Tíminn - 19.10.1988, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 19. október 1988
Tíminn 9
llllllllllillillllllll aðutan - '! , |i" I jjj11 ,;!!|: ^;í:, -jí:
Flóttamennirnir úr austrinu
eiga erfitt uppdráttar
í Vestur-Þýskalandi
Þýskættað fólk frá Austur-Evrópu hefur að undanförnu
átt greiðari leið tit „gamla landsins“ en áður og er það
samkvæmt samningum vestur- þýskra stjórnvalda við
austantjaldslöndin, þar sem Vestur-Þjóðverjar „kaupa
frelsi“ til handa þessum löndum sínum. En þegar í frelsið
og dýrðina í Vestur-Þýskalandi er komið hefst fyrst
lífsbaráttan fyrir alvöru hjá þessum innflytjendum og mjög
oft fer svo að áður en þeir vita af eru þeir orðnir
atvinnulausir öreigar sem eiga hvergi höfði sínu að halla.
Félagsfræðingar rannsaka þetta
fyrirbæri af fullum krafti og er
leitað leiða til að gera innflytjend-
unum umskiptin bærilegri. En oft
er við ramman reip að draga og
hefur komið í ljós að í mörgum
tilfellum er um að ræða fólk sem
var í andstöðu við þjóðfélagið á
sínum heimaslóðum og heldur
áfram að vera í andstöðu við
þjóðfélagið þó að það búi nú við
annað þjóðfélagsform. Um þetta
er fjallað í grein í vikuritinu Der
Spiegel nýlega.
Saga flóttamarais frá 1971
Honum hafði því sem næst tekist
það. Hann hafði skotið á
varðmann, sem reyndi að stöðva
hann, og sett hann þar með úr leik,
og hundinn hans líka.
Vopnið, Makarow-skamm-
byssu, hafði hann keypt fyrir 400
mörk af sovéskum hermanni. En
aðeins örfáum metrum frá múrnum
tók flóttinn bráðan enda. Skær
leitarljós fönguðu hann og þjóð-
varðliðar með vélbyssur í höndun-
um umkringdu flóttamanninn og
tóku hann höndum.
Flóttatilraunin leiddi til 5 ára
fangelsisvistar en strax í gæsluvarð-
haldinu sótti flóttamaðurinn um
útflytjandaleyfi. Strax að afplánun
aflokinni fékk hann leyfi til að
flytjast frá Austur-Þýskalandi. Það
var árið 1971.
Þegar hann var kominn til Vest-
ur-Þýskalands naut hann frelsisins
til að byrja með. Hann ferðaðist
um landið og þegar hann varð
auralaus fékk hann sér einfaldlega
vinnu til að halda áfram flakkinu.
Hann var lærður vélvirki og alls
staðar gat hann fengið vinnu. En
svo runnu upp erfiðari tímar og
þegar hann missti loks vinnuna
sem hann hafði síðast komst hann
að raun um að enga vinnu var
frekar að fá. Hann lenti á götunni,
allslaus. Að lokum fékk hann húsa-
skjól á heimili fyrir allslausa.
Æ fleiri flóttamenn
verða heimilislausir
Til þessa heimilis leita æ fleiri
innflytjendur frá austantjSlds-
löndunum. Á árinu 1985 fengu 2-3
austantjaldsmenn þar inni, á árinu
sem leið voru þeir 10, en á fyrra
árshelmingi 1988 voru þeir þegar
orðnir 9.
Engar nákvæmar tölur eru fyrir-
liggjandi um hversu margir fyrrver-
andi austur-þýskir borgarar eru í
hópi flækinga í Vestur-Þýskalandi
en í Frankfurt og Hamborg álíta
yfirvöld að þeir séu um 40%.
Þeir koma úr öllum stéttum
þjóðfélagsins. Þar má m.a. finna
skurðlækninn sem síðar vann sem
yfirlæknir á sjúkrahúsi í Bæjara-
landi áður en hann hóf feril sinn í
átt til einskis. Ferillinn lá um
hjónabandsvandræði, áfengi,
vinnumissi og að lokum, húsnæðis-
leysi. f hópnum má líka finna
lífskúnstnerinn og skemmtikraft-
inn frá Dresden, sem svaf á bekk í
skemmtigarði milli þess sem hann
vann í sirkus.
En flestir innfiytjendanna höfðu
þegar komist í kast við lögin áður
en vestur-þýsk yfirvöld keyptu
þeim frelsi. f þeim hópi er t.d. 26
ára vesalingur, sem kveikti í óper-
unni í Frankfurt í fyrra.
Allar tegundir fanga
í hópnum
Sálfræðingur í Stuttgart sem hef-
ur haft mikið að gera með mál
austanmanna sem hafa lent illa í
því, segir að þeim sé hættast sem
lengst hafi setið í fangelsi.
í hópi þessara fyrrverandi fanga,
sem keypt hefur verið frelsi, voru
reyndar nokkrir pólitískir fangar,
sem sátu inni vegna kerfisbundinna
andmæla gegn „kerfinu". En aðrir
voru bara hreinir og klárir glæpa-
menn, sem austur-þýsk yfirvöld
hafa varla verið ófús að losna við
úr landinu - og fá greitt fyrir það
að auki.
Það eru ekki einungis fyrrver-
andi fangar sem mikil hætta er á að
lendi á vonarvöl um lengri eða
skemmri tíma. Að áliti félagsvís-
indamanna eiga innflytjendur að
austan yfirleitt erfiðara með að fást
við hversdagslífið í Vestur-Þýska-
landi en innfæddir.
Knýjandiþörftiladberastá
í fyrstu verður þeim að falli
Höfuðástæða þess að þeir verða
allslausir er fátækt. Þó að Austur-
Þjóðverjar sem flytjast vestur yfir
lifi því sem næst eingöngu á vegum
hins opinbera eða atvinnuleysis-
bótum, a.m.k. í fyrstu, hafa þeir
strax eftir flutninginn fundið hjá
sér knýjandi þörf til að verða sér
úti um nokkra hluti sem bera vott
um velferðarástandið á nýja staðn-
um og senda þá austur yfir. Þannig
vilja þeir sýna þeim sem eftir sitja
að þeir búi við velsæld á nýja
staðnum.
Félagsfræðingurinn Volker
Ronge hefur gert könnun á lífs-
kjörum innflytjenda eftir að fyrsta
stóra bylgjan kom 1984. Þar kemur
fram að 15% allra innflytjenda
hafa innan árs útvegað sér mynd-
bandstæki, á sama tíma og aðeins
8% vestur-þýsku þjóðarinnar áttu
slíkt tæki. Sömuleiðis hafði 81%
innflytjendanna eignast litsjón-
varpstæki innan 12 mánaða, 73%
bíl og 85% útvegað sér síma, til að
geta haft samband við ættingjana
handan landamæranna. Svo virðist
sem það séu aðeins uppþvottavélar
sem innflytjendurnir hafa lítinn
áhuga á, en þær eru á fimmta
hverju heimili innfæddra.
Auðveld bráð okurgamma
Þar sem eignalausir Austur-
Þjóðverjar geta ekki eignast slík
langþráð stöðutákn Vesturlanda-
búa nema með með því að stofna
til skulda verða þeir auðveld bráð
okurgamma, þeirra sem selja með
afborgunum og sölulistafyrirtækja.
Margir þeirra verða því fyrr en
varir skuldum vafnir og aðeins fáir
geta grynnkað á skuldunum með
eðlilegum vinnulaunum.
Stór hluti innflytjendanna verð-
ur viðvarandi atvinnulaus, þvert á
móti því sem þeir áttu von á. 40%
austur-þýsku innflytjendanna eru
skv. skýrslum vinnumálaráðuneyt-
isins í Bonn ófaglært fólk eða fólk
sem hefur lokið námi sem ekki
nýtist í vestur-þýsku samfélagi, og
þar með er það varla nothæft á
vinnumarkaði í Vestur-Þýska-
landi. 30% til viðbótar eru háskóla-
borgarar og af þeim er fyrir ofgnótt
í Vestur-Þýskalandi. Því er það að
30% þeirra sem fluttust vestur yfir
1984 eru enn - cða aftur- atvinnu-
lausir, skv. skýrslu Ronges.
Fleiri ástæður til atvinnu-
missis - og mikil
sálræn vandamál
Margir þeirra missa stöðugt
vinnuna þar sem þeir grípa fyrsta
tækifæri sem gefst og taka að sér
láglaunastörf án uppsagnartrygg-
ingar. Margir svara ekki ströngum
atvinnukröfum Vesturlanda, og
aðrir sýna slíkan ofurákafa á vinnu-
staðnum aðþeireru litnir hornauga
af vinnufélögunum og skemma
andrúmsloftið meðal þeirra.
Það getur leitt til alvarlegra sál-
rænna kvilla að ijrissa vinnuna, en
margir innflytjendanna eru þar að
auki langt í frá búnir að jafna sig
eftir flóttann, eða flutninginn vest-
ur yfir. Fjölmargir þeirra höfðu
þar að auki átt við mikinn sálrænan
vanda að stríða þegar fyrir flutn-
inginn. Hvað þá varðar segja fé-
lagsfræðingar að flóttinn hafi fyrst
og fremst verið frá einkavandamál-
um.
En jafnvel þeir sem eru stál-
slegnir bæði andlega og líkamlega
eiga oft í erfiðleikum með að fást
við hversdagslífið vestantjalds.
Ástæðan er sú að þeir sem alist
hafa upp í Austur-Þýskalandi búa
yfir allt annarri sálrænni byggingu
en þeir sem hafa alið allan sinn
aldur í Vestur- Þýskalandi, segir
Ronge. 1 austrinu er litið með
velvild á hlédrægt fólk, sem lætur
vel að stjórn. í vestrinu aftur á
móti verða þeir ofan á sem sýna
hörku og baráttuvilja.
Volker Ronge segir það reynslu
sína að innflytjendurnir úr austrinu
séu ekki nógu vel búnir undir
búsetu á Vesturlöndum þar sem
þeir flytji með sér „afstöðusið-
ferði“ sem hefði átt við í Vestur-
Þýskalandi á sjötta áratugnum.
Innflytjendurnir séu „dæmigerð af-
sprengi sósíalismans, vanir sósíal-
isku öryggi og umönnun,“ sem geri
þeim erfitt að fást við „þá litlu
samstöðu og miskunnarlausu sam-
keppni og afkastakröfu sem tíðkast
í vestrænu og kapitalisku olnbogas-
amfélagi".
Sambúðin við innfædda
erfið og verður sífellt
erfiðari
Þegar þar við bætist að Vestur-
Þjóðverjar sýni ákaflega takmark-
aðan vilja til að taka aðfiutta í sinn
hóp verði Austur-Þjóðverjarnir
fljótlega einangraðir. Ronge segist
óttast að vandamálin vegna sam-
búðarinnar við innfædda verði sí-
fellt erfiðari viðureignar og í sama
streng taka fleiri starfsbræður hans
sem hafa áhyggjur af þeim gífur-
legu vandamálum sem hrannist
upp vegna stóraukins aðstreymis
fólks af þýskum uppruna frá aust-
antjaldslöndum.
Folk af þýskum uppruna sem flyst
til Vestur-Þýskalands frá austan-
tjaldslöndum fellur flest í þá gryfju
að festa strax kaup á vestrænum
þægindum og lúxusvarningi. Þar
með er það komið í klærnar á
okurhákörlum og síðan er ekki
aftur snúið. Þessi er kominn leiðina
á enda og býr nú á heiijiili fyrir
nauðstadda.
Enn sem komið er er óljóst hvar
nýju þegnarnir eiga að fá húsa-
skjól. Félagsiegt byggingakerfi hef-
ur verið vanrækt árum saman í
Vestur- Þýskalandi og þess vegna
finna innflytjendur frá PóIIandi,
Sovétríkjunum eða nýkomnir frá
Austur-Þýskalandi aðeins sjaldan
húsnæði við viðráðanlegu verði.
Innan örfárra mánaða verður
ódýrt húsnæði hvergi að fá, segja
sérfræðingarnir og spá því að strax
í vetur myndist ringulreið í hús-
næðismálum. Þá skipti ekki máli
hvort í hlut eiga innflytjendur eða
illa settir Vestur-Þjóðverjar.
„íbúðamarkaðurinn bregst þá fólk-
inu sem minnst má sín og fjöldinn
allur hefur þá ekki þak yftr höfuð-
ið,“ segir embættismaður í Bonn,
sem hefur með málefni allsleys-
ingja að gera og hefur fylgst með
þróun þeirra mála árum saman.
Lausn þessa embættismanns á
vandanum er að „aðeins með því
að gera ónýtt húsnæði upptækt
verði hægt að leysa vandann".