Tíminn - 13.05.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 13. maí 1989
Svavar Gestsson, menntamálaráðherra segir verkfall BHMR vera erfitt mál fyrir Alþýðubandalagið, þar
sem ráðherrar flokksins eiga í hörðum deilum við fjölmarga flokksfélaga í forystu- og ábyrgðarstöðum:
„Eg hef áhyggjur
í yfirstandandi kjaradeilu BHMR við ríkið hefur mikið mætt
á Svavari Gestssyni menntamálaráðherra sem yfirmanni
skólamála í landinu. í helgarviðtalinu ræðir hann um stöðu
Alþýðubandaiagsins vegna kjaradeilunnar, skólastarfið og
hvaða augum hann persónulega lítur á gang þessara mála.
- Nú er Alþýðubandalagið sem
stjómarflokkur í þeirri aðstöðu að eiga
í kröftugum deilum við þann hóp
háskólamenntaðra manna sem hingað
til hafa verið taldir til dyggustu stuðn-
ingsmanna flokksins. Hvaða áhrif telur
þú að þetta geti haft á stöðu flokksins?
„Ég held að þegar upp verður staðið
muni þessi deila í sjálfu sér ekki spilla
fyrir Alþýðubandalaginu, ef allir geta
gengið frá deilunni með fullri reisn. í
þessari deilu hef ég lagt mjög mikla
áherslu á að þannig verði haldið um
hlutina að ekki komi til greina að
höggva á þennan hnút með lagasetn-
ingu. Vegna þess m.a. að ég tel verk-
fallsréttinn vera grundvallarmannrétt-
indi. - Menn geti neitað að selja vinnu
sína ef þeir em óánægðir með verðið
sem þeir fá fyrir hana. Líka vegna þess
að ef reynt verður að beita lögum getur
það haft þau áhrif að skólinn, til dæmis,
yrði ennþá verr á sig kominn á eftir en
hann hefur nokkurn tíma áður verið.
Auðvitað hef ég áhyggjur af flokkn-
um í þessu efni en vona að þeir hnútar,
sem kunna að hafa orðið til við þessa
deilu, leysist.“
- Telur þú ekki líklegt að þeir
háskólamenn sem hér um ræðir hrekist
úr flokknum, sem þeim að óvörum,
kannski, hefur ekki sýnt þeim fullan
stuðning í kjaradeilunni?
„Ég er sannfærður um að þeir átta sig
alveg á þeirri stöðu sem ríkisstjómin er
í. Þeir hafa hinsvegar sett fram ýmis
jákvæð og skynsamleg rök fyrir sinni
afstöðu, þó að auðvitað megi segja
ýmislegt um þau í gagnrýnisátt. Ég tel
að menn þurfi kannski að horfa betur í
kringum sig á það hvemig veruleikinn
er. Það er búið að gera samninga við
nærri alla aðila vinnumarkaðarins um
tiltekin atriði og það er í raun og veru
ekki hægt að ganga mikið lengra hvað
einstaka hópa varðar en þegar hefur
verið gert. Spurningin er svo auðvitað
sú hvernig menn taka á samningnum til
langs tíma. Þar verða menn auðvitað
lfka að horfast í augu við tiltekinn
veruleika. Það hefur ekki reynst unnt
ennþá að ná þeirri niðurstöðu sem
ásættanleg er í stöðunni.“
- En hefur þessi óbilgirni HÍK ekki
komið ykkur á óvart, bjuggust stjórnar-
liðar Alþýðubandalagsins ekki við
meiri skilningi af þeirra hálfu?
„Ég vil nú ekki tala um óbilgirni í
sjálfu sér. En ég hefði auðvitað vænst
þess að það hefði verið hægt að leysa
deiluna miklu fyrr. Ég hef gert margar
tilraunir til að koma af stað viðræðum
á þessum fimm vikum sem deilan hefur
staðið. Þær hafa í raun og veru allar
mistekist þó menn hafi haft góð orð í
byrjun. Þetta hefur alltaf endað með
því að menn hafa tekið upp upphaflegu
. kröfurnar. Mér hefur fundist að menn
væru ekki tilbúnir til að átta sig á því
að kjaradeilu verður að ljúka. Það má
líkja þessu við flugferð, henni verður
að ljúka með lendingu. Mér fínnst að
menn hafi ekki verið tilbúnir að átta sig
á því hvernig þeir ætla að lenda eða
hvar. Menn eru svona rétt búnir að
setja á sig öryggisbeltið en eru ekki
farnir að lækka flugið.
- Hvernig er andinn innan Alþýðu-
bandalagsins vegna þessa máls?
„Þetta er erfitt mál fyrir flokkinn
vegna þess að hér er um ræða mjög
marga góða félaga okkar. Marga sem
hafa staðið í forystu og ábyrgðarstöð-
um fyrir Alþýðubandalagið víðsvegar
um landið. Þannig að þetta er engan
veginn sársaukalaust, það er langt frá
því.“
- Hvað með hótanir um úrsagnir?
„Auðvitað heyrast slíkar raddir,
menn verða oft reiðir í svona stimping-
um. Það er nú eðlilegt, en reiðin er
slæmur ráðgjafi sérstaklega í svona
deilum. Menn verða auðvitað að sætta
sig við það að þó ekki náist lausn á
þessum punkti þá verða menn bara að
finna einhvern annan. Þannig gengur
það koll af kolli.“
- Ert þú sammála þeim aðferðum
sem fjármálaráðherra hefur kosið að
beita í kjaradeilunum?
„Ég tel að um síðustu helgi hafi
fjármálaráðherra lagt verulega mikla
vinnu í það að ná samningum og ég veit
að hann taldi sig vera að ganga frá
samningi. Það urðu honum, og mér
reyndar líka mikil vonbrigði þegar það
kom í ljós að einhverra hluta vegna
taldi BHMR sig ekki vera að ganga frá
samningi, heldur vera að hjálpa til við
að búa til tilboð fjármálaráðherra til
BHMR.
Ég er auðvitað sammála þessari
málsmeðferð af hálfu fjármálaráðherra
og lagði á það mjög mikla áherslu að
það yrði reynt að fara í hlutina með
svipuðum hætti og hann gerði. Þannig
að vonbrigði mín urðu mjög mikil
þegar slitnaði upp úr viðræðunum.
I framhaldi af þessu höfum við farið
í að reyna að ræða þessa hluti sérstak-
lega að því er skólana varðar. Núna um
helgina mun ég greina frá því í einstök-
um atriðum varðandi það hvernig við
getum hugsað okkur að tekið verði á
skólastarfi eða kannski frekar starfs-
leysi í skólum með tilliti til vinnustöðv-
unarinnar.
í þessari vinnudeilu ber ég auðvitað
fyrst og fremst ábyrgð á skólakerfinu,
á menntastefnunni og mínar áherslur
eru þar. Ég harma auðvitað ef þessi
deila verður til þess að veikja það starf
sem við höfum verið að vinna í mennta-
málaráðuneytinu á undanförnum mán-
uðum. - Veikja það í þeim skilningi
menn fái minni trú á því sem við höfum
verið að gera heldur en þeir ella hefðu
haft. Það breytir þó ekki því að við
munum leggja af stað strax og deilunni
er lokið til þess að reyna að rétta skipið
við og halda okkar siglingu ótrauð
áfram.
Ég tel að í kjaradeilum af þessu tagi
eigi menn ekki bara að horfa á hinar
efnahagslegu kringumstæður. Ég tel að
menn eigi líka að horfa á menntunina,
á skólana, á nemendurna og framtíðar-
þróun menntakerfisins. Þessvegna hef
ég lagt á það áherslu, einnig hefur það
komið fram í þeim tilboðum sem
fjármálaráðherra hefur gert BHMR og
Kennarasambandi íslands, að það séu
dregin inn í þessa mynd skólaþróunar-
verkefni sem unnt er að vinna að á
nokkurra ára bili.
Ég hefði auðvitað helst kosið, að það
hefði verið gerður sameiginlegur samn-
ingur við bæði kennarasamtökin. Þann-
ig að það hefði verið unnt að taka kjör
kennara og skólaþróunina nokkuð
samhliða, vegna þess að kjör kennara
og það að þeir gangi glaðir til sinna
verka er auðvitað undirstaðan undir
jákvæða skólaþróun til lengri tíma litið.
Svo verða menn auðvitað að muna
eftir því að þó að við séum búnir að
vera í ríkisstjóm í sjö eða átta mánuði
þá náttúrlega getum við ekki leyst alla
hluti á þeim tíma. Við getum ekki
breytt samfélaginu þannig á örfáum
mánuðum, eftir þá stjómarhætti sem
hér hafa verið á undanförnum árum, að
við treystum okkur við núverandi að-
stæður til þess að koma til móts við
samtök kennara eða opinberra starfs-
manna í einstökum atriðum. Við höf-
um sagt sem svo: Ef það tekst að byggja
hér upp efnahagslegan stöðugleika. Éf
það tekst að halda þannig á málum að
við lyftum okkur upp úr öldudal minnk-
andi hagvaxtar, þá á að vera hægt að
lyfta þessum kjömm á nýjan leik upp í
það sem þau eiga og þurfa að vera og
knýja fram breytta tekjuskiptingu í
þjóðfélaginu.
í sambandi við yfirstandandi deilu
koma að mönnum margvíslegar vanga-
veltur varðandi stöðu kennaranna og
verkföll yfirleitt. Þetta er geysilega
flókið mál og verkfallsrétturinn er ber-
sýnilega mjög vandmeðfarinn fyrir
kennara. Verkfall þeirra eins og öll
önnur verkföll bitna á einhverjum.
Hinsvegar bitnar þetta verkfall á nem-
endum sérstaklega og það er út af fyrir
sig fylgifiskur stéttaþjóðfélagsins að
slíkt gerist af og til. Én þegar þetta er
farið að telja á annan mánuð á erfiðasta
tíma skólans, þá er málið orðið mjög
alvarlegt.“
- Er þá skortur á ábyrgðartilfinningu
hjá kennurum? Nú vildi HÍK ekki ræða
ráðstafanir vegna skólaslita fyrr en
búið væri að semja.
„Hvorki fulltrúar KÍ eða HÍK hafa
verið tilbúnir að ræða þessi mál fyrr en
búið væri að semja og ég tel að það sé
mjög alvarlegur hlutur. Mér þykir það
mjög miður að þeir skuli ekki fást í
slíkar viðræður og sjái ekki kosti slíkra
viðræðna hvað sem kjaradeilunni líður.
Við eigum þetta sameiginlegt þrátt
fyrir allt, þ.e. skólinn, ráðuneytið og
samtök kennara.
Það er útilokað að segja að það sé
skortur á ábyrgðartilfínningu hjá ein-
stökum kennurum gagnvart sínum
nemendum. Þeir hafa auðvitað sýnt
það á undanförnum árum að kennarar
eru með mjög ríka ábyrgðartilfinningu
gagnvart nemendunum. Ég þekki
marga kennara persónulega og veit að
mörgum þeirra líður afar illa jfiir þessu
ástandi í skólanum. Þeim finnst afar
óþægilegt að vera settir í þá stöðu að
vera taldir bera ábyrgð á því að mikil-
vægum kafla í lífi þessa unga fólks er
nærri kastað fyrir róða. Þannig að ég
tel að ekki sé hægt að tala um skort á
ábyrgðartilfinningu, það er ekki
sanngjarnt. Hitt er alveg ljóst að fólk í
BHMR verður að fara að ljúka deil-
unni, það verður að finna lendingarvöll
til að koma sér niður á. Þetta gengur
ekki stundinni lengur.
Þessi kjaradeila er sú alversta sem ég
hef orðið vitni að. Deiluaðilum hefur
hreinlega ekki auðnast að tala sama
tungumálið. Þessi deila er löngu gengin
út yfir allan þjófabálk og það er alveg
ljóst að ég hef gengið svo langt í að sýna
þessu þolinmæði að það er líka orðið
með þeim hætti að það má gagnrýna.
Ég er ekki undrandi á því að nemendur
og foreldrar séu svekktir og pirraðir á
þessari stöðu.“
- Hvaða skýringar eru þá á því að
fólk getur ekki komið saman og talað
sama tungumál, eins og þú orðar það?
„Þær eru nú mjög margar. Ein
skýringin er sú að fólk innan BHMR er
orðið afskaplega þreytt á því hvernig
menntun þess og hæfni er metin á sama
tíma og einkamarkaðurinn hefur getað
vaðið upp með kjör fólks með svipaða
menntun. Þannig er um að ræða von-
brigði og óánægju sem hafa verið að
hlaðast upp í mörg ár.
Önnur skýring er sú að menn eiga
misjafnlega auðvelt með að sætta sig
við það að þeir komast að tilteknum
mörkum og ekki lengra. Það er alveg
ljóst að BHMR er fyrir löngu komið að
þessum mörkum. Það hefur legið fyrir
mjög lengi hvað rikisstjómin getur
gengið langt í þessum málum. Það er
ekki af neinum illvilja okkar í garð
BHMR. Þetta er einungis sá efnahags-
legi veruleiki sem við stöndum frammi
fyrir, það tekur oft tíma að átta sig á
honum en það er fyrir löngu orðið ljóst
hvert við komumst í þessum efnum.
Við emm kominn á enda svo að segja."
- Heldurðu að kennarar almennt
styðji afstöðu samninganefndar
BHMR?
„Ég hef auðvitað orðið var við af-
skaplega mismunandi sjónarmið í þeim
efnum. Á meðan stjórnin talar form-
lega fyrir þessi samtök þá er það
þannig. Þetta fólk hefur verið kosið til
forystuverka eftir tilteknum lýðræðis-
legum reglum.
Ég er alveg viss um að það eru
skiptar skoðanir í þessum hópi. Það
kom reyndar fram að verkfallið var
samþykkt með knöppum meirihluta
félagsmanna HÍK á sínum tíma. Eitt af
því sem mér finnst slæmt er að ekki
skuli vera hægt að ræða við HÍK
sérstaklega, þ.e. að þessi félög háskóla-
manna séu einungis til viðræðu sem ein
heild. Með þessu er ég ekki að segja að
ég hafi einhvern áhuga á að kljúfa þessi
samtök. Ég vildi bara sem menntamála-
ráðherra frekar hafa tækifæri til að tala
beint við HÍK um þau mál sem við
eigum sameiginleg."
- Hvað heldurðu að Alþýðubanda-
lagið hefði hugsanlega kallað afstöðu
af þessu tagi eins og núverandi fjár-
málaráðherra hefur unnið eftir ef flokk-
urinn hefði verið í stjórnarandstöðu?
„Ég hef satt að segja ekki mikla trú
á að við hefðum kallað þetta öðrum
nöfnum. Auðvitað hefur það verið
þannig að Alþýðubandalagið hefur
fundið til með verkalýðshreyfingunni í
heild. Ég geri ráð fyrir því að við
hefðum horft á hlutina heildstætt við
þær tilteknu aðstæður eins og við
höfum reynt að gera. Það kann vel að
vera að það sé hægt að gagnrýna
einhver einstök atriði varðandi með-
ferð deilunnar, framgöngu okkar, yfir-
lýsingar o.s.frv. En það eru allt saman
minniháttar atriði og menn verða að
passa sig á því að hrynja ekki svo í
viðjar persónuleikans að þeir láti geð-
vonskuköst út af einhverju af þessu tagi
hafa áhrif á sig og loka leiðum til að
komast að þroskaðri niðurstöðu eins
og viti bornar verur. Það getur meira
en verið að við hefðum gagnrýnt eitt-
hvað af því sem gert hefur verið með
öðrum hætti við þær aðstæður að við
hefðum verið í stjórnarandstöðu. En
ég bendi líka á eitt, við erum ekki ein
í ríkisstjórn. Að stjórninni standa ólíkir
aðilar sem eiga þó margt sameiginlegt
og hafa átt mjög gott samstarf um þetta
mál eins og um flest mál önnur.“
Sigrún S. Hafstein