
5-10 árum eftir að búnaðurinn kemur
fram.
Ég vil þó leggja áherslu á það að þó
að menn hafi orðið fyrir vonbrigðum
hefur hann leitt af sér aukið öruggi, því
í langflestum tilvikum hefur hann orðið
til þess að staðsetning bátanna er orðin
mun betri en áður var. Þessi búnaður
getur aldrei dregið úr öryggi gúmmíbát-
anna. Jafnvel þó sú staða kæmi fram að
hann virkaði ekki, þá er hægt að losa
hann eftir sem áður með handafli.“
Mikil fjölgun smábáta
Siglingamálastofnun sér um eftirlit
með smíði og búnaði skipa og árlegt
eftirlit með útbúnaði skipa. Er stofnun-
in vel í stakk búin til að sinna þessum
skyldum?
„Verkefnin hafa vaxið mjög mikið
sfðustu 2-4 árin. Þar kemur til mjög
mikil fjölgun og vaxandi sjósókn á
smábátum. Það var reyndar þannig að
eigendur smábáta sinntu mjög illa þess-
ari skoðunarskyldu sinni. Við höfum
hins vegar lagt okkur fram um að ná til
þessara manna og ég hef orðið var við
það að sú óánægja sem er hjá sumum
eigendum smábáta með þær kröfur
sem við gerum, stafar að miklu leyti af
því að menn þekkja hreinlega ekki
reglurnar. Þess vegna höfum við lagt
okkur fram um að kynna þessar reglur
með bæklingum og að ræða við eigend-
ur og útskýra hvað liggur að baki.
Þetta hefur skilað þeim árangri að í
fyrra skoðuðum við um 1300 smábáta
af 1550 en 1985, skoðuðum við aðeins
300-400 báta af 1300. Þarna hefur orðið
veruleg breyting á en eins og þróunin
hefur verið erum við á mörkunum með
að ráða við þetta verkefni með þann
mannafla sem við erum með.“
Hvernig heldur þú að samskonar
skýrsla um sjóslys muni líta út eftir 5-10
ár?
„Þó stöðugleiki skipa sé langtíma-
verkefni eru vinnuslys sem hægt er að
rekja til óaðgæslu og óvarkárni það
ekki. Á þeim verðum við að taka og ég
leyfi mér að vona það að slysaskýrslur
framtíðarinnar verði ekki eins dökkar '
og þessi.“ JIH