Tíminn - 22.10.1988, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Láugárdágiir 22. öktóber Í988
Halldór Ásgrímsson, sjávarútvegsráöherra, segir aö hafið sé okkar garöur sem
okkur beri að rækta og rannsaka þrátt fyrir tímabundnar þvinganir:
Frekar ráðist á ísland
en önnur hval veiðilönd
Hversu mikilvægur er veiöiþáttur vísind-
aáætlunarinnar og hvalarannsókna við
ísland?
„Það liggur alveg fyrir og er staðfest af
okkar rannsóknarmönnum og vísindamönn-
um annara landa, að það er ekki mögulegt
að afla allra þbirra upplýsinga sem leitað er
eftir, án veiða. Þetta á mcðal annars við um
þróun vaxtar, viðkomu og breytinga á
stofnstærð, auk margra annarra atriða. Það
var lögð á það áhersla í upphafi að reynt yrði
að takmarka veiðarnar eins og mögulegt
væri. Þá var gert ráð fyrir því að veidd yrðu
um 200 dýr og þar af um 80 hrefnur. Á þeim
tíma voru ekki nægilega góðar upplýsingar
um hrefnustofninn í gegnum talningar. Þá
voru einnig ýmsir sem héldu því fram að það
þyrfti að vernda hrefnustofninn við ísland,
því fá dýr væru eftir af stofninum, og ætti
þaö við um marga aðra hvalastofna á miðutti
landsins. Síðan hafa rannsóknir leitt í Ijós að
stofninn er töluvert mikið stærri, en verið
var að giska á út frá takmörkuðum upplýs-
ingum. Nú væri ekkert því til fyrirstöðu, út
frá vísindalegum rökum, að hefja þann þátt
rannsóknanna sem við höfum frestað. Við
höfum ekki ráðist í það að sinni og það er
meðal annars vegna þeirrar umræðu sem er
nú í gangi. Hrefnustofninn er það stór að
hann mundi þola all mikla veiði, sem skiptir
verulegu máli fyrir ákveðna byggðakjarna.
Við munum hins vegar ekki hefja veiðar í
atvinnuskyni fyrr en það hefur verið sam-
þykkt á alþjóðlegum vettvangi.
Hitt tekur lengri tíma
Það er líka hugsanlegt að afla einhverra
upplýsinga, sem er aflað með veiðunum, að
nokkru leiti með öðrum hætti. Það tekur
hins vegar mun lengri tíma og kostar miklu
meira fé. Þá hljóta menn að spyrja sig hvort
það sé verjandi að setja hundruði milljóna
króna í verkefni sem hægt er að leysa með
tiltölulega litlum kostnaði. Þaðerumdeilan-
legt þegar um er að ræða stofna nytjadýra
sem eru ekki í nokkurri hættu. Ég gæti fallist
á að við reyndum að nota slíkar aðferðir við
rannsóknir á dýrum sem eru í útrýmingar-
hættu. Það er líka hollt að hafa það í huga
að íslendingar hafa aldrei tekið hvali úr
vernduðum stofnum.
Veiðistofnarnir ekki í hættu
Það Ijótasta sem þessir svokölluðu frið
unarmenn halda fram, er að við séum að
veiða dýr sem eru í útrýmingarhættu. Það er
staðfest af vísindanefnd Alþjóða hvalveiði-
ráðsins, að það sé cngin hætta á ferðinni
hvað varðar töku þessara dýra. Við erum að
tala um stofna sem telja þúsundir.
Til þess að geta tekiö afstöðu til veiða í
atvinnuskyni í framtíðinni, verða menn að
vita hvað er um að vera. Það hefur alltaf
legið fyrir að þessi vitneskja komi upp á
yfirborðið. Þeir eru andvígir því á sama hátt
og nicnn voru andvígir vísindunum á mið-
öldum. Það er í raun alveg sami hugsana-
gangur sem liggur þarna að baki þótt hann
hafi verið færður í nútímabúning."
Samvinna við grænfriðunga
En hefur ekkert verið reynt að taka
höndum saman við þessi samtök í almennri
samvinnu út frá víðtækum sjónarmiðum um
verndun umhverfisins?
„í gegnum tíðina hefur verið talað við
aðila í friðunarsamtökum og þeim færðar
ýmsar upplýsingar. Vísindaáætlun okkar
var t.d. kynnt fyrir þeim á sérstökum fundi
í Washington vorið 1985. Það verður því
miður að segjast eins og er að þeir hafa
yfirleitt misnotað upplýsingar, rangfært þær
og ekki komið á framfæri neinum staðreynd-
um í málinu. Þeir hafa alltaf verið tilbúnir
til að segja ósatt og það hefur verið erfitt að
leiðrétta. Þess vegna er á okkur hallað í
áróðursstríðinu, enda hefur alltaf verið
erfitt að eiga við lygina.“
Garðurinn lægstur hér?
Nú hefur það komið í ljós að fyrirtæki eins
og Tengelmann kaupir afurðir af ýmsunt
öðrum hvalveiðiþjóðum en okkur. Er verið
að ráðast á garðinn þar sem hann er lægstur?
„Það er auðveldara að ráðast á okkur en
marga aðra. Þannig hefur það alltaf verið í
ófriölegum samskiptum þjóða. Aldrei hcfur
það þótt stórmannlegt, en svona hefur það
verið í heimspólitíkinni.
Maður hlýtur að spyrja forsvarsmenn
fyrirtækis eins og Tengelmann, hvernig þeir
ætla að lifa eftir þessari hugmyndafræði.
Ætla þeir eingöngu að hætta að skipta við
þá aðila sem einhverjir biðja þá um að hætta
að skipta við? Eða ætla þeir að leggja mat á
það sjálfir og kynna sér þá málið? Ætla þeir
þá líka að nota þau viðhorf gagnvart öðrum?
Bandaríkjamenn veiða hval. Japanir
veiða hval. Norðmenn veiða hval og Sovét-
menn. Þá veiða danskir þegnar hval, en það
er gert af Grænlendingum og Færeyingum.
Ætla þeir að hætta að skipta við þessi lönd?
Spurningar sem þessar hljóta flestir hugs-
andi menn í viðskiptum að skilja afar vel.
Sem betur fer hafa flestir þeir, sem menn
hafa sett sig í samband við, séð að það er
ekki hægt að reka viðskipti í heiminum og
blanda stjórnmálalegum atriðum inn í
ákvarðanir sínar signt og heilagt. Það hefur
t.d. reynst erfitt að því er varðar S-Afríku,
þótt þar sé þó verið að berjast fyrir mann-
réttindum. Ég held þó að grænfriðungarnir
telji okkur heldur verri menn en stjórnvöld
þar.
Allir geta skilið að það eru óþægindi af
stöðugum áróðri gegn viðskiptunum og ekki
einkennilegt að fyrirtæki þessi vilji losna við
þau óþægindi með þessum hætti.
Sala afurða okkar
Sú raunverulega spurning, sem að okkur
snýr, er um það hvernig almennt gengur að
selja vöru okkar á mörkuðum. Það vill svo
til að á undanförnum árum höfum við verið
að auka útflutning til Evrópu og þar hafa
verið mjög vaxandi markaðir. Þetta á við
Bretland, Frakkland og Þýskaland. í Þýska-
landi cru aðilar sem eru mjög háðir fiskút-
flutningi frá okkur. Ég nefni borgir eins og
Cuxhaven og Bremerhaven þarsem atvinnu-
leysi ríkir. Ef við lönduðum ekki þar, væri
á þessu svæði ennþá verra ástand. Þannig
eru viðskipti þessara landa ekki bara hags-
munir okkar. Þó að við séum í raun smáir,
þá er okkar útflutningur þýðingarmikill fyrir
þessa markaði og fyrir atvinnulíf þessara
staða. Ég tel því útilokað að við getum átt á
hættu að lenda inn í almennri viðskiptakrísu.
Mér er samt ljóst að um er að ræða
vandamál við einstök fyrirtæki og það þarf
að hafa fyrir því að upplýsa þá aðila. Það
þarf ekki síst að gerast af hálfu þeirra
fyrirtækja sem standa í útflutningnum. Auð-
vitað er það byrði fyrir sölumenn sem hafa
nóg annað að starfa, en þegar það er metið
verður að gera það upp við sig hvort þetta
er eitthvað sem skiptir máli eða ekki.
Hafið er okkar garður
Ég tel hér vera um grundvallaratriði að
ræða sem varðar rannsóknir í okkar eigin
landi og okkar eigin lögsögu. Ef við ætlum
að búa í þessu landi og afsala okkur réttinum
til rannsókna á okkar eigin náttúruauðlind-
um, þá er það mjög alvarlegur hlutur. Hafið
er okkar garður, sem við þurfum að rækta
og nýta skynsamlega. Ef við missum sjónar
á einum þætti í lífríkinu og látum hann
okkur engu skipta, þá fer illa fyrr eða síðar.
Ef við virðum þetta víða samhengi fyrir
okkur, þá er eins og margir hafi fallið í þá
gryfju að hugsa of stutt fram á við í þessu
máli. Við hugsum of lítið um framtíðina.
Við söfnum skuldum, eyðum miklu og
göngum nærri okkar náttúruauðlindum og
höfum gleymt miklu af því sem forfeður
okkar börðust fyrir. Það veldur mér miklum
vonbrigðum hvað menn eru skammsýnir.
Menn virðast hafa gleymt því að það hefur
alltaf verið erfitt að búa í þessu landi. Það
hefur þurft að berjast fyrir okkar rétti með
odd og egg og við erum það sem við erum í
dag vegna þess að við höfum verið menn til
þess. Það sýnir sjálfstæðisbaráttan og land-
helgisbaráttan og fleira því líkt.
Breytt viðhorf
Það virðist vera að einhver hluti þjóðar-
innar leggi ekki eins mikið upp úr þessu og
áður var. í þessu máli hefur þó mikill
meirihluti landsmanna stutt málsmeðferð-
ina. Ég hef enga ástæðu til að ætla að svo sé
ekki enn. Það er auðvitað hægt að rugla
menn svo í ríminu og gera svo mikið úr
einstökum atburðum, að það komi hik á
menn. Með því að gera allt of mikið úr
ákveðnum hlutum missa menn sjónar á
aðaiatriðunum.“
Nú tvístraðist almenningsálitið verulega f
byrjun þessarar viku vegna fréttanna frá
Þýskalandi og víðar að. Heldur þú að
ástæður þessa sé að finna hjá okkar eigin
mönnum, sem sjá um sölu sjávarafurða
erlendis?
„Ég vil nú ekkert um það segja. Ég held
á hinn bóginn að okkar menn á markaðinum
þurfi ekki síður að hafa áhyggjur af því að
við höfum nægilega mikið magn af afurðum
til að selja. Við þurfum þá að velja okkur
markaði. Nú stöndum við frammi fyrir
samdrætti í fiskveiðum. Núna í morgun
(föstudag) var Hafrannsóknarstofnun að
skila hér inn skýrslu um verra ástand
rækjustofnsins. Hún gefur til kynna að það
þarf að draga rækjuveiðina mjög verulega
saman á næsta ári. Því verður það aðal atriði
að hafa einhvcrja vöru til að selja.
Eigum vinsamlega markaði
Auðvitað eigum við að breikka mark-
aðinn fyrir útflutning okkar. Japansmarkað-
ur hefur verið mjög vaxandi og þar eru
miklir möguleikar og þar eru menn mjög
vinsamlegir í okkar garð. Sá markaður sem
er að vaxa hvað mest í Evrópu, er Frakk-
landsmarkaður. Bæði fulltrúar franskra
stjórnvalda og þarlendir vísindamenn hafa
staðið með okkur í vísindaáætlun okkar.
Þegar þessi áætlun var ákveðin á sínum tíma
var hún meðal annars studd af Frökkum, en
þeir hafa farið mjög vel ofan í þetta mál og
tekið sjálf' :æða afstöðu. Það ber að virða
framkomu þeirra í þessu máli og þeir hafa
sýnt að þeir eru tilbúnir til að taka málefna-
lega afstöðu. Það verður því miður sagt um
allt of fáa.
Mjög hörð árás frá grænfriðungum var
reynd á Bretlandsmarkaði, en eftir að við-
skiptavinir okkar höfðu kynnt sér málið
vildu þeir ekki taka þátt í svona starfsemi.
Þess vegna segi ég að það hafa ekki skapast
nein vandræði á mörkuðum, enda hefur
verið mikil eftirspurn eftir fiski. Ég hef trú
á því að þessi eftirspurn fari vaxandi á
næstunni og samfara fyrirsjáanlegum sam-
drætti í afla tel ég markaðsmál okkar
almennt séð ekki mikið áhygguefni.
Ég get staðfest að okkar aðilar á mörkuð-
unum hafa nokkrar áhyggjur vegna þess að
þeir hafa orðið fyrir óþægindum. Én það
hefur ekkert komið þar fram sem bendir til
þess að sala okkar á útflutningsvörum sé í
verulegri hættu.“
En nú virðist allur áróður og öll umræða
í Þýskalandi vera meiri meðal almennings,
en í öðrum helstu viðskiptalöndum okkar í
Evrópu. Er þetta ekki hættulegur markað-
ur?
„Það þarf auðvitað að gera sér grein fyrir
því að íslenskur fiskur er talsvert mikilvægur
fyrir atvinnustarfsenii í þessu landi. Það er
því rangt að líta þannig á að við séum
algerlega háðir þeirra innkaupunt. Þeir eru
líka háðir okkar fiski.
Grænfriðungar hafa upplýsingar um hvað
er að gerast hér á landi og þeir vilja skapa
mikla umræðu um hvalamálið. Sannleikur-
inn er sá að umræðan hérna heima er ekki í
neinu samræmi við umræðuna erlendis. Það
hefur allt of mikið verið rætt um þetta mál
hér á landi. Það hefur tekist að skapa nokkra
sundrung um málið, sem ég held að ekki
hefði þurft að koma til. Það má vera að þess
hafi ekki verið nægilega gætt að ræða þessi
mál í eðlilegu jafnvægi. Það má vera að
okkur hafi ekki tekist að koma nægilegum
upplýsingum til almennings. Ég held að það
hafi því miður verið of ríkjandi sjónarmið í
fjölmiðlum að etja fólki saman frekar en að
koma upplýsingum á framfæri og sýna ýmsar
hliðar á málum. Þetta er miður.“
Tengist umræðan e.t.v því ástandi á
Bandaríkjamarkaði að erfiðara hefur reynst
að selj a þorskflök til fastra viðskiptamanna?
„Þegar tímabundinn samdráttur verður er
auðveldara að ráðast að okkur. Það er rétt
að grænfriðungar hafa notfært sér þá stöðu
sem er á þessum markaði. Þessi staða var
ekki fyrir hendi 1986 og ’87.“
Harma frumvarpið
Hvað viltu að lokum segja um það
frumvarp sem komið er fram á Alþingi eða
þá þingsályktun sem Árni Gunnarsson hefur
sagst ætla að leggja fram, gegn hvalveiðum
á næsta ári?
„Ég tel það frekar óheppilegt að það mál
skuli komið fram á Alþingi og harma það.
Ljósi punkturinn við þetta framtak þing-
mannanna er þó sá að þetta verður til þess
að þingmenn og fleiri verða að kynna sér
þetta mál og kalla aðila fyrir. Ég hefði talið
það heppilegra að gera það með öðrum
hætti. T.d. hefði verði réttara að þing-
mennirnir hefðu aflað sér meiri upplýsinga
um vísindaáætlunina og ákveðið framhaldið
af því. Það sem gerist hins vegar er að menn
rjúka upp til handa og fóta í umrótinu og
leggja fram mál á þingi. Mér finnst þetta afar
lítið traustvekjandi vinnubrögð og ég held
að það verði fáir til að styðja frumvarp
þeirra.
Alþingi á fullan rétt á að fjalla um málið,
þar sem stefnan er byggð á samþykkt þess
árið 1983. Það er mikill styrkur af því að
þingið mótaði þessa stefnu á sínum tíma.
Auðvitað verður að sætta sig við orðinn hlut
ef þingið breytir sinni stefnu núna. Mér
þætti óheppilegt að það gerðist núna þegar
loksins sér fyrir endann á vísindaáætluninni.
Að henni lokinni þarf Alþingi hvort sem er
að móta nýja stefnu varðandi framtíð allra
hvalveiða við ísland.“
Kristján Björnsson