Tíminn - 28.09.1988, Blaðsíða 9

Tíminn 9
Miðvikudagur 28. september 1988
llill
VETTVANGUR
lllllllllllllllllll
Þorkell Guðbrandsson:
Hvað er slátrunar- og
heildsölukostnaður?
Undanfarna daga hefur talsvert verið fjallað í fréttum
fjölmiðla um rekstrarerfiðleika afurðastöðva. Forsvars-
menn landssamtaka sláturhúsa hafa lýst þeirri skoðun
sinni, að ekki sé hægt að selja nýtt kjöt á verði frá í vor,
sem þá hafi raunar verið það lágt, að það hafí ekki greitt
eðlilegan kostnað við vinnslu og sölumeðferð. Þeim mun
vonlausara sé að selja kjöt frá nýrri slátrun með því verði,
því nú sé komið annað ár og kostnaður hafl hækkað frá s.I.
hausti. Auk þess viti menn enn ekki, hvað þurfi að greiða
framleiðendum fyrir afurðirnar. Þar við bætist að nýtt
kjötmat hefur tekið gildi, og verðmunur milli flokka þar
óljós því verðlagning hefur enn ekki farið fram skv. nýja
matinu. Breytingin sé það mikil, að ekki sé unnt að nota
gömlu flokkunina til viðmiðunar. í framhaldi af þessu öllu
er eðlilegt að spurt sé, hvað sé slátrunar- og heildsölukostn-
aður.
Helstu liðir
Undanfarin ár hefur stærsti,
einstaki kostnaðarliðurinn í rekstri
sláturhúsa, sem og annarra afurða-
stöðva, verið vextir. Náttúra Is-
lands og eðli sauðfjárins er þannig,
að nærri öll slátrun fer fram á
tiltölulega stuttum tíma, einu sinni
á ári, og þarf því að liggja með kjöt
í birgðum nánast allt árið. Slátur-
húsin þurfa lögum samkvæmt að
greiða framleiðendum tiltölulega
skömmu eftir að slátrun lýkur
þeirra verð að fullu. Til þess að
brúa þetta bil, taka framleiðendur
afurðalán, sem síðan eru greidd
niður eftir því sem birgðirnar
seljast. Síðustu ár hafa nafnvextir
afurðalána farið síhækkandi, og
þar eð vextir af höfuðstólnum eru
greiddir mánaðarlega, verður árs-
ávöxtun þeirra mjög há. Afurðalán
bankanna nema þó einungis rétt
yfir 70 af hundraði greiðslubyrðar-
innar, svo ríkissjóður hefur hlaup-
ið undir bagga og veitt s.n. stað-
greiðslulán, til að stytta bilið. Við
þetta bætist svo, að vegna þess að
framleiðslan er meiri en neysla
innanlands, þarf að flytja verulegt
magn úr landi. Verð það, er fæst
nú á mörkuðum erlendis er það
lágt, að það greiðir tiltölulega lít-
inn hluta af kostnaðarverði afurð-
anna. Hafa því bændasamtökin
gert samning við ríkið, skv. heimild
í búvörulögum, um að það tryggi
bændum fullt verð fyrir ákveðið
heildarmagn afurða. Þetta þýðir,
að ríkið á að verðbæta þennan
útflutning innan þess ramma. Á
þessu ári hefur hinsvegar raunin
orðið sú, að ekki hefur fengist
greiðsla á útflutningsbótum á þær
afurðir, sem þegar hafa verið flutt-
ar út. Hefur það leitt af sér auknar
lántökur og vaxtakostnað slátur-
húsanna, því þau geta ekki greitt
niður afurðalán af þessum afurð-
um, þótt það sé í raun selt, þegar
litlir fjármunir hafa komið fyrir
vöruna. Um þetta er hægt að hafa
mörg fleiri orð, en þetta látið
nægja. Stærsti kostnaðarliðurinn
er sumsé vextir.
Næsti liður að stærð til eru laun
og launatengd gjöld. Þessi laun eru
greidd á ýmsum stigum. I fyrsta
lagi er það slátrunin sjálf, síðan
vinna fólks sem starfar að vörslu og
afgreiðslu afurðanna, flutningum
þeirra milli staða, bókhaldsvinnu
og innheimtu, svo eitthvað sé talið.
f þriðja lagi má telja raforku og
greiðslur fyrir heitt og kalt vatn.
Slátrun er allfrek á raforku og ekki
síður á vatn, því það tengist mjög
þeim hreinlætiskröfum, sem eðli-
lega eru gerðar til matvælavinnslu.
f fjórða lagi má nefna húsakostnað.
Nýting sláturhúsa er léleg, vegna
stutts notkunartíma. Kostnaðurinn
við að reka húsin sem eignir kemur
því af miklum þunga á reksturinn.
Það kostar peninga að byggja og
reka hús, það vita flestir af eigin
reynslu, og þá verður að taka
einhversstaðar. Hús til matvæla-
vinnslu verða auk þess að uppfylla
kostnaðarsamar kröfur, sem til
þeirra eru gerðar af fullkomlega
eðlilegum og nauðsynlegum ástæð-
um. Ifimmta lagi mætti svo telja
umbúðir, hreinlætis- og rekstrar-
vörur af ýmsu tagi, viðhald og
kaup á ýmsum verkfærum og
tækjabúnaði, sem rekstrinum
tengist, og því um líkt. Flutningar
milli staða kosta einnig talsverða
fjármuni, svo og tryggingar og
skattar af ýmsu tagi. Eru þá helstu
kostnaðarþættirnir taldir upp.
Hver ákveður
kostnaðinn?
Til þess að standa undir þessum
útgjöldum er sláturhúsunum
ákvörðuð þóknun. Sú þóknun er
mismunurinn á framleiðendaverði
og brúttó heildsöluverði. Þessi mis-
munur er ákveðinn af nefnd fimm
manna, sem skipuð er tveimur
fulltrúum neytenda, tveimur full-
trúum siáturhúsanna og einum full-
trúa ríkisins, sem er oddamaður.
Önnur nefnd ákveður verð til fram-
leiðenda, þannig að sá iiður liggur
fyrir, þegar heildsöluverð er
ákveðið. Fulltrúar neytenda vilja
eðlilega hafa heildsöluverðið sem
lægst, því það ætti að stuðla að lágu
smásöluverði, þótt það geti nú
brugðið til beggja vona, eins og
dæmin hafa sýnt. Fulltrúi ríkisins
vill eðlilega einnig hafa verðið sem
lægst, því það stuðlar að minni
aukningu framfærslukostnaðar og
þar með minni hækkunum vísitalna
og minni verðbólgu. Eru því slátur-
húsin fyrirfram í minnihluta við
þessa verðákvörðun. Hefur því
raunin orðið sú, að best reknu og
hagkvæmustu sláturhús hafa verið
rekin með halla, sem nemur á
síðasta framleiðsluári 10-15 krón-
um á hvert einasta kjötkíló, sem
þau hafa haft til sölumeðferðar.
Þetta hefur eðlilega leitt til þess, að
sláturhúsin hafa orðið að fjár-
magna hallann með því að ganga á
eigið fé og taka dýr lán, sem enn
hafa aukið kostnaðinn.
Umframbirgðirnar
Eins og fyrr greinir, er það
magn, sem bændur mega framleiða
samkvæmt búvörusamningi, all-
nokkuð umfram það, sem innan-
landsneyslu nemur. Hefur því
þurft að flytja út talsvert af kjöti.
Nú er það svo, að ekki er sjálfgefið,
að við getum selt okkar umfram-
framleiðslu. Framboð á heims-
markaði er langt fram yfir það,
sem kaupendur eru að, og víðar
safnast því birgðir en hér, og beita
menn ýmsum ráðum til að losna
við þær. Það hafa því safnast fyrir
í landinu birgðir, sem liggja þungt
á sláturhúsunum. Þau eiga fæst
nægilegar geymslur fyrir fram-
leiðslu hvers árs fyrir sig, og hafa
því tekið á leigu frystigeymslur á
höfuðborgarsvæðinu. Ekki þarf að
eyða á það mörgum orðum, að
þegar svo er komið, verða slátur-
húsin þá oft að sæta óhagstæðum
kjörum á leigunni, auk annars
kostnaðar, svo sem vaxta, sem
eykst og margfaldast með tíman-
um. Sáturhúsin hafa talið, að þar
eð þetta kjöt er innan marka
búvörusamningsins, sé það mál
ríkisins að bera af því kostnað.
Þetta er óútkljáð mál, en eykur
stöðugt á fjárbindingu og greiðslu-
vanda sláturhúsanna.
Hver er niðurstaðan?
Af framansögðu ætti að vera
ljóst, að vandi sláturhúsanna er
ærinn. Lög um framleiðslu og sölu
landbúnaðarvöru frá 1985 leggja
þeim margar og þungar skyldur á
herðar, en veita þeim afar tak-
mörkuð réttindi. Þeim ber að upp-
fylla strangar kröfur hvað varðar
búnað og vinnsluaðstöðu, þau
standa oft berskjölduð gagnvart
óvægilegum kröfum þrýstihópa, og
þau þurfa að uppfylla ströng skil-
yrði hvað varðar greiðslur fyrir
afurðir og reksturskostnað. Til við-
bótar hvíla á mörgum húsanna
félagslegar skyldur, sem oft ganga
. á svig við eðlilegar arðsemiskröfur.
Tíminn einn verður að leiða í ljós,
hver endirinn verður, en ástæða er
til að ætla, að hann geti falist í
fjöldagjaldþroti sláturhúsanna.
Langflest þessara húsa eru í eigu
samvinnu- eða hlutafélaga heima-
manna á viðkomandi framleiðslu-
svæði. Gæti þessi þróun því leitt af
sér, að slátrun flyttist í stórum stíl
á milli landssvæða með tilheyrandi
byggðaröskun, eða þau kæmust í
eigu aðila, sem hefðu allt annarra
hagsmuna að gæta. Þetta kemur
sumsé allt í Ijós, en ástæða er til
fyrir allan almenning, einkum á
landsbyggðinni, að hugsa vel um
þessa hluti og taka til þeirra af-
stöðu.