Tíminn - 20.10.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 20. október 1988
Tímiim
MÁLSVARIFRJALSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavlk. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.- s
Eiginreynsla
Jóns Baldvins
Ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar féll eftir stuttan
valdatíma vegna margs konar skoðanaágreinings og
deilna, sem áttu sér stað um ríkisstjórnarmálefni og
málsmeðferð af ýmsu tagi.
Eins og Tíminn hefur oft gert grein fyrir, átti fall
ríkisstjórnar Þorsteins Pálssonar sér langan aðdrag-
anda. Pótt stjórnarslitin yrðu formlega til vegna
úrslitakosta Porsteins Pálssonar í september varðandi
efnahags- og fjármálastjórn, þá er það rétt, sem margir
hafa sagt, að sú ástæða var aðeins „dropinn sem fyllti
mælirinn“ eins og það heitir á mæltu íslensku máli.
Ekkert staðfestir betur sannindin um málefnaágrein-
ing og átök innan fráfarandi ríkisstjórnar en grein sú,
er Þorsteinn Pálsson ritar eigin hendi í Morgunblaðið
sl. laugardag. Þar er dyggilega rakið, hvernig sambúðin
var milli Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks í fráfarandi
ríkisstjórn. Sú lýsing, sem þar er að finna, er öll um
það, að ráðherrar Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks
vantreystu hver öðrum í hinum margvíslegustu málum
og af ýmiss konar tilefni. Þetta vantraust var ekki til
komið af persónulegum væringum, heldur rákust
pólitískir og málefnalegir hagsmunir Alþýðuflokks og
Sjálfstæðisflokks víða á, þegar á reyndi í stjórnarsam-
starfinu.
í þessum innanstjórnarerjum stóð svo illa á, að
sjálfur stjórnarformaðurinn, sem að réttu átti að gegna
starfi sáttasemjara ef á þyrfti að halda, var höfuðaðili
að sundrungunni, sem var milli hans eigin flokks og
Alþýðuflokksins. Deilurnar milli þessara flokka mega
e.t.v. teljast koma á óvart miðað við það sem á milli
þeirra fór fyrir og eftir alþingiskosningarnar í apríl í
fyrra. Þá var ekki farið dult með það, að flokkarnir
stefndu að nánu samstarfi sín í milli og látið að því
liggja að stefnumunur á þessum flokkum væri lítill.
Stjórnarmyndunarviðræðurnar, sem stóðu vikum og
mánuðum saman frá vori fram á mitt sumar 1987,
bentu reyndar til þess að Alþýðuflokkurinn og Sjálf-
stæðisflokkurinn ætluðu að standa saman sem blokk.
En samvistin í ríkisstjórninni undir forsæti Þorsteins
Pálssonar rauf þessa einingu. Missætti kom upp milli
þeirra vegna þess að þeir litu sambúðina sínum augum
hvor. Formaður Alþýðuflokksins hefur beinlínis sagt,
að það hafi ekki verið hægt að treysta sjálfstæðismönn-
um, m.a. vegna þess að formaður Sjálfstæðisflokksins
hafði ekki vald á sínu eigin liði og var iðulega gerður
afturreka með loforð sín og fyrirheit.
Hins vegar hefur formaður Alþýðuflokksins reynt
það í fráfarandi ríkisstjórn, að framsóknarmenn eru
heilir í samstarfi og ábyrgir í afstöðu og stjórnarfram-
kvæmdum. Þessi eiginreynsla formanns Alþýðuflokks-
ins er athyglisverð í ljósi þess, að hann hafði löngum
beint spjótum sínum að Framsóknarflokknum og ekki
þóst eiga samleið með honum. Þess er óskandi að þessi
reynsla formanns Alþýðuflokksins leiði til varanlegs og
farsæls samstarfs milli flokkanna. A.m.k. er tímabært
að segja skilið við þá hleypidómapólitík, sem of lengi
var látin ráða í samskiptum Alþýðuflokks og Fram-
sóknarflokks.
111111
GARRI
V
Morgunblaðið helgar leiðara
sinn í gær þeirri kenningu að
ríkisbankamir hér séu orðnir of
stórir. Ber blaðið fyrir sig orð konu
nokkurrar, sem á að hafa sagt á
ráðstefnu hjá Stjórnunarfélaginu
að hvergi utan kommúnistaríkj-
anna sé að finna svipuð hlutföll í
eigu ríkisins í bankakerfinu og hér.
Nánar til tekið á þetta að vera
þannig að á síðasta ári hafi ríkis-
bankarnir hér haft um 72,8% af
innlánum landsmanna, en það sem
nefnt er einkabankar 27,2%. Ekki
hefur Garrí haft aðstöðu til að fara
ofan ■ þessar tölur, en sér þó ekki
sérstaka ástæðu til að véfengja
þær. Bæði Landsbankinn, Búnað-
arbankinn og Útvegsbankinn nýi
eru traustar fjármálastofnanir sem
almenningur hikar ekki við að trúa
fyrir sparifé sínu.
En það sem er boðskapur Morg-
unblaðsins hér er að draga eigi
saman seglin i ríkisbönkunum og
auka í staðinn veg þess sem nefnt
er einkabankar. Ætla má að þar sé
blaðið fyrst og frémst að tala um
banka í cigu fjársterkra cinstakl-
inga. Það sé þannig hreinn og klár
frjálshyggjuboðskapur sem hér sé
á ferðinni.
Orð og gjörðir
En nú er að því að gæta að ekki
er nema tiltölulega skammt síðan
ríkinu gafst upplagt tækifæri til að
minnka hlut sinn í bankakerfinu.
Það var þegar samvinnuhreyfingin
bauðst til að kaupa meginþorra
hlutabréfa eins ríkisbankans og
öllum er í fersku minni. Ekki þarf
að rifja upp fyrir einum né neinum
óðagotið sem greip sjálfstæðis-
menn og Morgunblaðið við það
tækifæri. Þá var allt sett á annan
endann út af því að nú væri hætta
á að þessi banki lenti I höndum
samvinnumanna.
En að því er þó að gæta að hefði
þctta tækifæri verið notað þá hefði
Morgunblaðið kannski ekki þurft
að birta þennan leiðara sinn. Þá
væri hlutur ríkisins í bankakerfinu
trúlega talsvert minni en í komm-
únistaríkjunum, svo notað sé
Morgunblaðsorðalag. Það fara því
ekki alltaf saman orð og gjörðir hjá
þeim blessuðum.
Líka er á það að líta að reynslan
af rekstri ríkisbankanna hér er í
heildina tekið býsna góð. Það sést
best á því að yfirgnæfandi meiri-
hluti landsmanna telur sparifé sitt
vel geymt hjá þeim. Ef ehthvað
umtalsvcrt væri að í þessu kerfi þá
eru marglofaðir prívatbankar það
öflugir hér hjá okkur að ætla mætti
að sparifé þjóðarinnar myndi þá að
stærstum hluta renna yfir til þeirra.
En það hefur ekki gerst, sem
bendir ekki til þess að það sé rétt
hjá Morgunblaðinu að hlutur ríkis-
ins í bankakerfinu sé of stór.
Reynslan undanfarið
Ekki er heldur hægt að segja að
reynslan núna undanfarið af frelsi
í bankakerfinu sé til þess fallin að
hossa sérstaklega undir kenningar
Morgunblaðsins. Vaxtasprenging-
in á síðustu misserum, sem fyrst og
fremst verður að skrifast á reikning
frjálshyggjuaflanna í Sjálfstæðis-
flokknum, hefur farið þannig með
undirstöðufyrirtæki landsmanna
að þau riða nú hvert um annað
þvert til falls.
Ef frjálshyggja Morgunblaðsins
ætti yfirleitt við nokkur minnstu
rök að styðjast þá mætti vænta
þess að hinir kapítalísku prívat-
bankar í landinu hefðu sýnt á því
meiri lit en aðrir að hugsa um hag
lántakenda sinna. Með öðrum orð-
um að þeir hefðu reynt að leggja
sig fram við að halda útlánsvöxtum
niðri í hinni marglofuðu samkeppni
sem hér hefur ríkt á milli bankanna
í vaxtamálum. Þá hefði samkeppni
þeirra um útlánin líka átt að valda
þvi að jafnvægi hefði náðst og
útlánsvextir lækkað.
Um þetta hafa hins vegar engin
merki sést, eins og hverju manns-
barni er kunnugt. I þessu, eins og
fleiru, hefur frjálshyggja Morgun-
blaðsins reynst gjörsamlega hald-
laus. Prívatbankar í eigu einstak-
linga hafa ekki sýnt sig i því að vera
i neinu frábrugðnir ríkisbönkunum
að því er varðar þjónustu við
lántakendur og fyrirtæki í landinu.
Hér á það þannig við eins og
oftar að við búum í litlu samfélagi
þar sem þarf að stjórna. Líkt og á
hverju öðru heimili þarf hér að
halda um taumana i efnahagsmál-
unum. Útlendar hagfræðikenning-
ar um almætti einhverra markaðs-
lögmála má ekki heimfæra hráar
upp á islenskar aðstæður. Morgun-
blaðið þarf að gæta að þessu næst
þegar menn þar finna hjá sér hvöt
til að vegsama frjálshyggjuna. Það
er hægt að virkja framtak duglegra
einstaklinga með mörgum öðrum
hætti heldur en að kafsigla sjálfa
undirstöðuna með vaxtaspreng-
ingu. Garri.
llllllllllllllllllllllllllll VlTT OG BREITT lillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllill
Þjódlygi afhjúpuð
Sovétrfldn:
Goðsögninum
kominun
ano
fr' -mTf f'ip''
aurt«..HN.r »Ur« Wfllð upp ■
--— »■- - »_____«... - fL,-jl,
brw> lOt tmm á dul nkt í Akmhuhrt kolanáwn. nr «kU aixm
•ð vaHd« kMMi luJBi tvo aðatoáanMiui •ár við hUd. Par uU tá
* Jú)"|u á* "l -
Þunig hUóðtði hölgarfréttin 1 Sovésld vorijfipuðingurinn B.
bUði aováaku wkulýðwmtalf- Fodorov hefur 00 drtgifi fi«m I
mm, KoatanmMkii* Pnvdá, og dag^jórið gðoml aldðl og upptýft,
með b«nni kið át í laftin bli ein- nð SUUunov hifitiftTvo nwin _
tfi Qtria um, að .engip márv
■ro Btoridr, nfi þeir ttmðuat
aókn bolaevianum*". Það fór Uka
99o, að faxun hétffa ménnðar var
bdið að alá matíð fimB*
vaJctinnL SUk^agpv var bina vegar
Þeim sem eru illa haldnir af
glasnost og peristrokja er ekkert
heilagt lengur. í Sovétríkjunum er
hverju goðinu af öðru hrint af
stalli, öll sagan endurskoðuð og er
svo komið að allir rauðir pennar
eru ekki annað en bull og kjaftæði,
ómerkilegar lygasögur um enn
ómerkilegri bolsévíka sem byggðu
upp þjóðfélag á harðýðgi og vel
smurðri áróðursmaskínu.
Er nú svo langt gengið í afhjúp-
unum, að mesta baráttuhetja sov-
éskrar vinnu fyrr og síðar, Alexei
Stakhanov, fær á baukinn í mál-
gagni sovésku Æskulýðsfylkingar-
innar og er upplýst að hann hafi
haft tvo aðstoðarmenn og stuðning
flokksdeildarinnar í kolanámunni,
þegar hann losaði um 102 tonn af
kolum með haka sínum á morgun-
vaktinni 31. ágúst 1935.
Fyrir þetta afrek varð Stakhanov
augasteinn Stalins, sem hrúgaði á
hann medalíum og gerði hann að
fyrirmynd allra sovéskra verka-
manna, sem brátt urðu bakveikir
og fengu slæma gikt af að reyna að
líkja eftir fyrirmyndinni miklu í
afköstum sínum.
Hetja sósíalskrar vinnu
1 Sovétríkjunum varð Stakhanov
svipa á alla hyskna letingja sem
urðu að auka afköst sín um allan
helming án þess að laun hækkuðu
og kommúnistar um allan heim litu
á sem sönnun þess hve sósíalisminn
yki mönnum ásmegin, sérstaklega
verkamönnum. Stakhanov varð að
hugtaki um þá sem einbeittu sér að
störfum sínum og urðu margra
makar í vinnuframlagi og ákafa,
sem sagt vorú vinnubrjálæðingar.
Morgunblaðið setti fréttina um
falt Stakhanovs á forsíðuna í gær,
og hefur nú loks náð tangarhaldi á
þeim sovéska kommúnista sem
hvað lengst hefur haldið hugsjón-
inni um sósíalska vinnu á lofti, en
er léttvægur fundinn af sovéskum
ungkommum og er nú glasnostið
farið að bera nokkurn keim af
menningarbyltingu, þar sem stak-
hanovum er jafnvel ekki hlíft.
Ekki veit maður hvað eftir verð-
ur af Sovétríkjunum ef þessum
sífelldu uppljóstrunum heldur
áfram og málgögn austur þar halda
áfram að skrifa um málefni sósía-
lismans eins og Tíminn, Morgun-
blaðið og Alþýðublaðið hafa gert
síðustu sjö áratugina eða svo og
Þjóðviljinn og Tímarit Máls og
menningar hafa jafnan borið til
baka og kallað helvíska auðvalds-
>yg‘-
Dyggð þrældómsins
Helgisagan af Alexei Stakhanov
er í ætt við sögnina af Maó þegar
hann synti á 18 hnúta hraða í
Gulafljóti. Sanntrúaðir trúðu en
aðrir glottu að dellunni.
Hins vegar er það haft fyrir satt
að margir sovéskir verkamenn hafi
slegið metið í losun kola í námun-
um, en þeir þökkuðu allir Stalín og
Stakhanov þau afrek sín.
Lítill vafi er á að goðsögnin um
vinnujálkinn mikla hafi aukið
framleiðslu í Sovétríkjunum þar
sem margir reyndu að líkja eftir,
fyrirmyndinni og juku afköst sín
um allan helming sósíalismanum
til dýrðar.
En það er víðar en í Sovét að
það þykir mikil dyggð að þræla
langan vinnudag og afkasta miklu.
Hagvöxtur byggist á því að vinna
meira og meira, meira í dag en í
gær. Krafan um síaukinn hagvöxt
er í ætt við helgisögnina af sovéska
hetjuverkamanninum, sem þrælaði
á við 15 manns.
Launahvetjandi afköst er milt
áróðursbragð til að gera verkafólk
að stakhanovum. Bónusinn er af
sömu ætt og var fundinn upp í
Sovétríkjunum síðsumars árið
1935, til að auka afköst og þar með
þrældóm vinnandi stétta.
Hagspekingar eru ekki í rónni ef
eitthvað hægist á hagvaxtarskrúf-
unni og sífellt er verið að hvetja til
meiri framleiðslu, jafnvel þótt of-
framleiðsla sé orðin eitt höfuð-
vandamál nútímans.
Þegar nú loks er búið að koma
upp um skröksöguna um Alexei
Stakhanov austur í Sovét, ættum
við að fara að athijga hvort ekki er
tímabært að takatil endurskoðun-
ar þjóðtrúna utn hagvöxtinn og
bónusinn. OO