Tíminn - 14.09.1988, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 14. september 1988
AÐ UTAN
Stóðu Reagansmenn í leynimakki við írana haustið 1980?
Af hverju fengust gísl-
amir ekki lausir fyrir
forsetakosningarnar?
Núorðið útilokar Jimmy Carter ekki að hann geti rakið
ósigur sinn í forsetakosningunum 1980 til óvenjulegra
samskipta manna Reagans og írana. Sem kunnugt er varð
það Carter að falli að honum tókst ekki að ná bandarísku
gíslunum 52 úr haldi í Teheran í tíma fyrir forsetakosning-
arnar. En hvers vegna mistókst honum svona herfilega
þegar Ronald Reagan leysti málið svo auðveldlega að hann
hafði ekki fyrr svarið embættiseiðinn en gíslarnir voru
lagðir af stað heimleiðis? Hvað gerðist um miðjan október
1980 sem varð til þess að íranar skiptu svo snögglega um
skoðun í samningaviðræðum um lausn gíslamálsins að
viðræðurnar fóru algerlega út um þúfur?
Athyglin er nú farin að beinast að óupplýstri atburðarás
haustið 1980 og er bandarísk þingnefnd farin að kanna
málið. Þýska vikuritið Spiegel segir nýlega frá ýmsu því
sem vakið hefur grunsemdir um að stuðningsmenn Rea-
gans hafí haft samvinnu við írana til að fella Carter í
forsetakosningunum.
Stuðningsmenn
Reagans hitta óþekktan
Irana í október
Þetta var atburðaríkt haust.
Forsetakosningabaráttan milli Jim-
mys Carter og Ronalds Reagan var
á suðupunkti. f Teheran höfðu
íslamskir byltingarverðir haldið 52
Bandaríkjamönnum í gíslingu í
næstum því eitt ár.
Ráðamenn í Hvíta húsinu gerðu
sér enn vonir um það í byrjun
október 1980 að gíslarnir yrðu
látnir lausir áður en kosningadag-
urinn rynni upp, þó að fulltrúi
Carters, Warren Christopher,
staðgengill utanríkisráðherra,
hefði orðið að snúa tómhentur frá
samningaviðræðum við Sadigh Ta-
batabai, íranska fulltrúann í Bonn,
um miðjan september.
Herramönnunum sem hittust í
forsal L’Enfant Plaza hótelsins í
Washington í fyrstu viku október,
var fullkunnugt um að samninga-
viðræðurnar hefðu ekki skilað
neinum árangri.
Flestir í þessum hópi voru sam-
verkamenn Ronalds Reagan for-
setaframbjóðanda og þeir voru síð-
ur en svo andsnúnir því að Banda-
ríkjamennimir í Teheran sætu í
gíslingu enn um hríð. Um þessar
mundir sýndu skoðanakannanir að
hnífjafnt var með frambjóðendun-
um og ef Jimmy Carter tækist
skyndilega að ná gíslunum heim
yrði hann mjög líklega sigurvegar-
inn. Meðal þeirra sem hittust á
L’Enfant Plaza hótelinu var ráðu-
nautur Reagans í utanríkismálum,
Richard Allen, sem síðar varð
öryggisráðgjafi hans, samstarfs-
maður hans Laurence Silberman
auk Roberts McFarlanes, sem síð-
ar átti iíka eftir að verða öryggis-
ráðgjafi Reagans og dróst að lok-
um svo óheillavænlega inn í
hneykslismálið sem kennt er við
íran-kontra að hann reyndi að
svipta sig lífi.
Tilboð íranans:
Vopn í staðinn fyrir drátt
á frelsi gíslanna
Gegnt þessu liði sat frani. Hann
hafði tillögu fram að færa þess
efnis að íranar létu lausn banda-
rísku gíslanna bíða þar til að
kosningum loknum, gegn því að
Reagan afhenti byltingaröflunum í
fran vopn og varahluti að unnum
kosningasigri. Ráðgjafar Reagans
fullyrða að þeir hafi hafnað þessu
tilboði með það sama og það skýrt
og skorinort. „Hlægilegt," sagði
Allen síðar um fundinn.
En öfugt við John Anderson,
þriðja forsetaframbjóðandann,
sem hafði fengið svipað tilbð frá
írönskum vopnasala, létu Reagan-
liðarnir undir höfuð leggjast að
skýra Carter forseta frá fundinum
á L’Enfant Plaza. Þar með gáfu
þeir byr undir báða vængi þeim
grun að þeir kynnu að hafa gengið
frá samningum við írana á bak við
forsetann, sem enn sat í embætti.
Fyrrverandi forseti írans, Abol
Hassan Banisadr, hefur þá trú að
frá slíkum samningi hafi verið
gengið. En hann er ekki einn um
þá skoðun.
Vopn afhent í íran
innan tveggja mánaða
frá embættistöku
Reagans
Vopnasalar í Bandaríkjunum og
Vestur-Evrópu þykjast líka vita að
þannig hafi verið gengið frá
málum. Að sögn eins þeirra höfðu
starfsbræður hans, í samráði við
stjórnvöld í Washington, afhent
Irönum bandarísk vopn þegar í
mars 1981, áður en tveir mánuðir
voru liðnir frá því að Reagan sór
embættiseið sinn.
Og nýlega hélt Bassam Abu
Sharif, náinn samstarfsmaður Ara-
fats PLO-leiðtoga, fram í viðtali
við tímaritið „Playboy" að um
haustið 1980 hefði „góður vinur
Ronalds Reagan“ sett sig í sam-
Ronald Reagan forseti og George
Bush varaforseti fagna kosninga-
sigri 1980. Gíslamálið leystist þeim
í hag.
band við hann. „Við hittumst í
Beirút. Hann sagði að PLO ætti að
beita áhrifum sínum í Teheran til
að draga lausn gíslanna framyfir
kosningarnar".
Gengið til samninga
í París í október 1980?
Banisadr, sem býr í útlegð í
París síðan í júlí 1981, álítur að
harðlínumenn í liði Haschemi
Rafsanjanis þingforseta og ajatol-
lah Mohammed Beheschti, sem
myrtur var 1981, hafi þetta haust
gert samsæri gegn honum og kom-
ist að samkomulagi við fulltrúa
þeirra manna sem stýrðu kosninga-
baráttu Reagans. Gengið hafi verið
frá samkomulaginu milli tveggja
starfsmanna Reagans og tveggja
fulltrúa íranskra öfgamanna í næst-
síðustu viku október á Hótel Ra-
phaél í París.
Álitið er að meðal þeirra sem
þar áttu hlut að máli hafi verið
Manucher Ghorbanifar, sem á
þeim tíma var á mála hjá CIA og
var fimm árum síðar ein aðalpers-
ónan í íran-kontrahneykslinu, svo
og útlegðaríraninn Kyros Ha-
schemi, sem líka er vopnasali og
hefur gott samband við Haschemi
Rafsanjani. Richard Allen viður-
kennir að þessi fundur í París hefði
getað átt sér stað en hins vegar
hefði liðið sem stjórnaði kosninga-
baráttu Reagans engan hlut átt þar
að máli heldur „selfstarters" (ein-
stakir baráttumenn) í kunningja-
hópi Reaganliðsins.
Nú muna menn
ekkert frá fundinum
í Washington
Hvað varðar fundinn á L’Enfant
Plaza getur enginn þeirra Allens,
Silbermans né McFarlanes rifjað
upp nafnið á írananum. „Hann
gæti líka hafa verið Egypti," segir
Allen. Þeir geta heldur alls ekki
komið fyrir sig hvenær fundurinn
átti sér stað. Og minnispunktar
sem Allen á að hafa krotað hjá sér
eftir fundinn eru líka ófinnanlegir.
Það var aðeins eitt atriði sem sat
í minni Allens, þ.e. að það hefði
verið vegna óaflátanlegs kvabbs
frá McFarlane sem hann hefði látið
tilleiðast að mæta á fundinn. Þessu
vísar McFarlane ákveðið á bug,
það hafi ekki verið um neinn
þrýsting af sinni hálfu að ræða.
McFarlane gengur svo langt í við-
ræðum við blaðamann Spiegels að
kalla Allen „asna“ og fullyrðing
hans sé „alger lygi“.
Þetta orðaskak sýnir umfram
allt það að báðir þessir fyrrverandi
öryggisráðgjafar vildu heldst
gleyma þessum óheillavænlegu við-
ræðum í Washington.
\
Carter rifjar upp
Jimmy Carter er hins vegar ekki
á þeim buxunum að gleyma. Hon-
um þykir „skrítið" að flugvélin
með gíslana um borð fékk ekki
leyfi til flugtaks á flugvellinum í
Teheran 20. janúar 1981 fyrr en
Ronald Reagan var búinn að sverja
embættiseiðinn.
Nú segir Carter að þegar fyrir
kosningarnar 1980 hefði hann feng-
ið ábendingar um að „eitthvað
hefði gerst sem hefði orðið til þess
að gíslarnir voru ekki látnir lausir
og að vopn ættu að fara til írana,
annað hvort um hendur ísraels-
manna eða án milliliða".
Gary Sick, sem tók þátt í samn-
ingaumleitunum um gíslalausnina
þegar hann var sérfræðingur örygg-
isráðsins í málefnum írans 1980, er
nú kominn með efasemdir um
hvort allt hafi verið með felldu um
gang mála. „Fyrir hálfu ári hefði ég
ekki hlustað á slíkar vangaveltur,“
segir Sick, en nú er honum farið að
snúast hugur.
Skyndileg sinna-
skipti hjá Irönum í
samningaviðræðunum
íoktóber 1980
En það þarf ekki nema að líta á
atburðarásina til að gera sér grein
fyrir að um það leyti sem Parísar-
viðræðurnar áttu sér stað hafi yfir-
völd í Teheran lagt fram mikilvæg-
ar kröfur til Bandaríkjanna. Eftir
árás Iraka á íran 22. september
1980 höfðu írönsku milligöngu-
mennirnir undir höndum vopna-
búnað sem Bandaríkjastjórn hafði
þegar greitt fyrir til að liðka fyrir
gíslalausninni og var það hluti af
samkomulaginu. En 22. október
lýsti Mohammed Ali Radschai því
skyndilega yfir að vopnabúnaður-
inn, sem stjórn Carters neitaði að
afhenda, stæði engan veginn í vegi
fyrir lausn gíslamálsins.
Dag nokkurn skömmu síðar til-
kynnti Rafsanjani í blaðaviðtali að
verið væri að velta því fyrir sér að
afþakka vopnin og í staðinn að
„fara fram á að fá endurgreidda þá
peninga sem við höfum greitt fyrir
þau“. Þessi þróun kom mjög á
óvart og á þeim tíma álitu Sick og
samningamenn hans hana vera
runna undan rifjum alsírskra
diplómata.
Hins vegar hefur Banisadr þá
skoðun að þessi kúvending hafi
verið afleiðing samkomulags samn-
ingamanna Reagans og írana.
Samningaumleitanirnar við Carter
hafi gengið vel, „en í október féll
skyndilega allt niður“. Banisadr
segir að samverkamenn hans hafi
komist að því að hópurinn um-
hverfis Rafsanjani, Beheschti og
son Khómeinis, sem hafi borið
ábyrgð á gíslamálinu, hafi viljað
hindra endurkjör Carters.
„Eitthvað óvænt
gerist í október,“ tii-
kynnti bragðarefurinn
William Casey
Þegar sumarið 1980, á flokks-
þingi repúblikana í Detroit hafði
stjórnandi kosningabaráttu Rea-
gans, William Casey sem síðar
varð yfirmaður CIA, tilkynnt opin-
berlega að í október myndi eitt-
hvað óvænt gerast. Líkurnar á því
að gíslarnir gætu e.t.v. verið látnir
lausir skömmu fyrir kosningarnar
vöktu skelfingu með Reaganstuðn-
ingsliðinu. Hinn brögðótti Casey
hafði þess vegna skipað hóp til að
koma á „hinu óvænta" í október,
og var verkefni hópsins að fylgjast
náið með atburðum í Washington
og Teheran.
Til að ekkert færi framhjá þeim
notuðu Allen og Casey sér þjón-
ustu fjölmargra uppljóstrara í
Hvíta húsinu, CIA og Pentagon.
Það voru andstæðingar Carters og
tryggir repúblikanar sem færðu
snuðrurum Reagans leynilegar
upplýsingar og fréttir af því sem
gerðist innanhúss í þessum stofn-
unum.
Þegar þingnefnd fjallaði um
þjófnað á skjölum frá Carter-
stjórninni sem höfðu skotið upp
koliinum í herbúðum Reagans,
ráku nefndarmenn sig á þéttriðið
Bandarísku gíslarnir 52 í Teheran voru loks látnir lausir eftir 444 daga frelsissviptingu.