Tíminn - 24.09.1988, Page 18

18 Tíminn
Laugardagur 24. september 1988

MINNING
Jónas Pálsson
Fæddur 24. september 1904
Oáinn 13. september 1988
I dag, laugardaginn 24. septem-
ber, verður jarðsettur frá Stykkis-
hólmskirkju afi minn, Jónas Pálsson.
Hann lést að kvöldi hins 13. sept-
ember á Landspítalanum í Reykja-
vík, eftir nokkurra vikna baráttu á
sjúkrabeði. Á tímabili leit út fyrir,
' að hann hefði yfir í þeirri baráttu og
við aðstandendurnir eygðum vonar-
neista, sem við reyndum að hlúa að
og miðla honum, þar sem hans
stærsta þrá varað komast í rúmiðsitt
heima á Staðarfelli í Stykkishólmi.
Enda þótt hann afa langaði mest af
öllu í Hólminn, sagði hann: „Það er
alltaf gott að eiga gott rúm“, og lét
okkur þannig vita af því, að það færi
vel um hann á spítalanum og að vel
væri hugsað um hann.
Afi minn var fæddur 24. septem-
ber 1904 í Ögri í Stykkishólms-
hreppi. Hann var sonur hjónanna
Ástríðar Helgu Jónasdóttur frá
Helgafelli og Páls Guðmundssonar
frá Arnarstöðum í Helgafellssveit;
einn af 14 systkinum. Tvö systkin-
anna dóu ung, en hin 12 komust öll
á legg. Þegar afi var 7 ára, fluttist
fjölskyldan til Höskuldseyjar á
Breiðafirði. Þótt miðin kringum
Höskuldsey hafi í þá daga verið full
af fiski, var lífsbaráttan á þessari
litlu eyju gcysilega hörð. Fólkið bjó
í svo nánum tcngslum við náttúruna
og þurfti að treysta á veður og vinda.
Og það kom fyrir, að fólkið varð að
horfa á eftir ástvinum sínum í hafið,
ef þeir ekki náðu í land úr róðrum
áður en illviðri skall á. Við slíkar
aðstæður ólst afi minn upp í Hösk-
uldsey fram yfir tvítugt. Þar sem
margt var í heimili, þurftu litlar
hendur einnig að leggja fram sína
krafta. Átta ára gamall byrjaði afi
minn að róa til sjós með föðursínum
og bræðrum. Þar mcð var hans ævi-
starf hafið. Það var ekki um annað
að vclja. Kringumstæðurnar kröfð-
ust þess, að hann sækti sjóinn.
Árið 1930 kvæntist afi eftirlifandi
konu sinni, Dagbjörtu H. Nielsdótt-
ur frá Scllátri, og fullyrða má, að
það hafi verið hans mesta gæfa. Þau
hófu búskap í Elliðacy þar sem þau
síðan bjuggu í 18 ár. Áfi gegndi þar,
ásamt sjómcnnsku og búskap, stöðu
vitavarðar. Á þeim tíma- eignuðust
þau dæturnar sínar fjórar, þær Ást-
ríði Helgu, Unni Láru, Jóhönnu og
Ásdísi, móður mína. Á þessum
árum bjó í Elliðaey einnig Kristín,
systir afa, ásamt manni sínum, Jóni,
sem var bróðir ömmu. í Elliðaey var
einnig margt annað heimilisfólk,
sem lagði sitt af mörkum við búskap-
inn, er sjómennirnir voru í róðri. í
Elliðaey var aldrei matarskortur.
Sjórinn gaf mikið, en hann tók líka
mikið. Árið 1935 drukknaöi Jón,
bróðir ömmu. Það var mikið áfall
fyrir heimilisfólkið í Elliðaey og
varð það skarð aldrei fyllt. Kristín,
eiginkona Jóns, sagði eftir þennan
atburð, að cnginn af hennar bræðr-
um myndi farast á sjó. Og það hefur
staðist. Afi hafði oftar en einu sinni
lent í honum kröppum, svo litlu
munaði að harmleikur yrði, en í öll
skiptin var einhver blessun yfir hon-
um og hann bjargaðist. Amma mín
fór ófá skipti upp á hól til að kíkja
eftir afa og oftsinnis varð hún að
leggjast til svefns í nagandi óvissu
um, hvort hann hefði nú náð landi
einhvers staðar. En samband afa og
ömmu var alla tíð mjög sterkt og á
slíkum stundum hugsuðu þau sterkt
hvort til annars og dæmi eru til
frásagnar um, að þau hafi þannig á
mikilvægum stundum náð að senda
hugskeyti sín á milli.
Afi og amma fluttust til Stykkis-
hólms, þegar dæturnar voru komnar
á skólaaldur. Þau keyptu Staðarfell
og hafa búið þar alla tíð síðan. Þegar
barnabörnin fóru að koma eitt af
öðru til vits og ára sóttu þau mikið í
að koma til ömmu og afa á Staðar-
felli. Lítil telpa í Reykjavík fékk
snemma þá löngun að fara í
Hólminn, til að vera hjá afa og
ömmu. Það var viss ævintýraljómi
yfir Hólminum á sumrin, fannst
borgarbarninu. Afi og amma áttu
bát, sem hét Kári, og mesta skemmt-
frá Elliðaey
unin var í því fólgin, að fara á Kára
út í cyjar. Litlu telpunni fannst
mikið til afa síns koma. Hann vissi
hvernig veðrið hagaði sér, hvenær
var hægt að fara út á sjó og hvenær
það var óráðlegt. Hann kom á
morgnana inn í herbergið, sem litla
stelpan svaf í, studdi höndunum á
gluggakistuna, horfði fram á sjóinn,
meðan litla telpan beið eftirvænting-
arfull eftir því, hvað afi hennar segði
um veðrið. Afi kunni líka að stýra
bátnum í ölduna, eins og það var
kallað. Þó að öldurnar virtust stórar,
stýrði afi Kára af mikilli næmni,
enda vissi hann hvernig öldurnar
höguðu sér, ekki síður en hann
þekkti ský og vinda.
Afi og amma höfðu lengi vel
kindur frammi í eyjum, þótt þau
hefðu fyrir löngu brugðið búskap.
Þannig var í mörg ár alltaf heyjað
frammi í Elliðaey. Afi var sannkail-
að náttúrubarn. Um heyskapartím-
ann leit afi til sólar, til að vita hvað
tímanum leið og horfði í skýin, til að
spá fyrir um veður. Andlit hans var
markað af sjósókn og hendur hans
báru mikilli erfiðisvinnu vitni. Afi
dró alla tíð fisk úr sjó með handafli.
Nú þegar afi minn er dáinn, leitar
hugurinn til þess tíma, er ég naut
sem mest nærveru hans. Mig óraði
ekki fyrir því í þá daga, hvað þessi
sumur með afa og ömmu ættu eftir
að vera mér mikils virði, er ég yrði
eldri. Og ég er sannfærð um, að
samvera mín með afa og ömmu
hefur verið mikið tillegg í uppeldi
mitt og mótað viðhorf mitt til margra
þátta lífsins. Það er sárt að kveðja
afa sinn, en vitundin um það að hann
lifði alla tíð hamingjusömu lífi, þrátt
fyrir harða lífsbaráttu gcrir manni
léttara að sætta sig við orðinn hlut.
Afi var mjög hlýr og góður maður
og honum þótti vænt um fólkið sitt
og fylgdist með af áhuga, hvað það
var að starfa. Hann var mjög rólegur
en hafði gaman af að vera innan um
fólk og var skemmtilegur í frásögn-
um, því hann átti mikla kímni til.
Hann hafði gaman af því að fara í
ferðalög, þótt það besta við þau væri
að koma heim á Staðarfel! aftur.
Ég þakka allar þær stundir, sem
ég fékk að eiga með afa mínum og
ekki síst þær, sem ég átti með
honum uppi á Landspítala. Þessar
síðustu stundir með afa voru mér
mikil lífsreynsla. Slík reynsla, að sjá
ástvin deyja, fær mann til að hugsa
um lífið á dýpri hátt en nokkru sinni
fyrr og reyna að gera sér grein fyrir
hvað virkilega skiptir máli í lífinu;
endurmeta fyrri gildi. Er ég hugsa
um afa minn er ég ekki í nokkrum
vafa um, í hverju lífshamingjan er
fólgin.
Eg bið góðan Guð að blessa afa og
geffc ömmu styrk á þessum tímamót-
um. Einnig bið ég öllum aðstandend-
um afa Guðs blessunar.
Sigurlaug Regína Fríðþjófsdóttir
Þann 13. september s.l. andaðist í
Landspítalanum í Reykjavík Jónas
Pálsson, sjómaður frá Stykkishólmi.
Útför hans fer fram í dag, 24.
september, frá Stykkishólmskirkju.
Jónas fæddist fyrir réttum 84
árum, þann 24. september 1904, að
Ögri í Stykkishólmshreppi. Foreldr-
ar hans voru hjónin Ástríður Helga
Jónasdóttir og Páll Guðmundsson,
sem þá bjuggu þar, en þau fluttu árið
1911 út í Höskuldsey á Breiðafirði,
þaðan sem Páll stundaði sjósókn.
Börn þeirra Höskuldseyjarhjóna,
sem upp komust, voru þessi í aldurs-
röð: Magðalena, Ágúst, Georg,
Guðrún, Ásta, Kristín, Jónas, Una,
Soffía, Guðmundur, Sigurvin og
Höskuldur. Af þeim eru nú á lífi:
Guðrún, Guðmundur og Soffía.
Fyrir nokkrum árum var haldið
ættarmót í félagsheimilinu í Stykkis-
hólmi hjá Helgafellsætt. Þar voru
samankomnir afkomendur Jónasar
Sigurðssonar, bónda á Helgafelli, og
konu hans Ástríðar Þorsteinsdóttur,
en þau voru foreldrar Ástríðar
Helgu, móður Jónasar Pálssonar.
Þarna var saman kominn mikill
fjöldi fólks, talsvert á fjórða hundrað
manns, enda þessi ætt kynsæl og
fjölmenn.
Jónas Pálsson ólst upp hjá foreldr-
um sínum, fyrst í Ögri og síðan í
Höskuldsey frá sjö ára aldri.
Snemma fór hann að sækja sjó með
föður sínum og að vinna störf við-
komandi sjósókn og eyjabúskap.
Sagði hann mér að hann hefði verið
9 ára þegar hann fór í fyrsta fiski-
róðurinn. Varð það svo hlutskipti
lians að vinna við sjóinn alla sína
starfsævi.
Ung að árum kynntust þau Jónas
og Dagbjört Níelsdóttir frá Sellátri,
sem er eyja innar og nær landi en
Höskuldsey. Þau unnu sín heit og
giftust. Árið 1930 hófu þau búskap í
Elliðaey ásamt hjónunum Kristínu
systur Jónasar og Jóni bróður Dag-
bjartar. í Elliðaey stunduðu þessi
ungu hjón búskap með kýr og
kindur, en Jón og Jónas sóttu sjóinn
á litlum vélbátum. Einnig önnuðust
þau vitavörslu í Elliðaey.
Sá sorglegi atburður gerðist 14. des-
ember 1935 að Jón Níelsson drukknaði
í fiskiróðri ásamt öðrum manni, sem
reri með honum frá Elliðaey. Jónasog
Dagbjört héldu búskap áfram í Elliða-
ey til ársins 1946 er þau fluttu í Stykk-
ishólm. Þar hafa þau búið síðan, lengst
af í húsinu nr. 8 við Víkurgötu, eða í
full 40 ár. Það hús heitir Staðarfell.
Jónas og Dagbjört eignuðust tjór-
ar dætur. Þær eru: Helga, fædd
1930, gift þeim sem þessar línur
skrifar; Unnur, fædd 1935, gift Egg-
ert Björnssyni skipstjóra í Stykkis-
hólmi; Jóhanna, fædd 1937, gift
Hrafnkeli Alexanderssyni kaup-
manni í Stykkishólmi; og Ásdís,
fædd 1941, gift Friðþjófi Karlssyni
viðskiptafræðingi í Reykjavík.
Ég kynntist Jónasi þegar ég trú-
lofaðist og síðar giftist elstu dóttur
hans. Oft lá leið okkar hjóna vestur
í Stykkishólm og fastur liður var
það, að við dvöldum hluta af sumar-
leyfi mínu þar vestra. Vorum við þá
með syni okkar unga og síðar sem
unglinga og eftir að þeir urðu full-
orðnir hefir þeim þótt gott að heim-
sækja afa og ömmu í Hólminum.
Á árunum upp úr 1950 voru Jónas
og Dagbjört með kýr og kindur, sem
þau heyjuðu fyrir úti í Breiðafjarðar-
eyjum og vorum við þá oft með þeim
þar um tíma. Eins fékk ég oft að fara
með Jónasi í fiskiróður og á lúðu-
veiðar og vorum við þá tveir á báti.
Á ég góðar minningar frá þessum
heyskapar- og sjóferðatímum.
Jónas var fróður um sjósókn og
sjóleiðir á Breiðafirði og kunni frá
mörgu að segja um atvinnuhætti og
mannlíf í Breiðafjarðareyjum á fyrri
tíð, enda hafa menn leitað til hans
um þann fróðleik, t.d. Bergsveinn
Skúlason og Lúðvík Kristjánsson
vegna bóka sinna.
Á síðari árum hafa dætur Jónasar
með sínum fjölskyldum og foreldr-
um komið saman í Elliðaey á hverju
sumri á ættarmót, oftast fyrstu helg-
ina í júlímánuði. Farkosturinn hefir
þá oftast verið „Kári“, bátur Jónasar
Pálssonar, og einnig bátur Eggerts
Björnssonar, „Gísli Gunnarsson".
Þarna sátu Jónas og Dagbjört í
forsæti og svo lékum við okkur til
sjós og lands.
Þessar minningar koma nú upp í
hugann við fráfall tengdaföður míns
og að sjálfsögðu margar fleiri. Ég vil
með þessum orðum þakka honum
margar góðar samverustundir og
ferðir á „Kára“ um Breiðafjörð í
hægu veðri og hvössu.
Ég veit að Guð mun gefa tengda-
móður minni styrk nú þegar hún
hefir misst lífsförunaut sinn úr jarð-
lífinu.
Jón Einarsson,
Borgarnesi
Hann afi á Staðarfelli er dáinn.
Það er svo erfitt að ímynda sér
Staðarfell og Stykkishólm án afa,
þetta var allt ein heild. Hann ólst
upp í Höskuldsey á Breiðafirði og
var því sannkallaður Breiðfirðingur.
Ekki ætla ég mér að rekja ættir hans
hér, en það eru 10 ár síðan ég hitti
þennan merkismann fyrst. Ég hafði
heyrt lýsingu á honum: hann var
rauður í framan með mjög stórar
hendur. Ég varð hálf feimin við
hann, en frá þeim degi hefur mér
alltaf fundist ég eiga eitthvað í
honum, kannski af því að ég var að
vestan eins og sagt er og frá þessum
fyrsta fundi okkar hef ég alltaf
kallað hann afa, þó að í raun sé hann
afi mannsins míns. Ég átti nefnilega
einn svona langafa, sem kallaður var
Raggi Kodda, með mjög stórar
hendur og rauðar kinnar og var hann
frá Hellissandi. Fljótt kom í Ijós að
þessir miklu menn höfðu róið saman
í gamla daga. Tvisvar hittust þeir
eftir þetta og var þá glatt á hjalla.
Ég get varla látið hjá líða að
minnast á hana ömmu, Dagbjörtu
Níelsdóttur frá Sellátri á Breiðafirði.
Hún, þessi yndislega kona sem kveð-
ur bónda sinn í dag, hefur stutt hann
með sinni miklu trú og dugnaði í
hans veikindum, en sem betur fer
stóðu þau ekki of lengi og hún gat
farið aftur í Hólminn, en afi fór ekki
aftur, eins og hann ætlaði sér.
Afi átti trillu, er Kári hét, og
fyrsta sjóferð mín var er ég fór með
honum í Elliðaey, en þar bjuggu þau
afi og amma í u.þ.b. 20 ár og þær
urðu ófáar sjóferðirnar eftir það.
Hin síðari ár, er afi fór að geta
stundað sjóinn minna, gerði dóttur-
sonur hans, Siggi Palli, bátinn upp
og var það mikið gleðiefni fyrir afa
að fylgjast með því verki, að ég tali
nú ekki um að sjá hann á floti aftur.
Fyrsta ferð nýja Kára var með
ömmu og afa út í Elliðaey í fyrra-
sumar og sjaldan hef ég séð glaðari
mann, en þetta varð ekki síðasta
sjóferð hans, því seinna um sumarið
átti hann þess kost að fara á Kára
með Gumma bróður sinn með sér.
Farið var á gömlu slóðirnar, þ.e. í
Höskuldsey, og auðvitað lögð tvö
lúðuköst og fengu þeir að ráða
miðinu. Þeir sögðust ekkert muna á
leiðinni fram en viti menn, þeir voru
fljótir að taka við sér og létu leggja
í Höskuldseyjardjúpið og til að enda
góða ferð fengu þeir eina lúðu.
Afi og amma voru þessi dæmi-
gerðu afi og amma, alltaf gott að
koma, alltaf kaffi á könnunni hjá
ömmu, nýbakaðar pönnukökur og
þau dundandi við eitthvað. Ég efast
ekki um að einmanalegt verður hjá
ömmu á Staðarfelli, en ég veit líka
að trúin á guð styrkir þessa skyn-
sömu konu, sem vissi hvað afa var
fyrir bestu, og að nú líður honum
vel. Það er erfitt fyrir mig að útskýra
fyrir 4ra ára gömlu langafabarni
hans að afi á Staðarfelli sé dáinn en
hann sagði „hann afi á Staðarfelli
getur ekki dáið því þá deyr hún
amma líka“. Guð fylgi þér og þínum
dætrum, amma mín.
Jóna Dís
Ástkær tengdafaðir minn, Jónas
Pálsson frá Elliðaey, verður jarð-
sunginn frá Stykkishólmskirkju í
dag, laugardaginn 24. september
1988, á fæðingardegi sínum og hefði
hann þá orðið 84 ára. Hann lést að
kvöldi þriðjudagsins 13. þ.m. á
Landspítalanum í Reykjavík, eftir
hetjulega baráttu við þann sjúkdóm,
sem einungis fáir hrósa sigri yfir.
Jónas var maður, sem bar ekki harm
sinn á borð fyrir aðra, eins og svo
greinilega kom í Ijós um miðjan júlí
s.l., þegar ekki varð lengur undan
því vikist fyrir hann að leita sér
læknismeðferðar. Var hann fyrst
lagður inn á sjúkrahúsið í Stykkis-
hólmi, þar sem hann naut góðrar
umönnunar lækna og annars starfs-
liðs spítalans í um viku tíma, en þar
kom í ljós að hann gekk með
krabbamein á háu stigi. Enginn
aðstandenda hans hafði haft hinn
minnsta grun um, að veikindi hans
væru svo alvarlegs eðlis.
Hann var fæddur 24. september
1904 í Ögri í Stykkishólmshreppi og
var sonur hjónanna Ástríðar Helgu
Jónasdóttur frá Helgafelli og Páls
Guðmundssonar frá Arnarstöðum í
Helgafellssveit. Hann var einn af
fjórtán systkinum og eru nú þrjú á
lífi, þau Guðrún, Soffía og Guð-
mundur, og votta ég þeim mína
dýpstu samúð.
Bræðrum hans kynntist ég vel,
þeim Guðmundi, Höskuldi, Sigur-
vin, Georg og Ágústi, og var jafnan
glatt á hjalla, þegar þeir, ásamt
Jónasi, komu saman, glaðir ogreifir.
Þeir settu mikinn svip á umhverfi sitt
og fannst mér þeir vera fulltrúar
kynslóðar, sem haft hafði mjög mót-
andi áhrif á umhverfi sitt en er nú að
hverfa.
Jónas hóf sjósókn þegar á unga
aldri með föður sínum og varð það
hans ævistarf. Á þeim þrem áratug-
um, sem leiðir okkar lágu saman,
átti ég þess kost að fara með honum
sumar hvert í siglingar um Breiða-
fjörð á báti hans, Kára SH 78. Oftast
var farið fram í Elliðaey, en þar
hafði hann búið í 18 ár með eftirlif-
andi eiginkonu sinni, Dagbjörtu H.
Nielsdóttur. Jónas annaðist um
vitann, jafnframt því sem hann
stundaði búskap og sjósókn. Þau
hjónin eignuðust fjórar dætur, þær
Ástríði Helgu, Unni Láru, Jóhönnu
og Ásdísi, sem er eiginkona mín.
Þau Jónas og Dagbjört fluttu síðan
til Stykkishólms, þegar dæturnar
komust á skólaskyldualdur.
Fátt var skemmtilegra en að sigla
með Jónasi á sléttum sjó um Breiða-
fjörð, en þau voru líka ófá skiptin,
þegar veðurguðirnir létu af öllum
vingjarnleik og virtust storka sæför-
um með ágjöfum, svo líttreyndum
þótti nóg um. Á slíkum stundum
virtist leiðin til lands alltaf lengst.
Það brást aldrei, að mér varð alltaf
hugarhægra, þegar ég leit til Jónasar,
þar sem hann horfði út um opinn
gluggann á stýrishúsinu á Kára og
hélt um stýristaumana öruggum
höndum og ráða mátti af svip hans,
að hann léti sér fátt finnast um
ókyrrð náttúruaflanna.
Margar góðar minningar á ég og
fjölskylda mín frá ferðalögum með
Jónasi og Dagbjörtu um landið.
Jónas var alltaf traustur ferðafélagi,
hvort sem var til lands eða sjávar.
Sumarið 1984 fóru Jónas og Dag-
björt ásamt tveim dætrum sínum,
þeim Ástríði Helgu og Ásdísi og
fjölskyldum þeirra, í fyrsta sinn
saman til útlanda, nánar tiltekið til
Þýskalands, þar sem dvalið var í
sumarhúsum í nokkrar vikur. Þang-
að komu um langan veg til að hitta
ferðalangana, Agnar sonur Sigur-
vins og fjölskylda hans, en þau eru
búsett í Luxembourg og átti gestrisni
þeirra og myndarskapur stóran þátt
í því, hve vel ferðin heppnaðist.
Jónas var staðfastur maður, sem
hafði í heiðri gömul gildi. Hann sá
vel fyrir sér og sínum, en skuldaði
ekki neinum neitt. Hann var einlæg-
ur maður og hjartahlýr og aldrei
verður hægt að fullþakka fyrir þær
góðu stundir, sem ég og fjölskylda
mín áttum með honum og eftirlif-
andi eiginkonu hans, Dagbjörtu H.
Nielsdóttur. Samlínjeirra hjóna í 58
ár er falleg saga. Ég votta tengda-
móður minni mína dýpstu samúð og
hluttekningu vegna fráfalls ævifélaga
hennar. Öðrum ættingjum, vinum
og venslamönnum Jónasar sendi ég
samúðarkveðjur.
Nú, þegar hann heldur upp í þá
ferð, sem við munum öll fara að
lokum, er hann kvaddur með sökn-
uði.
Blessuð sé minning Jónasar Páls-
sonar frá Elliðaey.
Friðþjófur Max Karlsson