Tíminn - 19.10.1988, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 19. október 1988
Gunnar Ingi Ragnarsson:
Umferðin stýrir Ijósunum
Erindi flutt á ráðstefnu VFÍ - Tækni og umferðaröryggi
Umferðarljós í Reykjavík
Umferðarljós eru sett upp af
einni eða fleiri af eftirtöldum ást-
æðum:
- til að bæta umferðaröryggi gatna-
móta
- til að auka afköst gatnamóta
- til að minnka biðtíma á gatna-
mótum.
Umferðarljós eru nauðsynlega á
gatnamót þar sem mikið er um
óhöpp, t.d. vegna þess að aðal-
brautarréttur er ekki virtur, útsýni
er slæmt eða tíð slys eru á gangandi
fólki.
Umferðarljós eru sett strax upp
á ýmsum nýj um og breyttum gatna-
mótum sérstaklega á stórum gatna-
mótum fjögurra akreina gatna.
Reynslan sýnir að óforsvaranlegt
er að hafa slík gatnamót án um-
ferðarljósa. f>ví oft er erfitt fyrir
ökumenn að fylgjast með öllum
umferðarstraumum gatnamót-
anna.
Umferðarljós þarf einnig á
gatnamót þar sem einn eða fleiri
umferðarstraumar hlaðast upp á
annatímum svo biðraðir myndast,
eða að biðtími á gatnamótum verð-
ur of langur (lengri en 2-3 mínút-
ur)
I einstaka tilvikum eru sett upp
umferðarljós af öðrum ástæðum
t.d.
- til að liðka fyrir strætisvögnum
- til að minnka umferðarhraða
- til að skammta umferð inn á
eitthvert svæði, t.d. inn í miðbæi.
Við tölum um samhæfða um-
ferðarljósastýringu eða græna
bylgju, þegar öll umferðarljós
einnar götu eru stillt þannig, að
ökumenn geta ekið í gegnum mörg
Ijósagatnamót án þess að þurfa að
hægja á sér eða stansa. Til þess að
hægt sé að koma góðri samhæfingu
við þurfa vegalengdir milli gatna-
móta að vera hæfilega langar og
helst sem jafnastar. Skilyrði fyrir
samhæfingu, er að lotutími allra
umferðarljósanna sé sá sami. En
lotutími er sá tími sem tekur Ijósin
að fara einn hring.
Kostir við samhæfingu umferð-
arljósa eru:
- bætt umferðarflæði og jafnari
hraði
- tímasparnaður vegfarenda
- minni heildarbiðtími og færri
stöðvanir
- minni bensíneyðsla
- minni mengun af útblæstri bíla,
þar sem meiri mengun er af bíl í
kyrrstöðu á gatnamótum en á ferð
- minni hávaði frá umferð vegna
jafnari hraða
Til gamans má geta þess að þótt
mengunarþátturinn hafi ekki mikið
vægi við samhæfingu umferðar-
ljósa á íslandi, þá gildir það ekki
erlendis. Þannig eru t.d. Grikkir
að gera stórátak með hjálp al-
þjóðabankans í að samstýra um-
ferðarljósum Aþenuborgar með
flóknum tölvubúnaði og er það
fyrst og fremst gert til að minnka
óhóflega mengun í borginni.
Sögulegt yfirlit
Fyrstu umferðarljós í heiminum
voru sett upp 1868 við þinghúsið í
London. Þetta voru gasljós, en það
fór heldur illa fyrir þeim, þau
eyðilögðust í gassprengingu.
Fyrstu umferðarljós í Reykjavík
voru kveikt 2. nóv. 1949. Voru þau
á gatnamótum Austurstrætis og
Pósthússtrætis. Þessi ljós voru lögð
niður 1975, enda óþörf eftir að
hluti Austurstrætis varð göngu-
gata. 8. nóv. 1949 varsíðan kveikt
á umferðarljósum á þrennum
gatnamótum í viðbót, Lækjargötu-
Bankastræti, Ingólfsstræti-Banka-
stræti og Skólavörðustíg-Lauga-
vegi, en síðast töldu ljósin voru
lögð niður 1981. Pessi umferðarljós
voru ensk og þóttu mjög fullkomin
á þeim tíma. Þau voru umferðar-*
stýrð á þann veg að bílar, sem
komu að ljósunum, óku yfir nokk-
urs konargúmmípúða, sem greypt-
ur var til hálfs í götuna og orsökuðu
loftþrýsting sem sendi boð til
stjórnkassans. Þessi búnaður mun
hafa verið nokkuð erfiður í við-
haldi og var Ijósunum seinna breytt
í tímastýrð ljós með föstum lotu-
tíma.
Fjölgun umferðarljósa
Framan affjölgaði umferðarljós-
um hægt. Nokkur fjölgun varð við
gerð Miklubrautar og Kringlumýr-
arbrautar. Þannig voru árið 1979,
30 árum eftir að kveikt var á fyrstu
Ijósunum, 20 umferðarljós í
Reykjavík auk 12 gangbrautar-
ljósa.
Með sívaxandi íbúafjölda og bíl-
aeign hefur þörf á umferðarljósum
aukist mjög. Þannig bættust við 15
ný umferðarljós á árunum 1986 og
1987, auk endurnýjunar á eldri
ljósum. Á þessu ári hafa þegar
verið pöntuð 8 ný ljós, þar af eru
þrenn til endurnýjunar eldri ljósa
og um áramót á að bjóða út 15 ný
umferðarljós en 5 þeirra verða til
endurnýjunar eldri Ijósa.
í dag eru 44 gatnamót með
umferðarljósum í Reykjavík (auk
26 gangbrautarljósa) og eftir upp-
setningu þeirra ljósa sem þegar
hafa verið pöntuð verður talan
komin í 49.
Þróun á stjórnbúnaði
Fram til ársins 1979 höfðu allir
stjórnkassar í Reykjavík verið
byggðir upp með rafeindalömpum
og rafliðum en þá komu fyrstu
stjórnkassarnir með rafeindabún-
aði: Nýju stjórnkassarnir eru for-
ritaðir með „díóðumatrixu", en
1985 kom ný kynslóð af þessum
stjórnbúnaði með örtölvu.
Umferðarstýrð Ijós
Á síðari árum hefur aukist að
umferðarljósin séu umferðarstýrð,
a.m.k. að hluta. Þannig eru t.d.
ljósin á Elliðavogi að hluta umferð-
arstýrð en ljósin á gatnamótum
Stekkjarbakka-Álfabakka og
Stekkjarbakka-Höfðabakka eru
hins vegar alumferðarstýrð og
standa á rauðu í allar áttir ef engin
umferð er.
Umferðarstýrð Ijós virka
þannig, að í akreinar við ljósin eru
settir málmskynjarar, sem greina
hvort bíll komi að ljósunum.
Skynjararnir senda boð um bílinn
til stjórnkassans, sem gefur honum
grænt ljós við næsta tækifæri.
Stjórnkassinn fær boð um hvern
bíl og greinir því hvenær bílar
hætta að koma eða bil á milli bíla
eykst og getur þá rofið græna
tímann. Á þennan hátt getur
stjórnkassinn ekki einungis gefið
ákveðinn lágmarks græntíma held-
ur lengt hann eftir umferðarmagni.
Annað hvort þarf lenging
græntíma að stytta'annan græntíma,
ef lotutími er fastur eða að lotutími
verður breytilegur. Sé lotutími
breytilegur, er ekki hægt að sam-
hæfa ljósin öðrum ljósum. Þess
vegna eru aðalumferðarstýrð ljós
venjulega stök ljós utan samhæf-
ingar. Þó er möguleiki að tengja
saman hóp umferðarstýrðra ljósa
og láta tölvu velja fastan lotutíma
í samræmi við umferðarmagn
hverju sinni. En slíkt hefur enn
ekki verið gert hér, enda kallar það
á nokkuð dýran búnað.
Samhæfing
umferðarljósa
Umferðarljós Miklubrautar,
Kringlumýrarbrautar og Suður-
landsbrautar eru tengd saman með
kapli, og stýrir stjórnkassi Miklu-
brautar-Kringlumýrarbrautar sam-
hæfingu allra þessara ljósa. Nokkr-
ir hnökrar hafa verið á þessari
samhæfingu, t.d. vareinungis græn
bylgja til austurs á Miklubraut, en
til vestur var truflun á bylgjunni
við Háaleitisbraut. Á Kringlumýr-
arbraut var þetta svipað, þar var
truflun á grænu bylgjunni á gatna-
mótunum við Háaleitisbraut.
Úr þessu var bætt í síðustu viku,
þannig að græn bylgja er nú í báðar
áttir á Miklubraut og á Kringlu-
mýrarbraut. Á þessu ári bætast við
fem ljós í þessa samhæfingu.
Tvenn á Suðurlandsbraut og tvenn
á Kringlumýrarbraut.
Tvö tímaprógröm eru nú notuð
á þessum götum. Árdegispró-
gramm með 84 sek. lotutíma og
síðdegisprógram með 90 sek. lotu-
tíma.
Umferðarljós Reykjanesbrautar
eru einnig samhæfð en ekki á sama
máta. Þar sjá nákvæmar quarz-
klukkur, sem komið er fyrir í
hverjum stjórnkassa, um samhæf-
inguna og stýra auk þess fjórum
mismunandi tímaprógrömmum.
Þannig er sérstakt árdegisprógram
fyrir annatímann á morgnana, mið-
degisprógram sem einnig kemur
inn á kvöldin, síðdegisprógram
fyrir annatímann síðdegis og næt-
urprógram, sem hefurmjögstuttan
lotutíma. Á þennan hátt eru
græntímar ljósanna aðlagaðir um-
ferðarmagninu hverju sinni.
Á sama hátt er hagað samhæf-
ingu umferðarljósa á Bústaðavegi,
en þar bætast þrenn ljós við á næsta
ári.
Lokaorð
Ljóst er að á næstu árum fjölgar
ört umferðarljósum, en miðað við
fólksfjölda og bílaeign er eðlilegt
að hér væru u.þ.b. 70 ljós. Einnig
er sú þróun fyrirséð, að flest nýju
ljósin verði að nokkru eða öllu
leyti umferðarstýrð. Áfram verður
unnið að því að samhæfa umferð-
arljós á öllum stofnbrautum og er
Elliðavogur-Sætún þar fremst í
röðinni. Stök ljós utan stofnbrauta
verða líklega flest alumferðarstýrð
og ekki samhæfð öðrum ljósum.
Gunnar Ingi Ragnarsson
Nauðsyn endurskoðunar ökukennslu
Ávarp dómsmálaráöherra, Halldórs Ásgrímssonar, viö setningu ráðstefnu VFÍ um tækni og umferðaröryggi
Ég vil fyrir hönd dómsmálaráðu-
neytisins þakka Verkfræðingafé-
lagi íslands fyrir það framtak að
halda þessa ráðstefnu um tækni og
umferðaröryggi og með því leggja
skerf til þess kynningarstarfs, sem
nú er unnið undir merki norræns
tækniárs.
Umferðaröryggi og tækni eru
nátengd hugtök, þar sem umferðin
í dag er afleiðing tækniþróunar
síðustu áratuga. Tækni nútímans
hefur leitt af sér aukinn hraða og
stórfjölgun ökutækja, sem aftur
hefur kallað á stöðugar endurbætur
vega og aðrar aðgerðir til að auka
öryggi í umferðinni. Með hugtak-
inu umferðaröryggi er átt við ör-
yggi þeirra sem um umferðaræðar
ferðast bæði gangandi og í öku-
tækjum. Umferðaröryggi byggist
meðal annars á gerð og ástandi
umferðarmannvirkja, gerð og
ástandi ökutækja og síðast en ekki
síst á hegðun einstaklinga.
Hér á ráðstefnunni er ætlunin að
fjalla um einstök atriði er stuðla að
umferðaröryggi og munu þar fær-
ustu sérfræðingar hafa framsögu.
Það liggur í augum uppi að ríki,
sveitarfélög, félagasamtök og ein-
staklingar verða að leggjast á eitt
til þess að við megum búa við
viðunandi öryggi í umferðinni. Því
miður eigum við þar langt í land og
mörg verkefni blasa við.
Dómsmálaráðuneytið, ásamt
samgönguráðuneyti eru þærstjórn-
arstofnanir ríkisins, sem stuðlað
geta að auknu umferðaröryggi.
Samgönguráðuneytið stýrir gerð
umferðarmannvirkja, en dóms-
málaráðuneytið fjallar um umferð-
arlöggjöf, gerð og búnað öku-
tækja, bifreiðaskoðun, skráningu
ökutækja og ökukennslu. Þessi
atriði eru samtvinnuð. Auknum
fjölda hraðskreiðra ökutækja verð-
ur að mæta með viðeigandi um-
ferðarmannvirkjum og breyttum
reglum.
Tvívegis á þessu ári hafa orðið
tímamót á sviði umferðarmála.
Þar er um að ræða gildistöku nýrra
umferðarlaga og breytingu á skrán-
ingu og skoðun ökutækja. Nýjum.
umferðarlögum var fylgt eftir með
sérstöku þjóðarátaki til aukins um-
ferðaröryggis. Með því er reynt að
hafa áhrif á hegðun einstakling-
anna og auka með þeim varkárni
og ábyrgð í umferðinni. Hér er um
erfitt verkefni að ræða og eðlilcga
skiptar skoðanir um árangur.
Samanburður er ekki einhlítur sök-
um mikillar fjölgunar bifreiða á
síðasta ári. Um leið og umferðar-
lögin tóku gildi var sett ný reglu-
Halldór Ásgríinsson
gerð um gerð og búnað ökutækja.
Nú er unnið að gerð vinnureglna
um skoðun ökutækja. Þessar réglur
munu gera auknar kröfur til
ástands ökutækja við skoðun, en
betra ástand þeirra er einn megin-
þáttur í auknu öryggi. Þar má
sérstaklega nefna meiri kröfur til
búnaðar og ástands þungra bif-
reiða, en slys sem orðið hafa á
þessu ári benda til að þar sé ekki
nægileg aðgát viðhöfð.
Á síðasta vori samþykkti Alþingi
heimild til dómsmálaráðherra um
að fela sérstöku félagi sem stofnað
yrði með hlutdeild ríkisins og fleiri
aðila, skoðun og skráningu öku-
tækja. Þessi heimild var notuð og
mun félagið taka til starfa á næsta
ári jafnframt því sem Bifreiðaeftir-
lit ríkisins verður lagt niður. Bif-
reiðaskoðun Islands hf. mun yfir-
taka eftirlitshlutverk Bifreiðaeftir-
lits ríkisins og mun skoða ökutæki
með breyttum hætti. Nýjustu mæli-
tæki verða notuð til að kanna
ástand þeirra og áhersla lögð á að
bifreiðaskoðun hér á landi standi
jafnfætis því sem best gerist í
nágrannalöndum okkar. Bifreiða-
eftirlit ríkisins hefur haft fleiri
verkefni með höndum, svo sem
ökupróf, meiraprófsnámskeið,
skyndiskoðanir ökutækja á vegum
úti og fleira. Sérstök nefnd hefur
verið skipuð til að fjalla um vistun
þessara verkefna til frambúðar.
Ökukennsla í landinu er við-
fangsefni sem sérstaklega þarf að
huga vel að. Hana þarf að bæta og
kanna hvort framhaldsskólar
landsins geta tekið að sér bóklegan
þátt hennar. Jafnframt þurfa öku-
kennarar og yfirvöld að leggjast á
eitt um bætta ökuþjálfun nemenda.
Hið háa hlutfall ungra ökumanna,
sem lenda í umferðaróhöppum, er
besta vísbendingin um nauðsyn
endurskoðunar á fyrirkomulagi
ökukennslunnar.
Hér á ráðstefnunni verður fjall-
að um vegvísun og umferðarmerk-
ingar. Dómsmálaráðuneytið hefur á
síðustu mánuðum fjallað um þau
efni í samvinnu við Vegagerð ríkis-
ins og Reykjavíkurborg og er þess
að vænta að bráðlega verði form-
lega settar nýjar reglur um það
efni.
Við lifum á tímum mikilla tækni-
framfara. Aukin tækni færir okkur
ekki einungis velmegun, hún færir
okkur líka nýjar hættur. Við því
verður að bregðast með öllum
tiltækum ráðum til að draga úr
stöðugum ógnunum við líf og
heilsu. Þetta má gera með ýmsum
hætti, meðal annars með því að
nýta tækniframfarir. Víða erlendis
mun hafa verið komið fyrir sjálf-
virkum eftirlitsbúnaði við um-
ferðaræðar, þar sem unnt er að
fylgjast með hraða og þyngd öku-
tækja og grípa til viðeigandi ráða
ef út af réttum reglum er brugðið.
Þetta væri vissulega einnig hægt að
gera hér á landi þar sem við á. Ekki
er minna um vert að nýta mögu-
leika annars konar nútímatækni til
að hafa áhrif á hegðun einstakling-