Tíminn - 24.09.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 24. september 1988
Páll Pétursson, formaöur þingflokks Framsóknarflokksins, segir frá því hvað drap síðustu
ríkisstjórn og á hvaða grunni væntanleg stjórn er mynduð:
Hlaut að stef na í þrot
Hvað er það scm drap ríkisstjórnina?
Hvað er til ráða við hallarekstri fyrirtækja?
Hvað segir þú um efnahagsvandann og áhrif
gengisfellinganna á fyrri hluta ársins og
hvert stefnir núna? Um hvað cru þið sam-
mála í grundvelli væntanlegrar ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar? Hverju svarar
þú ræðum Davíðs Oddssonar, borgarstjóra,
um Reykjavíkurhatur Framsóknar?
„Pað sem drap ríkisstjórnina voru ólík
sjónarmið þeirra aðila sem að henni stóðu.
Bæði voru þau ólík á flciri en einu sviði og
eins voru aðstæður þeirra flokka sem að
henni stóðu ólíkar. Útflutningsatvinnuveg-
irnir komust í miklar þrcngingar og m.a. er
fastgengisstefnu kennt um. Ég er inni á því
að það sé skynsamlegt að hreyfa gengið sem
allra minnst, en sennilega höfum við nú
haldið of fast í fastgengisstefnuna.
Reyndar var annað atriði sem var hættu-
legra en fastgengisstefnan, en það var pen-
ingapólitíkin. Við höfum gefið vexti frjálsa
í of ríkum mæli í landinu. Það er angi af
þeirri markaðshyggju sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur innleitt hér og felst í hávaxta
stefnu og uppboði því sem verið hcfur á
peningum.
Fyrir bragðið höfðu útflutningsfyrirtækin
ekki bolmagn til að borga þessa háu vexti.
Og þegar það bættist ofan á að þau fengu
ekki hækkandi verð fyrir framleiðslu sína í
útlöndum og mættu reyndar verðfalli á
sumum mörkuðum, þá hlaut þetta að stefna
í vandræöi.
Kröfðumst aðgerða strax
Okkur framsóknarmönnum var það ákaf-
lega vel Ijóst er þessi vandræði skullu yfir og
fylgdumst betur rneð þessu en okkur fannst
samstarfsflokkarnir gera, og þá sérstaklega
Sjálfstæðisflokkurinn og forsætisráðherra.
Við fórum að krefjast aðgerða strax í
fyrravetur innan ríkisstjórnarinnar. Pá var
búið að reka sjávarútveg með halla upp
undir heilt misseri. Þá voru mjög alvarleg
hættumerki komin í ljós hjá mörgum fisk-
vinnslufyrirtækjum.
Við hélduni miðstjórnarfund í maí eftir
að engin viðbrögð voru sjáanleg af hálfu
sjálfstæðismanna. Það var að lyktum brugð-
ist við, en allt of lítið gert og of seint. Þannig
runnu þær efnahagsráðstafanir út í sandinn
og urðu bara að lítilfjörlegri gengisfellingu
sem át sig upp á skömmum tíma.“
Gengisfelling og eignatilfærsla
Er eitthvað til í því að gengisfellingin hafi
jafnvel magnað vandann?
„Já, það má vel segja það.
Á undanförnum mánuðum hefur líka
orðið gífurleg eignatilfærsla í þjóðfélaginu.
Þetta er eignatilfærsala sem við framsóknar-
menn teljum mjög óheppilega og stórhættu-
lega. Ég hef það á tilfinningunni að frjáls-
hyggjuöflin í Sjálfstæðisflokknum telji þessa
eignatilfærslu af hinu góða. Það væri m.ö.o.
allt í lagi með hana, því þó fyrirtæki færu á
hausinn kæmust þau í eigu annarra sem
kynnu betur að reka þau. Þeir hæfustu
myndu á endanum þannig sitja uppi með
fyrirtækin.
Þannig myndu peningamenn hér á
Reykjavíkursvæðinu eignast þau frystihús
sem á hausinn færu. Þáttur í þessu var
krossferðin gegn samvinnuhreyfingunni, því
mikið af frystihúsum úti á landi er í viðskipt-
um við samvinnuhreyfinguna og sum þeirra
eru eign hennar. Frjálshyggjuklíkan gat vel
hugsað sér að þessi hús skiptu um viðskipta-
aðila og eigendur.
Þetta er bara ein mynd af ástandinu og
þetta er ástand sem við getum ekki þolað
framsóknarmenn. Við vorum ekki kosnir til
að horfa upp á atvinnulífið á landsbyggðinni
í rjúkandi rúst.“
Þorsteinn ómakaði sig
einu sinni út úr bænum
Nú eru þessi hús að leggjast af hvert af
öðru.
„Já. Því miður hefur dregist allt of lengi
að bregðast við. Við vorum að kvaka í allt
sumar um aðgerðir og þetta kvak okkar
hefur mætt stöðugum undanfærslum hjá
forsætisráðherra og hans ráðgjöfum. Ég
gerði mér vonir um það í sumar, þegar
Þorsteinn Pálsson ómakaði sig einu sinni út
úr bænum og fór vestur á firði, þá var eins
og hann rumskaði aðeins. Þá sá hann
bókhald vel rekinna fyrirtækja sem voru að
fara á hausinn og komin í óbotnandi erfið-
leika. Hann setti málið í nefnd, sem var
hyggilegt, og leitaði tiilagna. Nefndin hafði
þjóðarhag að leiðarljósi og þeir komu fram,
eftir ítarlegar samræður, með niðurfærslu-
leiðina. Hún var að mínu mati mjög
skynsamleg og óforsvaranlegt að gera ekki
þá tilraun.
Niðurfærslunni vel tekjð
Þjóðin tók niðurfærsluleiðinni vel og flest-
ir sem maður hitti að máli voru inni á því að
hún væri þess virði að reyna hana. Auðvitað
eru margir gallar á þessari leið og erfiðleikar
og það var ekki hægt að fylgja hcnni fram
nema af mjög sterku ríkisvaldi og samhentri
ríkisstjórn og í samvinnu við þorra fólks í
landinu. En ef veruleg öfl í þjóðfélaginu
vildu brjóta liana niður þá var hún hins
vegar gagnslaus.
Við framsóknarmenn gerðum þessa leið
að okkar og Alþýðuflokkurinn sömuleiðis.
Sjálfstæöisflokkurinn þvældi málið og varp-
aði boltanum til Alþýðusambandsins, vit-
andi það að forseti ASÍ var andvígur
niðurfærsluleiðinni og búinn að láta það í
Ijósi opinberlega. Þar með vísar Þorsteinn
Pálsson á Ásmund til þess að skera sig niöur
úr snörunni. Það varð að vísu bið á því að
Ásmundur skæri hann niður, vegna þess að
niðurfærslan naut meira fylgis en Þorsteinn
reiknaði með. Hann ýtti henni því nt af
borðinu með mjög harkalegum og einstæð-
um hætti og gerði það á bak við okkur
samstarfsmenn sína.
Þá vék hann sér enn undan
Þá var farið út í það að finna næst besta
kostinn, sem var millifærslan. Þegar við
vorum svo búnir að forma þá leið og gera
hana mögulega, þá víkur Þorsteinn sér frá
henni líka og setur fram tillögur til þess að
sprengja ríkisstjórnina.“
Telur þú að það hafi beinlínis verið
ætlunin með tillögum Þorsteins Pálssonar?
„Þorsteinn Pálsson er enginn skynskipt-
ingur og hagar sér ekki eins og hann gerði á
föstudaginn í síðustu viku öðru vísi en að
meina eitthvað með þvt'. Það eru engar
tilviljanir sem ráða því. Hann setur fram
tillögur sem hann leyfir sér að kalla raunhæf-
ar og það gerði hann síðast á Hótel Sögu á
miðvikudag. Það voru afleitar tillögur og
óraunhæfar.
Tillaga hans skaðleg
Það er leitt að hann skuli halda því fram
að þessar tillögur séu fullnægjandi. Þetta var
tillaga um 6% gengisfellingu og það gerir
lítið annað en að hleypa nýjum þrótti í
verðbólgu. Hann setur fram tillögu um það
sem hann kallar lækkun á matarskatti, sem
er söluskattslækkun á matvælum. Hann
segir ekki alla söguna þegar hann var að
reyna að gylla þetta fyrir fólki. Tillagan var
beinlínis skaðleg frá mínu sjónarmiði. Til
þess að bera matarskattinn uppi þá leggur
hann til að lækka niðurgreiðslur um 1.800
milljónir. Þ.e.a.s. verð á landbúnaðarvör-
um, mjólk og niðurgreidda dilkakjötinu,
breyttist lítið, en verð á innfluttum matvæl-
um og matvælum framleiddum úr innfluttu
fóðri, átti að lækka. Þannig hefðu erlendu
matvælin lækkað á meðan hitt stæði í stað.
Þetta var því beinlínis aðgerð til að draga
stórlega úr neyslu þeirra matvæla sem við
getum kallað hefðbundin."
Bændasætt mjög
fjandsamlegar
Voru þessar tillögur þá fjandsamlegar
landsbyggð og landbúnaði að þínu mati?
„Það er engin spurning um það að þær
voru bændastéttinni mjög fjandsamlegar.
En lítum nú á hvers vegna hann velur
söluskattinn. Söluskatturinn var settur á
þessa vöru til þess að ná betri innheimtu á
söluskatti og það er engin spurning að hann
hefur innheimst betur eftir að nýtt skipulag
var tekið upp. Það eru greiddir niður
ákveðnir vöruflokkar matvæla þannig að
þetta kemur ekki eins hart niður á neytend-
um og látið hefur verið í veðri vaka.
En við það að taka upp þennan söluskatt
þá lokast smugur til þess að stela honum.
Þegar þrengir að verslunum þá hafa þær
ekki þá matarholu að ganga í. Það kann að
vera að einhverjum ófrómum dela í verslun-
arstétt hafi þótt tímabært að opna þessa
smugu með því að riðla söluskattskerfinu
aftur og opna um leið fyrir þá tekjulind sem
fyrra kerfi hefur verið ákveðnum aðilum,
með því að misfara með söluskattinn.
Þetta var atriði sem ekki var hægt að
ganga að, fyrir utan að fjármálaráðherra
taldi þetta rýtingsstungu í bak sitt.
Skref fyrir skref
Ég vil minna á að þessi útfærsla á
söluskattinum vr. l..uiigis undirbúnings-
skref undir virðisaukaskattinn, sem ég tel að
við þurfum að taka upp sem allra fyrst.
Virðisaukaskatturinn er líka vafalaust rétt-
látari og heppilegri skattur en söluskattur.
Um hann hafa verið samþykkt lög og
undirbúningsvinnan er í fullum gangi. Hins
vegar er söluskaftsprósentan þannig að hún
var ákveðin í lögunum 25%. Hún þyrfti að
vera hærri til að gefa sömu tekjur og
söluskatturinn gerir í dag. Þannig eru uppi
hugmyndir og vangaveltur um að fresta
gildistökunni vegna þess að ríkissjóður
stendur ákaflega illa.
Þorsteinn gleymdi ríkissjóði
Staða ríkissjóðs er veik m.a. vegna þcss
að Þorstcinn Pálsson skildi við hann með
mjög miklum halla. Það hefur gcngið erfið-
lega að reka ríkissjóð og það er ekki
vandalaust verk. Nú eitt af því sem gerði
síðustu tillögur Þorsteins Pálssonar alger-
lega óraunhæfar var að hann hugsaði ekki
fyrir ríkissjóði, ekki fremur en þegar hann
var fjármálaráðherra.“
Þú segir það alveg fullum fetum?
„Ég segi það fullum fetum, já. Jón
Baldvin Hannibalsson hcfur þó reynt að
klóra í bakkann og Jón Baldvin hefur
skilning á því að fjármálaráðherra ber að
afla tekna á móti því sem eytt er. Mér fannst
skorta á þann skilning hjá Þorsteini sem
fjármálaráðherra og enn frekar sem forsætis-
ráðherra þegar hann gleymir ríkissjóði í
tillögugerð sinni. Það vantaði að fá botn í
dæmið og á þeim forsendum voru þær ekki
raunhæfar."
Viljum eyða hallanum
En nú hafa verið uppi hugmyndir um
auknar tekjur ríkissjóðs, m.a. með skatt-
lagningu fjármagnstekna og framkvæmda?
„Jú, en eins og stendur er það allt
ófrágengið milli flokkanna. Við lítum hins
vegar á það sem grundvallaratriði að eyða
ríkissjóðshallanum. Við verðum að fá jafn-
vægi í ríkisfjármálin. Við ætlum að gera það
með tvennum hætti, bæði með sparnaði og
niðurskurði í ríkiskerfinu, en jafnframt með
aukinni skattheimtu og mætast þar á miðri
leið. Það er ekki búið að forma þessa
skattheimtu, en eitt af því sem við höfum
verið að tala um er skattheimta á fjármagns-
tekjur.
Ég sé ekki fyrir mitt leyti að tekjur sem
fólk aflar sér með vinnu sinni, séu eitthvað
minna heilagar en þær tekjur sem fólk hefur
af verðbréfum sínum. Menn fara til okrarans
og láta hann ávaxta sitt pund og taka við
stórkostlegum summum frá okraranum. Ég
get ekki séð að þær tekjur séu heilagri en
þær tekjur sem launamaðurinn vinnur fyrir
og verður að gjalda skatt af.“
Okrarar og affallakaup
Er það réttnefni að kalla þetta okrara?
„Já, ég held að það sé ómögulegt annað
en að kalla sum af þessum fyrirtækjum
okurfyrirtæki. Fyrirtæki sem taka rentur í
jafn hroðalegum mæli og sum þessara fyrir-
tækja, eru auðvitað ekkert annað en okrara-
búllur."
Ég heyrði um mann sem átti lánsloforð
upp á 1.300 þúsund sem Húsnæðistofnun
ætlaði að greiða út að ári liðnu. Honum
bauðst að selja þetta lánsloforð fyrir 800
þúsund. Þá ætlaði okrarinn að hafa þarna
500 þúsund fyrir að geyma bréfið.“
Með blóma fyrir 13 mánuðum
En víkjum aftur að landsbyggðinni. Nú
ert þú landsbyggðarþingmaður og fyrirtækin
rúlla hvert af öðru, m.a. í þínu kjördæmi.
Hvað segir þú um þessar staðreyndir?
„Þetta er hluti af þessari eignatilfærslu
sem ég nefndi áðan. Peningarnir leita af
landsbyggðinni og á þenslusvæðið í Reykja-
vík. Tökum t.d. fiskvinnslufyrirtækin sem
eru burðarásar í atvinnulífi kjördæmisins.
Það er rétt að taka það fram að frystiiðnaður
á Norðurlandi vestra stóð með miklum
blóma fyrir 13-14 mánuðum. Það voru öll
fyrirtækin, að maður hélt, komin fyrir vind
og skiluðu hagnaði.
í fyrrahaust fór að síga á ógæfuhlið og þau
sterkustu ganga ört á eigið fé, en þau sem
minni burði höfðu safna skuldum í stórum
stíl. Það er auðvitað ekki hægt að horfa upp
á þetta. Samvinnufélögin eru rekin með
verulegum halla, afurðastöðvarnar berjast í
bökkum og eru beinlínis klemmdar vegna
þess að þær verða að standa bændunum skil,
án þess að þeim sé gert kleift að gera það.
Sláturkostnaður er vanmetinn og fyrirsjáan-
legt er að afurðastöðvarnar flestar eru að
ganga mjög ört á eigið fé.
Hópur tapar fjármunum
Við þetta er því að bæta að nú er okkar
kjördæmi betur sett en mörg önnur. Upp-
bygging var að mestu búin í frystiiðnaðinum
og við vorum orðnir ansi vel á okkur komin
í þessu kjördæmi hvað sjávarútveg snertir.“
Eru fleiri fyrirtæki á þessu svæði á barmi
gjaldþrots, en verslun Sigurðar Pálmarsson-
ar á Hvammstanga, sem varð gjaldþrota í
sumar?
„Það gjaldþrot var stórkostlegt áfall fyrir
V-Húnavatnssýslu og hópur af fólki tapaði
þar verulegum fjármunum. Varðandi önnur
fyrirtæki, skulum við orða það þannig að
þau færast stöðugt nær barminum og það er
orðið meira en tímabært að snúa þeirri
þróun við. Þess vegna stöndum við f þessu
stjórnarmyndunarþjarki hérna. Við viljum
snúa þessu við. Það er líka gleðilegt frá því
að segja að í þeim viðræðum sem við höfum
átt við Alþýðuflokk og Alþýðubandalag,
sem er það stjórnarmynstur sem við erum að
skoða núna, þá er mjög ákveðinn, sterkur
og samstilltur vilji í þá átt að ef af ríkisstjórn
verður, þá reki hún myndarlega byggða-
pólitík. Það er einörð áhersla á það og mjög
breið samstaða um það atriði."
Reykjavíkurhatur
Hvað með það Reykjavíkurhatur sem
ykkur er borið á brýn af hálfu borgarstjór-
ans, Davíðs Oddssonar?
„Það er tóm vitleysa að tala um Reykja-
víkurhatur. Þetta sýnir nú hverslags stjórn-
málaforingi borgarstjórinn í Reykjavfk er.
Þetta er nú fín yfirlýsing og það er vel þess
vert fyrir sjálfstæðismenn á landsbyggðinni
að kynna sér ummæli borgarstjórans undan-
farna daga um landsbyggðina og sukk-fyrir-
tækin þar sem hann kallar svo, en eru
reyndar mörg hver rekin af flokksbræðrum
hans. Þegar menn svo ímynda sér að þessi
maður geti einhvern tíma orðið formaður
fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Ég á erfitt með að
sjá að stuðningsmenn þeirra í mínu kjör-
dæmi eigi eftir að samþykkja.
Hann er að æpa á þá að við framsóknar-
menn séum einhverjir sérstakir fjandmenn
Reykjavíkur. Það er nú alrangt. Við viljum
auðvitað hafa hér myndarlega höfuðborg og
við viljum hafa grósku hér. Við viljum hins
vegar ekki hafa taumlausa þenslu hér sem er
úr takt við allt annað í efnahagslífi þjóðar-
innar. Við viljum hafa framfarir og fram-
kvæmdir í Reykjavík, en við viljum líka
hafa það annars staðar á landinu.
Það gengur ekki upp að borginni verði
áfram stjórnað í fullkominni andstöðu við
þá efnahagsstefnu sem ríkisstjórnin reynir
að framkvæma. Það þarf að vera einhver
taktur í framkvæmdum ríkis og sveitarfé-
laga."
Kristján Björnsson