Tíminn - 22.10.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 22. október 1988
Timitin
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGislason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387, Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Hvert stefnir
I íþróttum?
Löngum hefur hvílt ævintýraljómi yfir Ólympíu-
leikunum, sem haldnir eru til skiptis fjórða hvert ár
í einhverri stórborginni. í 100 ára sögu leikanna hafa
styrjaldir að vísu rofið óslitinn feril þeirra, en fullvíst
má telja, að Ólympíuleikarnir hafi öðlast sess í
menningarsamskiptum þjóða, sem á sér langa
framtíð.
íþróttir eru algengasta tómstundagaman vel flestra
manna um allan heim, a.m.k. í þróuðum samfélög-
um, ýmist með þeim hætti að menn stundi sjálfir
íþróttir sér til gamans og heilsubótar eða þeir fylgjast
með keppnisíþróttum sem áhorfendur. í eðli sínu
eru íþróttir hollar mannslíkamanum og íþróttaáhugi
eðlilegt tómstundagaman. í öllum menningarlöndum
er íþróttum gert hátt undir höfði eins og augljóst er
af fyrirferð þeirra í þjóðlífi, skólakerfi og umfjöllun
í fjölmiðlum.
Hinu er ekki að leyna að keppnisíþróttir hafa
vaxið hollustu- og almenningsíþróttum yfir höfuð.
Verður ekki annað séð en að íþróttaáhugi beinist í
sívaxandi mæli að harðri, þrautskipulagðri keppni
margþjálfaðra afreksmanna og úrvalsliða. íþróttir
eru orðnar að atvinnuvegi, og þeir, sem fremstir
fara, eru atvinnumenn í fyllsta skilningi þess orðs,
þjónar og þrælar íþróttaauðvaldsins, eins og það
starfar í vestrænum löndum, eða ríkiseinokunar
íþróttastarfseminnar, eins og hún er í austantjalds-
löndum.
Skuggahliðar íþróttaskipulagsins í heiminum
koma betur og betur í ljós með hverjum nýjum
Ólympíuleikum. Harka samkeppninnar er orðin slík
að kerfið sjálft er farið að grípa til ósiðlegra og
ólöglegra ráða til þess að knýja fram afreksverk hjá
keppendum, en læst hvergi nærri koma, ef upp kemst
um svik í þessu efni. Hér er auðvitað fyrst og fremst
átt við lyfjanotkun fremstu íþróttakappa, enda
gagnslítið, eins og komið er, að agnúast út í þá
staðreynd, að á Ólympíuleikum eru það ekki
áhugamenn sem eigast við, heldur atvinnumenn á
launum hjá íþróttaauðhringum eða einokunarstofn-
unum eftir því hvaðan þeir eru upprunnir.
Á íslandi er mikill íþróttaáhugi, og íslendingar
eiga góða íþróttamenn á ýmsum sviðum. f»eir virðast
standa sig vel, þegar þeir keppa við aðra á jöfnum
grundvelli. Ef til vill er það rétt að þeir hafi ekki
unnið sér sérstaka frægð á Ólympíuleikum. En
hvernig má það verða, eins og í pottinn er búið?
íslenskir íþróttamenn eru hvorki atvinnumenn né
lyfjaneytendur. Vonandi halda þeir þeirri stöðu sem
lengst.
Fatlaðir íþróttamenn víða að úr heiminum hafa
efnt til eins konar Ólympíuleika í Kóreu í kjölfar
hinna eiginlegu leika með því nafni. f»ar hafa
íslenskir þátttakendur náð ágætum árangri, staðið á
efstu verðlaunapöllum og komið fram með sóma.
Verður ekki annað sagt en að íslenska liðið á
Ólympíuleikum fatlaðra hafi farið frægðarför. f»essi
árangur er öllum íslendingum gleðiefni. Er ekki að
efa að íþróttamönnunum verður fagnað við heim-
komuna.
D
-I—J ANDARÍKIN hafa
verið uppspretta nýrra hug-
mynda og lífsstíls síðustu ára-
tugina og hægt hefur verið að
ganga að því sem vísu, að það
sem kemst í tísku þar vestra er
tekið til fyrirmyndar víðast hvar
um heimsbyggðina og rata
straumarnir furðu fljótt og vel til
íslands.
Hugmyndir
að vestan
Margt af því sem tilheyrir
okkar daglega lífi er sótt hrátt í
bandarískan hugmyndaheim og
neysluvenjur.
Sjónvörp og útvörp eru full
upp með amerískt efni allan
sólarhringinn. Hamborgarar,
pissur, hrásalöt og alls kyns
skyndibitar eru háamerísk fyrir-
bæri og gosdrykkjafárið með
sínum 200 tegundum af umbúð-
um á meira skylt við guðseigið-
land en gamla Frón. Stórmark-
aðir, Kringla og uppar tengjast
miklu fremur bandarískum lífs-
venjum en íslenskum. Svona
mætti lengi telja.
Hér er enginn dómur lagður á
hvort bandarísku áhrifin á dag-
legt líf á íslandi eru góð eða
slæm, eru sjálfsagt hvoru-
tveggja, því Bandaríkin með
öllum sínum öfgum hafa upp á
margt gott og eftirbreytnivert að
bjóða og margt er þar sem síst
er til fyrirmyndar.
Ekki er fráleitt að álykta að
hægt sé að sjá fyrir breytingar og
þróun á venjum og lífsmynsti
hér á landi með því að taka eftir
hvernig straumar liggja í banda-
rísku þjóðlífi.
Byggðaþróun hefur verið
svipuð í öllum iðnríkjum en
með misjafnlega alvarlegum af-
leiðingum. Eitt sem einkennir
öll tæknivædd lönd er að þrátt
fyrir mikla fækkun sveitafólks
og fjölgun borgarbúa, er offram-
leiðsla eitt höfuðvandamál land-
búnaðar. Þetta þekkjum við vel
á íslandi og þá búseturöskun
sem af hlýst.
Óþarfi er að fara að rekja
sögu búferlaflutninga síðustu
áratugina, en þeir hafa verið
merkilega líkir í fjölmörgum
þjóðlöndum og búseturöskun er
langt frá því að vera eitthvert
séríslenskt fyrirbæri, eins og
hægt væri að halda miðað við
umræðuna hér á landi.
En því er minnst á bandarísk
áhrif í upphafi þessa bréfs, að
þar í landi er sú þróun orðin
áberandi, að þorpin eða smábæ-
irnir, sem verið hafa svo mikil-
væg í bandarísku þjóðlífi, eru
að byggjast upp á ný með endur-
nýjuðum þrótti, eftir fólksflótta
og langt niðurlægingartímabil.
En þá lá staumurinn í borgir og
stærri bæi.
Fólk, ekki síst ungt, er aftur
farið að flytja í þorpin, og kýs
heldur að lifa þar og ala upp
börn sín en á malbikinu eða
óendanlega ópersónulegum og
víðáttumiklum úthverfum bíla-
samfélagsins.
Heimildir um afturhvarfið í
amerísku þorpin er m.a. að
finna í Newsweek frá 15. ágúst
s.l.
Breytingar
í vændum
En þorpin eru ekki, og verða
ekki, hin sömu og áður fyrr.
Víða eru þau byggð upp og
komið á fót smáatvinnurekstri
sem ekki er eingöngu bundinn
við þjónustu við nánasta um-
hverfi, eins og áður var.
Þau þorp sem þykja eftirsókn-
arverðust til búsetu eru yfirleitt
í innan við 120 km fjarlægð frá
borgum eða stærri bæjum.
Ef rétt reynist að íslendingar
feti í fótspor Bandaríkjamanna
á þessu sviði eins og svo mörgum
öðrum mun landið ekki verða
eitt borgríki eins og margir
svartsýnir áhugamenn um við-
gang landsbyggðarinnar halda
fram.
Góðir vegir og góðar sam-
göngur yfirleitt og mikil einka-
bílaeign breyta allri ásjón lands-
ins og viðhorfum manna til þess,
vegalengda og afstöðu byggða
hverrar til annarrar. Búseta og
atvinna eru ekki endilega bund-
in sama staðnum og vel má vera
að ekki líði á löngu þar til fólk
fer að sjá hverjir kostir dreifbýl-
isins eru og að þar er hægt að
stunda fleiri atvinnuvegi en
landbúnað og fiskveiðar.
Fljótfarnir vegir og almenn
bílaeign færir byggðir nær hver
annarri, án þess að þær tapi
sérkennum sínum og mismun-
andi aðstöðu til búsetu.
Á íslandi er höfuðborgar-
svæðið sá segull sem flesta hefur
dregið til sín á síðustu áratugum,
sem einkennst hafa af gífurleg-
um þjóðlífsbreytingum og marg-
ir hafa áhyggjur af. En margt
bendir til að stórir byggðakjarn-
ar í öðrum fjórðungum séu að
treystast í sessi, þótt stefnu-
mörkun hvað varðar búsetu hafi
vægast sagt verið heldur reik-
andi, þar sem kröftunum hefur
verið tvístrað í stað þess að
sameina þá.
Búseta
á tveim stöðum
Oft er það svo að ákveðin
breyting eða þróun í lífsvenjum
hefur orðið eða er farin af stað
án þess að eftir sé tekið, eða orð
þyki á hafandi.
Stundum er að því vikið að
margt fólk, sem býr úti á landi,
eigi íbúðir éða hús á höfuðborg-
arsvæðinu. Er helst á þetta
minnst þegar leiguvandræðin
eru til umræðu og því þá haldið
fram að einhver verulegur, en
ótiltekinn, fjöldi íbúða standi
auður.
En standa svona íbúðir auð-
ar? Ef svo er, er það sennilega
ekki nema hluta ársins. Margir
vilja og þurfa að eiga sér sama-
stað í bæjarferðum eða þurfa að
dvelja lengur eða skemur „fyrir
sunnan“ vegna atvinnu og margs
kyns erindrekstrar. Þá er ekki
ónýtt fyrir skólafólk utan af
landi að eiga innhlaup í íbúð
sem einhverjir nákomnir ætt-
ingjar eiga.
Þótt engar haldbærar tölur
séu til um hve mikil brögð eru
að íbúðaeign fólks utan af landi
á höfuðborgarsvæðinu er hún
allveruleg og hefur aukist á síð-
ari tímum. Fasteignasalar geta
staðfest að svo sé.
Hér er dæmi um þróun sem
lítið er tekið eftir og ekki talað
um nema í getgátum.
Að hinu leytinu sækja þéttbýl-
isbúar sífellt meira út fyrir
bæjarmörk sveitarfélaganna á
Stór-Reykjavíkursvæðinu, þótt
manntalsskýrslur séu lélegur
vitnisburður þar um, eins og
kannski líka um marga þá sem
skráðir eru úti á landi en dvelja
og starfa lengstum við sunnan-
verðan Faxaflóa.
Æ oftar fréttist af fólki sem
býr suður með sjó eða fyrir
austan fjall og vinnur í Reykja-
vík og öfugt. Það gerist líka
algengara að fólk flytur svefn-
staði sína í bæi sem eru innan
við 40 mínútna akstur frá um-
svifum þéttbýlisins, og það kem-
ur einmitt heim og saman við þá
þróun fyrir vestan haf, sem
minnst var á hér í upphafi bréfs.
Hér er ekki um neina stór-
fellda búferlaflutninga að ræða,
en er vísbending um þróun sem
vel getur valdið meiri breyting-
um á búsetu og högum einstakl-
inga en við sjáum nú fyrir.
Flótti í sveitir
Enn er ónefnt fyrirbæri sem
allir sjá og vita um en engum
dettur í huga að iíta á í þjóðfél-
agslegu samhengi. Það er ótrú-
lega mikil og ört vaxandi sumar-
bústaðaeign.
Eftir því sem vegir batna stytt-
ist sá tími sem tekur að komast
það sem áður voru taldar langar
vegalengdir og nú er farið á
innan við klukkustund í ferðalög
sem áður voru talin í dagleiðum.
Þetta gerir að verkum að þétt-
býlisbúar komast fyrirhafnarlít-
ið og á stuttum tíma langt upp í
sveitir eða út með ströndum.
í sumarbústöðunum dvelur
fólk í frístundum, börnin leika
sér úti í náttúrunni og fullorðna
fólkið dyttar að og marga langar
til að vera sveitamenn, þótt ekki
sé nema um helgar og rækta
jörð, þótt í flestum tilvikum sé
jarðnæðið af skornum skammti
við bústaðina.
Það dylst engum sem um land-
ið fer, að sumarbústaðafólkið
eru einhverjir ástríðufyllstu
ræktunarmenn sem gæla við ís-
lenska mold. Hvarvetna sem
þetta fólk fær að girða af ofurlít-
inn skika sprettur upp trjágróð-
ur eins og töfrasprota sé veifað.
Sums staðar er það eini gróður-
inn á stórum svæðum.
Af þeirri ástæðu einni, ásamt
mörgum fleirum, er síst ástæða
fyrir sveitamenn og aðra að
amast við þótt þéttbýlisbúar
sæki eftir að fái að reisa lítil hús
og aðgang að ofurlitlum skika
okkar stóra lands til þess eins að
rækta sér til ánægju og lífsfyll-
ingar.
I lögum eru einhver ákvæði
um forkaupsrétt á landi og
hreppsnefndir eru miður sín ef
þær halda að það skerði bújarðir
að ræktaður sé ofurlítill skiki af
trjágróðri á einhverju holtinu á
jörð sem er til sölu. Dæmi um
þetta eru alkunn.
Svona lagaákvæði og hugsun-
arháttur kemur afskaplega illa
heim og saman við allar stað-
reyndir um fólksflótta úr sveit-
um og vandræði vegna offram-
leiðslu búvara.
Þeir sem unna sveitum og
vilja veg þeirra sem mestan ættu
að skilja öðrum betur hvað rek-
ur þéttbýlisbúa til að verja fjár-
munum og erfiði til að reisa sér.
lítil hús innan lítillar girðingar,
rækta þar skika og geta kallað
sinn eigin, og vera uppi í sveit.
Sveitarstjórnir og landeigend-
ur ættu fremur að auðvelda fólki
að sækja út í sveitirnar en að
standa á móti því með þvergirð-
ingshætti.