Tíminn - 12.10.1988, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 12. október 1988
Tíminn 15
Hundrað ára minning
Brynjúlfs Haraldssonar
frá Hvalgröfum á Skarðsströnd, Dalasýslu
Einstaka sinnum ættum við að
geta stoppað við og fyllt hug okkar
þakklæti og virðingu til aldamóta-
kynslóðarinnar sem lagði grunninn
að lífsgæðum okkar á þessum tíma
sem nú stendur yfir og öllum þeim
möguleikum sem við búum við í dag
til léttari og auðveldari lífsbaráttu á
öllum sviðum. Það má segja að
aldamótakynslóðin hafi þokað okk-
ur út úr steinöldinni hvað verklega
og veraldlega hluti snertir.
Það kostaði miklar fórnir og mikla
baráttu. Af því eru margar sögur og
ótrúlegar, varla hægt að skýra frá í
orðum ef bera á saman lífskjör
þjóðarinnar fyrir og eftir aldamót og
stöðuna í dag, en hvert sveitarfélag
átti sína forustumenn og suma
hverja afburðamenn á þessum tíma
í því hlutverki að bæta lífskjör
okkar. Hér skal reynt að minnast
eins mikilhæfs forustumanns á
Skarðsströnd, Brynjúlfs Haralds-
sonar. Hann var fæddur 12. oktbóer
árið 1888 á Skarði, Skarðsströnd.
Foreldrar hans voru Haraldur Brynj-
úlfsson og Septemborg Loftsdóttir
sem bjuggu á ýmsum stöðum hér á
Skarðsströnd. Árið 1909 fluttu for-
eldrar Brynjúlfs að Hvalgröfum. Þar
tók Brynjúlfur síðar við búi.
Snemma komu í ljós góðar gáfur
Brynjúlfs og námshæfileikar. Hann
var svo lánsamur á 17. ári að njóta
um tíma kennslu hjá Eggert Gísla-
syni í Fremri-Langey og einnig hjá
Eggert syni hans sem var gagn-
fræðingur frá Flensborg. Við tilsögn
þessara manna hefur Brynjúlfur lagt
grunninn að sjálfsmenntun sinni og
þekkingarleit. Hann mátti teljast
mjög vel menntaður maður og betur
menntaður en margur háskólageng-
inn. Allavega var dómgreind hans á
menn og málefni frábær.
Snemma hlóðust á Brynjúlf hvers
konar félagsmálastörf fyrir sveit sína
og hérað. Sakir gáfna hans og fram-
sýni þótti hann sjálfkjörinn í flestar
nefndir og ráð. Hann var oddviti
Skarðsstrendinga í áratugi og fulltrúi
þeirra á ýmsum fundum innan Dala-
sýslu og víðar og þá oft fundarritari.
Þær fundargerðir þykja nú fágæti að
allri gerð, bæði á tiltakanlega góðu
máli og athyglisvert hvað meining
IR
BILALEIGA
með útibú allt í kringurri
landið, gera þér mögulegt
að leigja bíl á einum stað
og skila honum á öörum.
Reykjavík
91-31615/31815
Akureyri
96-21715/23515
Pöntum bíla erlendi?
interRent
Bílaleiga Akureyrar
rekki
rgagnkt n tlllitsseml
f umtar ii allra 6*k?
margra fundarmanna kemur þar
skýrt fram í samþjöppuðu formi.
Það vita þeir sem reynt hafa hver
vandi þetta er svo vel fari.
Brynjúlfur var afburða ræðumað-
ur, varði málstað sinn með mikilli
rökfimi, sanngjarn og tillögugóður,
en harður í vörn og sókn. Hann lagði
hverju góðu málefni lið.
Hann var einlægur ungmannafé-
Iagi og sannur samvinnumaður -
taldi að þessar tvær hreyfingar hefðu
þokað okkur mest og best til betri
lífskjara og menningar - þeirra
merki mættu aldrei falla.
Forustuhlutverk Brynjúlfs hér á
Skarðsströnd var vissulega erfitt —
að ná framkvæmdum sem nú þykja
sjálfsagðar svo sem vegum, brúm,
síma, rafmagni, ræktun og bygging-
um. Þessi atriði komu í þessa sveit
seinna en víðast hvar annars staðar
og kostuðu meiri baráttu og grimm-
ari en forustumenn annarra sveita
þurftu að heyja. Ekki skulu ástæður
fyrir þessu tilgreindar hér - flokkast
undir - „Oft má satt kyrrt liggja" -
en berlega kom í ljós við þessar
aðstæður baráttuvilji Brynjúlfs að
vinna sveit sinni og héraði sem mest
gagn og hæfni hans að ná settu
marki.
Félagsmálastörf áttu hug hans, og
þjónustuhlutverki og forustuhlut-
verki gegndi hann á fjöldamörgum
sviðum. Hann var barnakennari á
Skarðsströndinni í 50 ár, byrjaði 19
ára gamall við þau störf (far-
kennslu). Það má fullyrða að á því
sviði hafi Brynjúlfur verið einstakur
afburðamaður og langt á undan
sinni samtíð og spurning hvort þær
góðu kennsluaðferðir hans eru við-
hafðar í barnaskólum landsins á
þessum tíma. Þeir nemendur hans
sem fóru í háskólanám urðu mjög
undrandi undir leiðsögn færustu
kennara Háskólans, því varla kom
fyrir atriði í kennslu þeirra sem
Brynjúlfur var ekki búinn að benda
þeim á í barnaskóla, einkum í mann-
kynssögu, landafræði, sögu landsins
og norrænum fræðum og jafnvel í
heimspeki. Það hvarflaði aldrei að
Brynjúlfi hvort fórnandi væri eða
ekki svo dýrri kennslu á misjafnlega
þroskaða nemendur að taka við
henni. Þessi aðferð var honum eigin-
leg og árangur vissulega háður hæfni
nemandans að taka við. Hann lagði
mikla áherslu á að þroska dóm-
greindina hjá nemendum sínum,
þeir ættu sjálfir að geta dæmt um
hvað væri rétt eða rangt, án þess að
láta aðra segja sér það. Hann varaði
við áróðrinum - þar skyldum við
greina í honum neikvætt og jákvætt
-, hann varaði einnig við mengun-
inni. Hann gerði okkur nemendum
sínum grein fyrir því að við tækjum
við þessu landi af feðrum okkar og
okkur bæri að vernda landið og bæta
það og skila því betra til næstu
kynslóðar, einnig standa vörð um
lýðræðið, frelsi og sjálfstæði þjóðar-
innar. Hann greindi frá mikilvægi
þess að hver einstaklingur væri sem
bestur þegn - því aðeins yrði heildar-
svipur allra þátta þjóðlífsins góður
til að tryggja frelsi okkar og sjálf-
stæði. Með þrotlausri elju sáði hann
góðum fræjum í barnssálina á því
stigi sem hún er móttækilegust og
óspillt. Hann lagði mikið upp úr
:siðferðilegum skyldum hvers
manns. Hann taldi hverjum manni
skylt að sjá um foreldra sína þegar
kraftar þeirra væru þrotnir. -Trygg-
ingar eru góðar en þær afnema ekki
siðferðilegar skyldur. Eg held að
þessi meining Brynjúlfs sé enn í fullu
gildi. - Einnig ræddi hann við nem-
endur sína um móðurhlutverkið og
skyldur mæðra í uppeldi barna; í
þeirra valdi væri móðurmálskennsl-
an og kristindómsfræðslan og raun-
verulega væru meiri skyldur lagðar á
herðar kvenna en karlmanna og
dæmin hefðu sannað að allir miklir
og góðir menn hefðu átt góðar
mæður.
Brynjúlfur var sem kennari af-
burðasnjall að festa námsefnið eða
kennsluatriðin í minni nemenda
sinna. Ég skal nefna hér eitt lítið
dæmi.
Það mun hafa verið veturinn 1941
sem við 6 strákar vorum að búa
okkur undir fullnaðarpróf hjá Brynj-
úlfi. Á þeim árum áttum við ekki
kost á öðrum átrúnaðargoðum en
fornköppunum svo sem Gretti, Agli
og Gunnari á Hlíðarenda og svoleið-
is mönnum. Það var ekki búið að
færa okkur hér upp á Skarðsströnd-
ina neinar kvikmyndahetjur á þess-
um árum, - Bítlar og Megas víðs
fjarri. Með hliðsjón af Grettissögu
veitti Brynjúlfur okkur eftirfarandi
hugvekju.
Áður en Grettir þreytti glímuna
við Glám var hann búinn að fá
helming afls síns sem honum var
áskapað - fjögurra manna afl, -
Glámur draugur lagði á hann að nú
þroskaðist hann ekki meir og næði
aldrei meiri kröftum vegna glímunn-
ar við sig. Alveg sama myndi henda
okkur ef við þreyttum glímu við
Bakkus, við myndum aldrei ná þeim
þroska eða kröftum sem við annars
ættum völ á. Þetta einfalda dæmi og
önnur slík festust rækilega í hug
okkar. Aldrei lyfti ég svo glasi að ég
muni ekki eftir þessari dæmisögu
Brynjúlfs. Svo er einnig með fleiri úr
okkar hópi. Snjallari bindindisræða
hefur ekki borst í mín eyru eða fyrir
mín augu. Það má fullyrða að fulln-
aðarprófsbörn hér á Skarðsströnd
hafi undir handleiðslu Brynjúlfs
Haraldssonar fengið betra veganesti
út í lífið en flest önnur börn á
þessum tíma, en persónubundið
hversu það hefur nýst þegar út í lífið
var komið.
í einkalífi var Brynjúlfur farsæll.
Hann eignaðist góða konu, Ragn-
heiði Jónsdóttur frá Geirmundar-
stöðum. Þau giftust 10. september
1910. Þau bjuggu á Hvalgröfum í 33
ár. Þau eignuðust tvö börn, Gt'sla
Breiðfjörð sem látinn er fyrir nokkr-
um árum og Magðalenu, - búsett í
Reykjavík, gift Sæmundi Björns-
syni, fræðimanni.
Brynjúifur náði að verða bóndi í
góðu meðallagi, á sjálfseign sem var
á þeim tímum mikill sigur. Hann
húsaði jörð sína og ræktaði mikið.
Þau hjón ólu upp tvo drengi, Svein
Jónasson, - látinn og Hilmar
Sigurðsson, - búsettur erlendis.
Að koma á heimili þeirra á Hval-
gröfum var öllum ánægjuefni. Við-
ræður viö Brynjúlf urðu mörgum
ógleymanlegar. Hann var jafnan
hress og glaður og bar hið besta skyn
á málefni hvcrs konar, innanlands
og utan og hafði yndi af þeim
utnræðum og réð yfir miklum fróð-
leik. Sjóndeildarhringur hans var
víðáttumeiri en annarra manna,
hann hafði tveggja heima sýn. Hann
var rammlega skyggn, honum kom
ekki allt á óvart. Það sóttu mjög á
hann miðilshæfileikar. Margur varð
þar vitni að furðuiegum hlutum, en
ætla má að þessir miðilshæfileikar
hafi bæði rænt hann líkamsþrótti og
svefni.
Forlögin höguðu því þannig að
Brynjólfur Haraldsson dvaldi við
sitt ævistarf hér á Skarðsströndinni.
Fyrir það erum við íbúar þessarar
sveitar þakklátir.
Blessuð sé minning þessa mikil-
hæfa manns.
Steinólfur Lárusson.
Bræðraminning
Sigtryggur Runólfsson Jóhann Pétur Runólfsson
Fæddur 11. júlí 1921
Dáinn 7. september 1988
Það haustar að og húmar yfir storð
héluð blómin falla í skugga nætur.
Á sorgarstundu skortir alltaf orð
ekkert nær að sefa hjarta er grætur.
Aðeins trúin veitir von og frið,
er vinir kveðja og hljóð við eftir stöndum.
Við áfram höldum amstur lífsins við.
Þið - eruð horfnir burt af jarðar ströndum.
Minningarnar sækja hugann heim
hann hljóður reikar nú um æskuslóðir.
Það var svo Ijúft að dvelja í dalnum þeim
þeir dagar eru kærir bræður góðir.
Þá lífið var svo létt í glöðum hóp
lífsins byrgðar þyngdu seinna sporin.
Með Ijósi og skuggum okkar örlög skóp
en alltaf lengst við munum bernsku vorin.
Fæddur 13. janúar 1931
Dáinn 26. september 1988
(Þ.J.)
Systkini.