Tíminn - 01.10.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 1. október 1988
„Óánægjuvetur" fram
undan í Rússlandi?
- Almenningur bíður óþreyjufullur eftir umbótum
Míkhail Gorbatsjov hélt uppteknum hætti í ár og lagði
leið sína á fáfarnar slóðir í ríki sínu þegar hann hafði notið
hvíldar í sumarleyfí. í þetta sinn varð Krasnoyarsk-hérað í
Síberíu fyrir valinu, þar sem pylsa er sjaldgæf sjón og
„perestrojka“ ekki annað en draumur. Hugleiðingar
blaðamanns The Sunday Times um ástand og horfur í
Sovétríkjunum á komandi mánuðum birtust í blaðinu
nýlega, reyndar rétt eftir að Gorbatsjov kom úr sumarfríi
og lét sitt fyrsta verk vera að heilsa upp á Sovétborgara í
afskekktu héraði í Síberíu. Viðtökur fólksins voru efagjarn-
ar um framkvæmd „perestrojku“ að því er segir í pistli
blaðamannsins.
Gorbatsjov í Síberíu
Tilgangur Sovétleiðtogans var
að umgangast þegna landsins á
alþýðlegan hátt og endurvekja trú
þeirra á umbótum þeim sem hann
vill koma á og skýra út fyrir þeim
að það eigi eftir að taka nokkurn
tíma enn áður en „perestrojka"
nær fullkomlega fram að ganga, en
almenningur í Sovétríkjunum
verður æ efagjarnari og órólegri
vegna hægagangs í umbótamálum.
En Gorbatsjov rak sig á það f
þessari ferð til Síberíu í fyrsta sinn
að nú sættir fólkið sig ekki lengur
við fögurorð í mjúkum umbúðum.
Þegar hann gekk um meðal
fólksins, og þeirri göngu var sjón-
varpað, dundu á honum alls kyns
kvartanir og kærumál, sem hann
sendi tafarlaust áfram til stjórn-
enda og skriffinna á staðnum, sem
sjá mátti á sjónvarpsskerminum
hvernig skulfu og titruðu undir
skömmunum.
bessi fundur Gorbatsjovs og al-
mennra borgara í Síberíu hlýtur að
hafa verið alvarleg áminning til
leiðtogans, ef hcnnar hefur þurft
með, um vaxandi óþolinmæði al-
þýðu manna sem bíður í óþreyju
eftir umbótum. Enn sem komið er
hafa á þeim þremur og hálfu ári
sem hann hefur setið í valdastóli
komið fleiri vandamál í ljós en
tekist hefur að leysa og allt bendir
til þess að komandi vetur verði
„vetur óánægju" í Sovétríkjunum
þegar almenningur gerir sér þess æ
ljósari grein að vonirnar rætast
ekki í einu vetfangi.
Umbótasinnaðir hag-
fræðingar líka
orðnir óþolinmóðir
Gorbatsjov lagði sig fram um að
skýra út fyrir fólki að ekki er hægt
að búast við að neinar efnahagsleg-
ar umbætur nái fram að ganga
tafarlaust. En margir sovéskir
hagfræðingar halda því fram að
þær endurbætur sem enn sem kom-
ið er hafi komist til framkvæmda
séu ófullnægjandi og að umdeildar
aðgerðir, s.s. róttæk breyting á
verðlagsmálum, verði að taka gildi
tafarlaust.
Slíkar breytingar eru ekki í sjón-
máli og það sem erfiðara er, þess
eru merki að íhaldsmenn séu enn
nógu valdamiklir til að hindra enn
víðtækari endurbætur, rétt eins og
Andrei Sakharov, sem áður var
leiðtogi andófshreyfingarinnar,
hefur varað við.
Augljósustu vandamálin:
skortur á
- neysluvarningi...
Vandinn sem Gorbatsjov á við
að etja er augljósastur á tveim
sviðum, þ.e. hvað varðar matvæli
og neysluvarning annars vegar og
liins vegar ókyrrð ýmissa þjóða
innan Sovétríkjanna. Yfirvöld hafa
nú formlega innleitt áætlun um að
flest bú landsins verði afhent einka-
fyrirtækjum til leigu. Á ferðum
sínum í Krasnoyarsk-héraði hélt
Gorbatsjov stíft fram ávinningi
þessa kerfis en varð að viðurkenna
að margir bændur, sem ekki hafi
vanist því að leggja hart að sér við
vinnu, kunni að vera ófúsir til að
taka það upp.
Þetta nýja kerfi hefur líka orðið
fyrir gagnrýni sumra umbótasinna,
sem segja það hálfkák sem ekki
gangi nógu langt til að hvetja
bændur til að sýna landi sínu
umhyggju og auka framleiðslu.
Hvað varðar aðferðir til að binda
enda á skortinn á nýtískulegum og
vönduðum neysluvarningi er
bráðabirgðalausn Gorbatsjovs
jafnvel enn ólíklegri til árangurs. í
sumar var skyndiáætlun hrundið í
framkvæmd sem ætlað var að auka
framleiðslu um sem svarar 1560
milljörðum ísl. kr. á næstu tveim
árum. En slíkar heitstrengingar
hafa oft verið hafðar uppi áður og
það var augljóst að Síberíubúarnir
sem réðust á Gorbatsjov í Krasn-
oyarsk-héraði höfðu litla trú á að
þær rættust nú frekar en fyrr.
... og ókyrrð
ýmissa þjóða innan
Sovétríkjanna
Vandamálið vegna þjóðernis-
brotanna gæti orðið enn erfiðara
úrlausnar, bæði vegna þess að
þjóðir í Sovétríkjunum, aðrar en
Rússar, leggja fram sífellt róttæk-
ari kröfur svo og hefur ruddaleg
lausn Gorbatsjovs á málinu sem
kennt er við Nagorny-Karabakh
dregið úr hrifningu helstu stuðn-
ingsmanna Gorbatsjovs, mennta-
manna.
Nýlega hafa á ný brotist út
verkföll og mótmæli í Nagorny-
Karabakh þar sem enn hafa verið
ítrekaðar kröfur um að þetta um-
deilda landsvæði verði sameinað
Armeníu. Höfnun Gorbatsjovs á
þessum kröfum í júlí sl. og hversu
ófrávíkjanleg hún var olli gremju
meðal Armena og nú er Ijóst að
tímabundið hlé á mótmælum Arm-
ena gefur ekki til kynna að þeir ætli
að fella sig við „lausnina".
Menntamennirnir
að tapa voninni?
Jafnvel enn skaðlegri voru áhrif
þessarar afgreiðslu á menntamenn-
ina. Það hafði tekið Gorbatsjov
langan tíma að sannfæra þá um
heilindi sín, en þegar í ljós kom að
hann var ekki einu sinni tilbúinn að
hlusta á röksemdafærslu Armena -
sem flestir menntamenn um Sov-
étríkin þver og endilöng taka undir
- eyddi hann mestum hluta þessa
stuðnings, sem hann hafði haft svo
mikið fyrir að afla sér.
í fjarveru Gorbatsjovs í sumar
urðu fleiri atburðir til að grafa
undan trausti frjálslyndra manna á
verkum hans enn frekar. Nýrri
óeirðasveit var beitt á götum
Moskvu-borgar við að brjóta á bak
aftur friðsamlegar mótmælaað-
gerðir. Grunsemdir um að þarna
væru harðlínumenn að ná sér niðri
á aðalritaranum í fjarveru hans
Er fólk í Sovétríkjunum faríð að
missa trúna á „perestrojku". Gor-
batsjov stendur nú í ströngu að
telja kjark í almenning.
áttu ekki við rök að styðjast,
sveitin var sett á fót áður en
Gorbatsjov tók sér sumarleyfi.
Og innan fárra daga eftir að
Gorbatsjov fór í fríið hélt Yegor
Ligachev, sem er næstur aðalritar-
anum í valdastiganum, merkilega
ræðu þar sem hann réðst á sumar
grunnstoðir „perestrojku" - mark-
aðsmál, réttinn til mótmæla og að
hætta að líta á heiminn út frá
“stéttasjónarmiði".
0g nú bregst líka
kornuppskeran!
Það undrar margan að Gorbat-
sjov hafði enga tilburði uppi til að
skýra þessi ólíku sjónarmið í ræð-
um sínum í Krasnoyarsk. Satt best
að segja voru fundahöldin orðin
þreytuleg og bragðdauf þegar leið
að lokum þessarar krossferðar
hans. Gorbatsjov varaði m.a.s.
þjóð sína við að ekki væru horfur
á góðri kornuppskeru á þessu ári.
Já, líkur benda til að veturinn
verði ekki ljúfur í Moskvu.