Tíminn - 13.10.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 13. október 1988
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Verslunarástandið
Skipulag verslunar og vörudreifingar er vafalaust
eitt mikilsverðasta hagsmunamál almennings og
þjóðfélagsins í heild. Þannig hefur það verið á
öllum tímum, enda hefur hver þjóðfélagsgerð
gegnum mannkynssöguna leitast við að móta sér
verslunar- og viðskiptaskipulag, sem hentaði
tímanum eða þekking, samgöngur og siðleg afstaða
gátu yfirleitt komið til leiðar.
Saga verslunar og viðskipta í aldanna rás geymir
að sjálfsögðu margar furðusögur af verslunarhátt-
um og siðfræði kaupmannastéttarinnar, svo að
varla yrðu margir til þess að taka sér það til
fyrirmyndar nú á dögum. Eins er það ljóst að margt
af því sem yfirvöld og stjórnmálamenn fyrr á
tímum tóku til bragðs til þess að tryggja sanngjarna
og skynsamlega verslun, snerist í andhverfu sína
sem bölvaldur þjóðanna og einokun.
Allir ættu að geta orðið sammála um að
nútímaþjóðfélagi hentar ekki frumstæður áhættu-
rekstur og braskkennd fífldirfska í verslunarmálum
að hætti eyðimerkurkaupmanna úr Þúsund og
einni nótt eða vopnaðra sæfara, sem sigldu um
heimshöfin sem sjóræningjar og kaupmenn, hvort
tveggja í senn. Það er heldur ekki eftirsóknarvert
að ríkisvaldið fari að hlutast til um verslunarrekstur
með einokunaraðferðum og óumbreytanlegum
verðákvörðunum og löggildingu verslunarstaða
eftir einhverri þumalputtareglu.
Nútíminn hefur áreiðanlega yfir að ráða betri
aðferðum til skynsamlegs verslunarskipulags en
frumstæða og illvíga samkeppni á annan kantinn
og opinbera íhlutun á hinn. Það er í hæsta máta
óheppilegt fyrir skynsamlegt skipulag á verslunar-
sviði, ekki síst í smásöluverslun, sem stendur
almenningi næst, að þar sé efnt til styrjaldarástands
undir kjörorðinu að „þeir hæfustu lifi af“, enda
engin sönnun fyrir því að slík fullyrðing standist.
Þessum hugsunarhætti fylgir gífurleg sóun eins og
dæmin sanna í okkar litla þjóðfélagi. Samkeppnis-
andinn rekur verslunina m.a. út í fjárfestingaræði,
sem þjóðfélagið rís ekki undir og er banabiti
arðbærrar verslunar.
Nú er tímabært að ábyrgir forystumenn einka-
verslunar og samvinnufélaga efni til samráða sín á
milli um verslunarástandið í landinu. Slík samráð
þurfa ekki að ganga út á neins konar kvótaskipt-
ingu eða helmingaskipti milli þessara verslunar-
forma. Hins vegar ættu þeir, sem þessum málum
ráða, að viðurkenna tilveru hvors annars og ræða
þær skyldur, sem milliliðirnir í þjóðfélaginu hafa,
umfram það eitt að græða peninga eða verja stöðu
sína.
Ástand verslunarmálanna er ekki heilbrigt eins
og sakir standa. Forráðamenn verslunar hafa ekki
sýnt fram á með sennilegum rökum hvers vegna
tap á smásöluverslun er jafnalgengt og reynslan
sannar. Frá almennu sjónarmiði er það illskilj an-
legt að ekki skuli vera hægt að halda uppi sæmilega
arðbærri verslun í velsældarþjóðfélagi, þar sem
kaupgeta er mikil og obbinn af launum fólks
streymir í gegnum í smásölukerfið.
garri
Tannlæknarnir enn
Það virðist ekki eiga af íslensk-
um tannlæknum að ganga nú í
seinni tíð. Á föstudaginn birti
Pressan, Helgarpóstsútgáfa Al-
þýðublaðsins, heilsíðugrein þar
sem þeir eru bornir þvílíkum
vömmum og skömmum að langt
þarf að leita til að finna nokkuð
sambærilegt.
í stuttu máli er þarna reiknað út
að um 200 starfandi tannlæknar í
landinu hafi nú um 2.200 miljónir
króna í brúttótekjur á ári. Aftur á
móti telji þeir ekki fram tii skatts
nema um 1.000 miljónir af þessari
upphæð. Með öðrum orðum að
hver þeirra telji að meðaltali ekki
fram nema rúmlega 5 miljóna
króna árstekjur, á sama tíma og
raunverulegar brúttótekjur þeirra
séu nær 11 miljónum. Þarna séu
með öðrum orðum á ferðinni skatt-
svik upp á 6 miljónir króna á ári á
hvern tannlækni.
Ekki treystir Garri sér til að
segja til um hvort meira sé að
marka þetta en annað sem svona
dags daglega stendur í Alþýðublað-
inu. En hinu verður ekki neitað að
Ijótur er áburðurinn.
Inn í tryggingakerfið?
Hér er blaðið með öðrum orðum
að bera það upp á þessa tvö
hundruð tannlækna að þeir fremji
árlega stór og alvarlega afbrot, að
þeir stingi í eigin vasa meira en
helmingi þeirra peninga sem þeim
ber samkvæmt landslögum að
greiða til samneyslunnar í þjóðfé-
laginu. Svona rétt eins og aðrir
borgarar þessa lands sem reyna að
greiða skatta sína og skyldur nokk-
urn veginn með skilum.
Þetta er svo stóralvarlegur
áburöur að þess verður að vænta
að hafi tannlæknar allt sitt á hreinu
þá gefi þeir nú út snöfurmannlega
yfirlýsingu og leggi gögnin á
borðið. Það ætti að vera auðunnið
verk ef þeir geta á annað borð
hrakið þennan áburð, og verður nú
fróðlegt að sjá hvað samtök tann-
lækna gera á næstu dögum.
En hitt er annað mál að sé fótur
fyrir stórfelldum skattsvikum tann-
lækna þá er einföld leið til að
komast fyrir þau. Man Garri raun-
ar ekki bctur en að á þá leið hafi
verið bent fyrir tæpum tveimur
árum þegar Jóhanna Sigurðardótt-
ir, núverandi félagsmálaráðherra,
gerði hvað mestan hávaðann út af
skattskilum tannlækna á Alþingi
og vakti þá töluverða athygli.
Þessi leið er að rcikna það út
hvað full skattskil tannlækna
myndu skila miklum viðbótartekj-
um inn í ríkissjóð. Taka svo þá
upphæð og leggja hana til Trygg-
ingastofnunar ríkisins, sem síðan
yrði falið að endurgreiða öllum
landsmönnum vissa prósentu af
útlögðum kostnaði við tannvið-
gerðir, sem samtals næmi þessari
sömu fjárhæð. Með því móti yrði
allur kostnaður við tannviðgerðir
skráður á einum stað hjá Trygg-
ingastofnun, aðgengilegur fyrir
skattayfirvöld, og allur áburður á
tannlækna um skattsvik væri þar
með úr sögunni. Ofan í kaupið
þyrfti þetta ekki að kosta ríkissjóð
krónu.
Til léttis fyrir tannlækna
Ekki er heldur að efa að slík
fyrirkomulagsbreyting yrði til léttis
fyrir tannlækna. Þeir gætu þá aftur
farið að ganga nokkurn veginn
uppréttir innan um aðra, og líka er
að því að gæta að hér yrði um
framför að ræða að því er varðar
almenna tannvemd þjóðarinnar. I
umfjöllun Pressunnar kemur
nefnilega líka fram að láglaunafólk
fer mun síður í reglubundið eftirlit
til tannlækna en þeir sem betur
komast af, og þarf ekki að efa að
þar ræður kostnaðurinn mestu.
Með þátttöku almannatrygginga
í þessum kostnaði mætti vænta
þess að fólk sækti fremur til tann-
læknanna en það gerir kannski
núna. Að ekki sé talað um ósköpin
ef þar með væri lokið einhliða
ákvörðun tannlækna um gjaldtöku
sína, og í staðinn yrðu þeir að fara
að semja um laun sín líkt og aðrar
stéttir þjóðfélagsins.
Sannleikurinn er vitaskuld sá að
almennt launafólk munar talsvert
um þær háu fjárhæðir sem reglu-
bundið eftirlit með tönnum meðal-
fjölskyldu kostar í dag. Þess vegna
er það líka að frétt Pressunnar um
6 miljóna skattsvik hvers tann-
læknis að meðaltali hlýtur að vekja
mikla athygli. Tannlækningar eru
nú einu sinni ekki annað en hluti
af almennri heilbrigðisþjónustu
þjóðarinnar. Þær eru engar töfra-
lækningar. Þær eru einungis verk,
unnin af fólki sem aflað hefur sér
tii starfa sinna menntunar sem á
flestan hátt er sambærileg við það
sem stór hluti þjóðarinnar í öðrum
starfsgreinum býr yflr. Þess vegna
verður heldur ekki séð að þessi
tiltekna stétt geti með nokkurri
sanngirni gert launakröfur sem
ganga langt út yfir það sem aðrir
búa við. Hvað þá að hún geti leyft
sér að svikja undan skatti.
Garri.
III
VÍTT OG BREITT

lllllllllllllll
Ófarir góðærisins
Það virðist vera lögmál veiði-
mannaþjóðarinnar sem byggir
ísland, að þegar aflabrögð glæðast
og árgæska eykst til lands og sjávar
er öllu efnahagslífi stefnt í voða
með óhófseyðslu og lántökum, sem
síst ætti að vera þörf á þegar vel
veiðist og markaðirnir blómstra.
Á eftir góðæri fylgja efnahags-
ráðstafanir sem þrengja hag þjóð-
arbús, fyrirtækja og heimila, og
auka stjórnmálamönnum vinsældir
eða óvinsældir eftir ástæðum. Seint
ætlar að lærast að safna til mögru
áranna þegar betur árar, en þvert
á móti safnað skuldum og verð-
bólga mögnuð upp einmitt þegar
best lætur.
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, vék að þessu fyrir-
bæri á beinni línu DV, sem tíunduð
var í blaðinu í gær. Hann var að
svara spumingu um hvers vegna
verðbólga væri meiri á íslandi en í
nágrannalöndunum og dró Stein-
grímur í efa að nokkur gæti svarað
þeirri spumingu, svo viðhlítandi
væri.
Vitund og viðurkenning
En forsætisráðherra sýndi fram
á að samhengi er milli afla, þjóðar-
tekna og verðbólgu. Þegar afli
eykst byrjar ávallt verðbólga
skömmu á eftir, því þá byrjar
þensla og virðist sem hér verði
kreppa á 14-15 ára fresti. Hún er
brúuð með því að fella gengið, sem
aftur leiðir til verðhækkana. Þá er
gerð tilraun til að lækka launin,
sem ekki hefur tekist.
Ekki tókst að slá á þensluna í
góðærinu 1986-7 og síðara árið
komu fjórir milljarðar kr. inn í
landið umfram áætlun.
Sparifé jókst og upp úr því fer
peningamarkaðurinn að fara úr
jafnvægi og fer að leita í spekúla-
sjónir og gróðabrall og frá undir-
stöðuatvinnuvegunum. Grái mark-
aðurinn varð til áður en nokkur
löggjöf náði yfir hann og engin
löggjöf var til um kaupleigur þegar
þær spmttu upp alskapaðar og
urðu bráðlega umsvifamiklar í pen-
inga- og athafnalífi.
Steingrímur Hermannsson dreg-
ur enga dul á að hann er meðal
þeirra sem sök eiga á þenslu góð-
ærisins og að sínu viti hafi allt litið
vel út 1986, þegar vextir og verð-
bólga fór lækkandi og sparnaður
jókst. En svo fór að halla undan.
Peningahyggjuna
úr óndvegi
Óþarfi er að rekja þá sögu
lengra því ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar sprakk á limminu þegar
ekki náðist samkomulag um að
stöðva þenslu og verðbólguþróun
þegar mest reið á. En alltof lengi
hélt frjálshyggjan í þá tálsýn að
markaðurinn háheilagi mundi
jafna út þenslur og verðbólgu,
viðskiptahalla og lánsfjárhungur
og jafnvel koma í veg fyrir gjald-
þrotin og atvinnuleysi í ótal byggð-
arlögum.
Ótakmarkað frelsi markaðarins
virkar einfaldlega ekki þannig á
íslandi. Þjóðhættulegur viðskipta-
halli og meira en lítið varhijgaverð
skutdasöfnun í útlöndum og sí-
hækkandi vaxtaokur innanlands
var það sem markaðs- og peninga-
hyggjan var að leiða yfir þjóðina
þegar stungið var við fótum og sagt
hingað og ekki lengra.
Stjórnarskiptin em út af fyrir sig
engin trygging fyrir að hægt verði
að rétta stefnuna og komast á
lygnari sjó, því margt eða næstum
allt er ógert til að bægja ófömm
góðærisins frá.
Hitt er annað mál að hálfnað er
verk þá hafið er og það er mikils-
vert að vitneskja og viðurkenning
liggur fyrir um hvemig svokallað
góðæri leikur atvinnuvegina og af-
komu ríkis og fyrirtækja. Efna-
hagsástandið er vel hægt að lagfæra
með samstilltu átaki og góðum
vilja, en þá verða stjómmálamenn
og aðrir að láta af öllum flottræfils-
hætti og sníða ríkissjóði og sjálfum
sér stakk eftir vexti.
Ráðamenn ættu að varast öll
stóryrði um kostnaðarsama minn-
isvarða sem þá langar að reisa yfir
sig og fara nú að spara í alvöru,
bæði í orði og verki og einbeita sér
að viðreisn efnahagslífsins eftir
dýrkeypt góðæri. OÓ