Tíminn - 21.10.1988, Blaðsíða 9

Föstudagur 21. október 1988
Tíminn 9
VETTVANGUR
1111
Hvað er eftir mynd Guðs?
The Image of God.
Genesis 1:26-28 in a Century of Old
Testament Research.
Dr. Gunnlaugur A. Jónsson, guðf-
ræðingur.
Almqvist & Wikseil International
1988.
Það er mikill munur að sjá og lesa
texta, sem ritaður er af þjálfuðum
manni í að setja frá sér efni á
aðgengilegan hátt. Dr. Gunnlaugur
A. Jónsson, guðfræðingur, er ný-
kominn úr ströngu framhaldsnámi í
Lundi í Svíþjóð og þar varði hann
fyrir stuttu doktorsritgerð sína um
hundrað ára rannsóknarsögu þriggja
versa í Fyrstu Mósebók (1:26-28),
sem þekkt eru fyrir þau frægu orð
„imago dei“ (eftir mynd Guðs).
Doktorsrilgerðin er að sjálfsögðu all
mikið bókarverk á þriðja hundrað
blaðsíðna. Ekki svo að skilja að
afrekið sé fólgið í því að hann hafi
skrifað svo stóra bók, heldur er efni
hennar viðamikið og að sama skapi
fróðlegt. Mjög athyglisvert er að sjá
hvernig umfjöllun um rannsóknar-
sögu svona miðlægs hugtaks í fræð-
um gamla testamentis getur gefið
góðan inngang að þróun guðfræði-
legrar afstöðu á þessum tíma (1882-
1982).
Efnistökin eru nokkuð kirkju-
söguleg en það skýrir höfundur líka
út í inngangi sínum. Hann hafi
upphaflega ætlað að leggja áherslu á
kirkjusögu í guðfræðinámi sínu, en
dr. Þórir Kr. Þórðarson, prófessor í
gamla testamenti, hafi „snúið
honurn" til áhuga á því fagi. Guð-
fræðileg útkoma úr þessari sveiflu
kirkjusögumannsins er bara góð. Er
ekki að efa að við höfum eignast
mann í guðfræðingastétt sem á eftir
að láta nokkuð að sér kveða á
opinberum vettvangi, ekki síður en
í kennslustofum Háskólans, en þar
er hann nú með annan fótinn í
samfélagi hinna tveggja doktoranna
í fræðum gamla testamentis, prófess-
ors Þóris og dr. Sigurðar Arnar
Steingrímssonar.
Einhver nýtilegasta útkoma dr.
Gunnlaugs í ritgerðinni er líklega
þegar hann sýnir fram á hvernig
flestir frægustu „skólar“ hafa lesið
hugmyndirsínar inn í textann. Hann
gefur efnistökunum einnig víðara
svigrúm með því að nota þessi orð
sköpunarsögunnar á köflum til að
fjalla um almenna afstöðu fræði-
manna til Mósebókanna. Þettagefur
góða mynd af helstu kenningunum
fræðanna, eins og ég hef áður sagt,
vegna þess að þessum þremur vers-
um hafa menn ekki getað gengið
framhjá, án verulegrar glímu, ef
þeir á annað borð vilja kallast merki-
legir pappírar í guðfræði. Úr þeim
hóp velur Gunnlaugur þá sem komið
hafa fram með nýtilegustu nýjung-
arnar á árabilinu 1882-1982. Ein
undantekning er þó gerð vegna þess
að niðurstöður af merkilegum forn-
leifafundi í Tell Fekheriyeh í Sýr-
landi árið 1979 lágu ekki fyrir fyrr en
um 1982. (Þar koma fyrir í hliðstæð-
um assýrisk-arameiskum texta tvö
orð sem bæði er hægt að þýða með
íslenska orðinu mynd. Þau er bæði
þekkt í hebresku Biblíunni og víðar,
en þar varpa þau hvergi nægilgu ljósi
á sérstaka merkingu hvert annars.
Innlegg Christoph Dohmen í rann-
sóknarsöguna er á þá leið að orðið
„selem“ (mynd) tjái functional-
merkingu myndar, en „demut“
(mynd) sé orð fyrir qualitativa-
merkingu myndar.)
Gunnlaugur hefur tekið þann pól
í hæðina að takmarka þær spurning-
ar sem hann leggur fyrir guðfræðing-
ana við fjórar megin spurningar.
Fyrst spyr hann hvaða þýðingu það
hefur haft fyrir sögu ritskýringar á
þessum texta (Genesis 1:26-28) að
skoða versin sem hluta af þeirri
heimild innan Mósebókanna, sem
gjarnan er kölluð' P-heimildin. I
öðru lagi spyr hann hvaða þýðingu
það hefur haft að bera efni utan
Biblíunnar, saman við textann til að
upplýsa merkingu þeirra. Hér er
einkum seilst til efnis frá Mesópóta-
míu og Egyptalandi. í þriðja lagi
spyr hann óvægið um hvaða þýðingu
Dr. Gunnlaugur A. Jónsson, guð-
fræðingur.
leyndar forsendur guðfræðinga, sem
þeir hafa að baki rannsóknum
sínum, hafa gegnt í túlkunarsögu
textanna. Fjórða spurningin, og lík-
lega sú líflegasta, er á þá leið hvort
gamla testamentisfræðingar geti
núna, eftir einnar aldar vísindalega
glímu við þessi vers, kynnt einhverja
sameiginlega niðurstöðu fyrir trú-
fræðingum, siðfræðingum eða öðr-
um sem hafa áhuga á að byggja á
rannsóknum þeirra.
Meðal þess mikilvægasta, sem
fram kemur í niðurstöðum dr.
Gunnlaugs, er án efa hversu stóru
hlutverki „leyndar forsendur" guð-
fræðinga hafa gegnt. Þá er einnig
merkilegt að sjá hvernig ýmis stef,
sem kalla má uppáhaldsstef í guð-
fræði þeirra, koma við sögu í túlkun
þeirra á „imago dei“ - textunum.
Ég nefndi áðan P-heimildina í
Mósebókunum. Það kemurfram hjá
Gunnlaugi að neikvæð afstaða krist-
inna fræðimanna gagnvart P-heim-
ildinni virðist endurspeglast í glímu
þeirra við textann. Skýringa þessa
segir Gunnlaugur vera þá staðreynd
að P-heimildin er talin vera gyðing-
lega prestleg heimild, sem bætt var
inn í ýmsa kafla Mósebókanna við
„nýlegustu" meginútgáfu þeirra
bóka, samkvæmt heimildarkenning-
unni svokölluðu.
Það kemur fram og hjá Gunnlaugi
að Karl Barth og díalektíska guð-
fræðin, sem hann er einn helsti
upphafsmaður að, hefur haft mikil
og bein áhrif á þróun gamla testa-
mentisfræða. Fram að þessu skeiði
voru stundaðar miklar samanburð-
arrannsóknir gagnvart öðrum trúar-
brögðum. Fylgismenn Barths og
aðrir, sem voru undir áhrifum opin-
berunarskilnings hans, virðast hafa
misst áhuga á þessum samanburði
við önnur trúarbrögð og hverfur
þessi samanburður mikið til úr meg-
instraumi fræðanna í heild, sem
aðferð við að rannsaka texta.
Dr. Gunnlaugurkemstaðendingu
að þeirri niðurstöðu að sjaldan áður
hafi verið meiri samstaða meðal
guðfræðinga um túlkun textanna þar
sem hugtökin „imago dei“ koma
fyrir. Flestir virðast vera komnir inn
á þá línu að túlkun textanna skýri
helst það sem kallað hefur verið
ráðsmennskuhlutverk mannsins á
jörðinni. Maðurinn er þá skoðaður
sem ráðsmaður Guðs á jörðinni í
ljósi textans og samhengis hans.
Þetta hefur leitt menn nær þeirri
spurningu en áður hvernig staða
mannsins er í vistfræðilegu sam-
hengi. Þessi „sameiginlega" áhersla
hefur einnig orðið til þess að Gunn-
laugi líðst ekki að sleppa umfjöllun
um guðfræði þá, sem snýst um
guðfræðilega túlkun á stöðu ákveð-
inna hópa innan tiltekins samfélags.
Þar ber hæst svokallaða frelsunar-
guðfræði og ekki síður kvennaguð-
fræði. Hefur oft verið á það bent að
þessi hluti sköpunarsögunnar birti
ótímasett og óvéfengjanlegt jafnrétti
kynjanna, þar sem sagt er að Guð
hafi skapað þau karl og konu eftir
sinni mynd. Þótt flestir „kvenna-
guðfræðingar" hafi getað tekið undir
með mörgum „karlaguðfræðingum"
að hér sé fágætur jafnréttistexti á
ferðinni, er þessu líka mótmælt. Það
gerir t.d. Phyllis Trible, sem segir að
sameiginlegur þáttur kynjanna í
mynd Guðs, sé takmarkaður m.a.
við áframhaldandi frjósemi og af-
komu mannkynsins. Engin tengd
setning fjalli á neinn hátt um jafn
rétti kynjanna. Það leiðir okkur
aftur að megin niðurstöðu varðandi
textana. Þrátt fyrir áhuga samtímans
á jafnrétti, uppreisn gegn fátækt og
jöfnuði heimslegra gæða (eins og
fram kemur í frelsunarguðfræði)
þykir textinn fyrst og fremst fjalla
um stöðu ráðsmannsins á jörðu
gagnvart guði sínum. Styðst þessi
megin niðurstaða við þá áherslu
samtímaguðfræðinga að í mynd
Guðs felist sú merking sem lesa má
út úr því samhengi sem textinn
stendur í. Maðurinn var skapaður í
mynd Guðs til að ríkja yfir fiskum
sjávarins o.s.frv., þ.e. að í sköpun
Guðs var maðurinn gerður að ráðs-
manni hans á jörðu. Að sjálfsögðu
eru ekki allir sammála þessari niður-
stöðu og einnig er hægt að deila
mjög um ráðsmennskuhlutverkið.
Ganga sumir fræðimenn svo langt að
benda á að maðurinn hafi aðeins
notað þessa túlkun á textanum við
að koma manninum í aðstöðu til að
ræna jörðina gæðum sínum, þ.e. í
stöðu arðræningjans og kúgarans.
Þetta eru það sem kalla má heitari
kaflarnir í ritgerð dr. Gunnlaugs.
Auðvitað hefði hann mátt gefa þeim
meira rúm í umfjöllun sinni, en
miðað við afmörkun efnisins í heild
er hlutur þeirra ekki of lítill. Vona
ég að hann haldi áfram með margt
af því sem þarna kemur fram og
vinni frekar úr þvt í formi ritgerða
og greina, sem náð geta til fleiri
lesenda, en bara þeirra sem komast
yfir doktorsritgerðina. Þökk sé hon-
um fyrir þetta innlegg sitt í guðfræði
gamla testamentis og ekki síst fyrir
að opna leið fyrir aukinn skilning
hér á landi á því sem kallað er
rannsóknarsaga. Er það að lokum
ósk mín að hér sé aðeins kominn
grunnur að stórum og smáum rann-
sóknum dr. Gunnlaugs A. Jónsson-
ar. Kristján Björnsson
tríó
11
Kammermúsíkklúbburinn, höf-
uðvígi ósveigjanlegrar menningar-
stefnu á íslandi, hóf 33. starfsár sitt
með tónleikum í Bústaðakirkju 9.
október. Þar komu fram þýskir lista-
menn, Trio Fontenay, og spiluðu
verk eftir Beethoven (D-dúr op. 1),
Dvorák (B-dúr op. 21) og Rachman-
inov (op. 9). Hljóðfæraleikarar
þessir, ungir að árum, heita Wolf
Harden (píanó), Michael Mucke
(fiðla) og Niklas Schmidt (knéfiðla).
Þeir byrjuðu að spila saman þegar
þeir voru samtíða í tónlistarskóla í
Hamborg - nafnið Fontenay tengist
því einhvern veginn - og hafa haldið
því áfram stðan, sem betur fer. Hér
spiluðu þeir tvisvar, með Sinfóníu-
hljómsveitinni 6. október og fyrir
félaga Kammermúsíkklúbbsins hinn
9. október. Eftir aðsókninni að
dæma á stofutónlist vaxandi fylgi að
fagna í Reykjavík, því við húsfylli
jaðraði í Bústaðakirkju, en þó kann
nokkru um að valda að Þýskalands-
vinafélagið Germanía átti hlut að
komu þeirra félaga hingað og sóttu
sumir félagar þess tónleikana.
Öll eru verkin þrjú áhugaverð á
sinn hátt, en skemmtilegast þeirra
var líklega Trio élégiaque op. 9 éftir
Sergei Rachmaninov (1873-1943),
samið í minningu Tsjækovskýs árið
1893 (þegar tónskáldið stóð á tví-
tugu), en endurskoðað síðast 1917.
Hér reyndi mjög á píanistann Wolf
Harden, sem stóðst raunina með
glæsibrag, en allir eru þeir félagar
annars prýðilegir hljóðfæraleikarar
en fremstir þó í samleik sínum.
Beethoventríóið í G-dúr op. 1 nr.
2 var gefið út 1795 ásamt með
tveimur öðrum tríóum sem hinn
upprennandi tónlistarjöfur (f. 1770)
samdi á árunum 1793-95. Framan af
því tímabili var hann í tónfræðitím-
um hjá Haydn, og ætla fræðimenn
að kennarinn hafi fylgst með, og
jafnvel aðstoðað við samningu
a.m.k. eins hinna þriggja tríóa. 1794
fór Haydn í aðra för sína til Lundúna
en Beethoven sat eftir í Vín yfir
tríóum sínum. Haydn, höfundur
þessa listforms, samdi a.m.k. tíu
tríó auk margra annarra verka með-
an nemandinn var að koma saman
þessum þremur. Þegar hann kom
aftur frá London 1795 brá honum
svo við að heyra hvað ungi maðurinn
hafði verið að aðhafast meðan hann
var í burtu, sem var tríóið í C-dúr,
að hann ráðlagði honum að gefa það
ekki út; Beethoven var hins vegar
fullljóst að þetta tríó var best hinna
þriggja, og var stirt með þeim um
hríð. Með tríóum þessum kom Beet-
hoven fram með þrjár nýjungar
miðað við Haydn: hann bætti fjórða
þætti við hina hefðbundnu þrjá,
hann gerði knéfiðlu-röddina sjálf-
stæða - en hjá Haydn fylgdi hún
pf anóbassanum, - og hann kom með
„stórar tilfinningar" í tónlistinni.
Fleiri áttu eftir að hneykslast á
Beethoven fyrir hið síðastnefnda, því
Aldous Huxley taldi Bítlana og aðra
hormónasöngvara vorra tíma vera
skilgetin afkvæmi hans, sem fyrstur
hafi etið af epli skilningstrésins í
m
% %
* 'M' ■
*É:

, 7v<#r>-

*
il. > »

V

aldingarði hins kristaltæra sakleysis
í tónlist.
Megi hin góða aðsókn og ágætu
tónleikar 9. október á gott vita. Dr.
Helga Pjeturss, jarðfræðingi og
heimspekingi, var mjög ofarlega í
huga „helstefnan" sem hann nefndi
svo, og virtist vera mjög ráðandi í
heimi hér. Á tónlistarsviðinu a.m.k.
blasir sú stefna við, studd fjármagni,
fjölmiðlum og auglýsingum, ogvinn-
ur að því meðvitað eða ómeðvitað
að afmennta fjöldann. Undirritaður
var í Armeníu á dögunum og sá þar
m.a. flís úr Örkinni, sem fundist
hafði í hinu nálæga fjalli Ararat:
ofmikið væri að kalla Kammermús-
fkklúbbinn Örk til að bjarga vest-
rænni menningu undan syndaflóði
„helstefnunnar", en flís í þá örk er
hann sannarlega. Sig. St.