Tíminn - 24.08.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDISjJAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi:
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Simi: 686300. Auglýsingasími: ■
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:1
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Oddurólafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrimurGislason
Póstfax: 68-76-91
Vextir og verðbólga
Morgunblaðið vekur réttilega athygli á því í frétt
í gær að lánastofnanir taki vexti af lánsfé langt
umfram það sem verðbólgustigið gefur tilefni til.
Blaðið getur þess að verðbólgan sé 13.4%, en vextir
skuldabréfa 29-30%.
Blaðið vísar til orða tiltekins bankastjóra í elsta
ríkisbanka landsins. Hann upplýsir að vissulega hafi
bankastjórar hug á að „fylgja eftir verðbólgu-
þróuninni“, eins og hann kemst að orði. Það mun
eiga að skilja svo að vextir skuli ákvarðast af
verðbólgustigi.
Hins vegar greinir bankastjórinn frá því að
„stjórnvöld“ séu ákaflega treg í því efni að vextir
hækki í samræmi við aukna verðbólgu, þegar þannig
stendur á. Þess vegna kemur það sem krókur á móti
bragði hjá bankastjórum að tregðast við fyrir sitt
leyti að lækka vexti þegar verðbólga hjaðnar.
Samkvæmt þessu á sér stað nokkuð sérkennileg
togstreita milli ráðandi afla í pýramída bankaskipu-
lagsins.
Nú kann það að vera mörgum til skemmtunar að
bankastjórar og bankamálaráðherra ýtist á í kurteisis-
legum hálfkæringi um vaxtamál og annað þess
háttar. Jafnvel er ekki fyrir það að synja að árekstrar
í mannlegum samskiptum séu á sinn hátt hreyfiafl,
sem ýtir við kyrrstöðu og lognmollu. En með fullri
virðingu fyrir dýnamískri áreitni verður eitthvert hóf
að vera á því hversu fast framfaraöfl af því tagi eru
knúin áfram.
Hvað varðar stefnu í vaxtamálum hefur al-
menningur verið upplýstur um það að bankamála-
ráðherra og forráðamenn lánastofnana vilji stuðla að
því í sameiningu að lánsfé beri hóflega raunvexti, svo
að lántakendum sé ekki íþyngt, sparifjáreigendur fái
sitt og bankamir geti borið sig.
Þessi markmið í lánamálum eru auðskilin og
eðlileg. Sú stefna, sem leiðir að þessum markmiðum,
er rétt. Hins vegar er þessi stefna jafnvægisstefna,
sem erfitt er að koma fram nema öflin sem að henni
standa gangi í takt og fari í sömu átt.
Samkvæmt upplýsingum bankastjórans í Morgun-
blaðinu verður ekki séð að slíku göngulagi sé haldið,
því að bankastjórarnir lækka ekki vexti þótt verð-
bólgan hjaðni. Ástæðan til þess er sú, að bankastjór-
ar óttast að stjórnvöld muni beitast gegn vaxtahækk-
un, ef verðbólga tæki að vaxa.
Þetta kann að sýnast virðingarverð fyrirhyggja í
bankastjóm, enda kennir almannareynsla og gömul
alþýðuspeki að hver eigi nóg með sjálfan sig. En af
öðrum ástæðum er það óþolandi að ríkisbankarnir
framfylgi ekki mótaðri stefnu í vaxtamálum. Ríkis-
bankarnir eiga að gera sitt til þess að hófsemdar-
stefna ríkisstjórnarinnar í vaxtamálum sé í heiðri
höfð.
Um áratugi kunni bankakerfið engin ráð til þess
að ávaxta sparifé sómasamlega og agnúaðist við
verðbólgubótum á sparifé ef einhverjum kom slíkt í
hug. Þrátt fyrir það fjölgaði bönkum og þeir komust
flestir vel af. Nú hafa bankar mjög rúmar hendur um
vaxtatöku og verðbólgubætur. Samt óttast banka-
stjórar um rekstrarafkomu bankanna og hyllast til að
hafa vexti hærri en verðbólgan gefur tilefni til.
Fimmtudagur 24. ágúst 1989
Týnt fólk
Um síðustu helgi gerðist það enn
eina ferðina að útlendingar týndust
hér á landi. Um var að ræða ensk
hjón, sem höfðu leigt sér hús ■
Skaftafellssýslu. Þau hurfu þaðan,
skildu eftir mest af farangri sínum
og enginn vissi hvert.
Skiljanlega fóru menn að hafa
áhyggjur. Þau voru á bflaleigubfl,
og eftir honum var lýst í útvarpi.
Þá var svipast um eftir þeim og
bflnum á nálægum slóðum, en án
árangurs. Framundan var ekki
annað en að hefja að þessum
hjónum skipulega og umfangs-
mikla leit um allt sunnan- og aust-
anvert landið.
Til allrar hamingju fundust hjón-
in síðan. í Ijós kom að ekkert var
að hjá þeim, heldur var af fréttum
að skilja að þau hefðu einfaldlega
lagst í flakk, svona eins og geríst og
gengur. Aftur á móti höfðu þau
steingleymt að láta vita af sér, þó
að þau væru horfin sjónum manna
í nokkra daga. Svo er að sjá að ekki
hafi hvarflað að þeim að til þess
gæti komið að nokkur hefði af
þeim áhyggjur.
Tilkynningarskylda
Hér fór því betur en á horfðist,
en hins vegar höfum við mörg
dæmi frá undanfömum áram um
hið gagnstæða. Hér hefur fólk
týnst gjörsamlega, bæði útlendir
ferðamenn og íslendingar, og ekki
fundist fyrr en eftir langa og kostn-
aðarsama Ieit.
Nú er Garra kunnugt um það að
flestum erlendum ferðamönnum,
sem hingað koma á eigin vegum,
er leiðbeint rækilega um það sem
þurfi að varast hér á landi. Þar á
meðal að leggja til dæmis ekki inn
á hálendið án þess að einhver í
byggð viti um ferðaáætlun og geti
gert aðvart ef ferðalangamir koma
ekki fram á tilætluðum tíma. AUir
vita að hér inni á hálendinu er
margt að varast og margar hættur
í leyni fyrir ókunnuga. Þar er
aldrei of variega farið.
En fólk þarf líka að gæta þess að
hverfi það burt af gististað og sjáist
þar ekki dögum saman þá fara
menn að verða uggandi um það.
Þess vegna er full þörf á þvi að
menn beygi sig undir einhvers
konar siðferðilega tilkynningar-
skyldu áður en þeir leggja upp í slík
ferðalög. Svona ekki ósvipað og
geríst um skipin á hafi úti.
Málið er það að hættumar, sem
geta hér orðið á vegi ferðalanga,
ekki síst ókunnugra, era það marg-
ar að fúU ástæða er til að verða hér
uggandi um fólk ef það hverfur
brott án þess að nokkur viti um
ferðir þess eða ferðaáætlanir. Af
því stafar það að þegar fólk sést
ekki í nokkra daga þá fara menn
að hafa áhyggjur. Og Uði óhæfilega
langur tími án þess að tU manna
spyrjist þá þykir ekki annað viðeig-
andi en að hefja leit.
Leitarkostnaður
Og það er einmitt í því atriði sem
menn þurfa að hafa augun opin og
hugsa mál sín. Leit að týndu fólki
er nefnUega ekkert sem ástæða er
tU að hleypa af stað nema um
raunveruleg neyðartilvik sé að
ræða, vegna þess að slíkt er ekki
gert nema með töluvert miklum
tilkostnaði.
Við höfum engan her manna á
launum í landinu við það eitt að
bíða í viðbragðsstöðu eftir því að
einhver týnist. Leitir eru hér gerðar
að langmestu leyti af sjálfboðalið-
um sem oft leggja á sig ómælda
ólaunaða vinnu og fyrirhöfn tU að
hafa uppi á týndu fólki.
Og það nær hreinlega ekki nokk-
urri átt að fólk sé að gera sér leik
að því að skapa aUa þá fyrirhöfn að
ástæðulausu. Þetta þarf að brýna
vel fyrir þeim útlendingum sem
ferðast um Iandið. Og raunar virð-
ist manni að stundum sé fuU þörf á
að landinn hafi þetta hugfast líka.
Þess eru aUt of mörg dæmi að
fólk hafi flanað hér af stað inn á
óbyggðir án þess að skUja nokkurs
staðar í byggð eftir upplýsingar um
svo einfalda hluti sem hvert það
ætlar að fara og hve lengi það ætlar
sér að verða á ferðinni. Kannski
situr þetta fólk svo einhvers staðar
í góðu yfirlæti inni á fjöllum og
lætur bara fara vel þar um sig. En
kannski hefúr það lent í alvarlegum
erfiðleikum eða slysi og bíður þess
eins að hjálparflokkar komi því tU
aðstoðar.
En ef ekki er látið vita hefur
enginn hugmynd um hvað slíkum
ferðalöngum líður. Einhvern veg-
inn er það nú þannig að við kunn-
um ekki almennilega við þá tUhugs-
un að máski sé fólk einhvers staðar
á fjöllum uppi í veralegum vanda
statt. Þá finnst okkur svona við-
kunnanlegra að vita að minnsta
kosti hvað því líður.
Það er í slíkum tflvikum sem
leitarflokkar eru kaUaðir út með
tilheyrandi tilkostnaði og fyrir-
höfn. Sé ekkert að þá gleðjast
vissulega allir hlutaðeigandi yfir
þvi. En tilkostnaðurínn er hinn
sami. Þess vegna eiga ferðalangar,
jafnt útlendir sem innlendir, að
beygja sig undir hina siðferðilegu
tflkynningarskyldu. Garri.
VÍTT OG BREITT
Vel þekktur prófessor og doktor
í hjartasjúkdómum heldur því
fram að verðbólga væri sá sjúk-
dómur sem hvað algengastur væri
á landi hér og og legðust þrautirnar
af slæmskunni einkum á fólk á
besta aldri, eins það það er kallað.
En á besta aldrinum eru íslending-
ar að byggja yfir sig og sína og
gengur það ekki þrautalaust fyrir
sig.
Læknirinn sem hér er vitnað til
starfaði lengi vel við að rannsaka
fólk sem grunur lék á að haldið
væri hjartasjúkdómum, en ein-
kennin eru oft þau að verkur
verður í brjóstholi og dreifist það-
an víðar um líkamann.
Fjöldi af ungu fólki fær svona
verki og telur víst að nú sé pumpan
farin að gefa sig langt um aldur
fram og þá er farið í sérfræðingana ‘
til að fá lækningu. En prófessor
doktor spurði oft ungu mennina
sem komu með hjartveikina sína
til hans, hvort þeir væru ekki að
byggja.
Þar með var sjúkdómsgreiningin
á hreinu. Verkurinn fyrir brjóstinu
eru streitumerki og margir með
fullhraust hjarta héldu sig sjúkiinga
sem ættu sér litla batavon. Það eru
svona þrautir sem hinn gamli,
reyndi læknir kallaði verðbólgu og ,
eina lækningin við henni var að
reyna að gleyma byggingaramstr-
inu og öllum áhyggjunum sem því
fylgja, sem er auðvelt ráð að gefa
en verra að fara eftir.
Líklega er verðbólgan hvergi
skráð í sjúkdómabækur en er samt
verulegur skaðvaldur í líkamlegu
heilsufari þjóðarinnar.
A fjórum
árum bef
ur notkun
magasára-
lyfja meðal
íslendinga
riilega tvö-
faldast:
fyrir ma?asarm
ko»t»S “ÓSk lyt- Ekkl mag.^r. . 2j
I ^?.!iKnlV m. °.^ratlllellum h.«_
Verðbólga í brjóstholi
Borsum zzu milji
er fram á svart á hvítu að dag hvem
allan ársins hring taka átján þúsund
manns lyf við magakvillum og
hefur notkunin tvöfaldast á örfáum
árum.
Veikindi í maga og meltingar-
vegi eiga sér sjálfsagt ýmsar orsakir
svo sem óhollt mataræði og aðrar
miður æskilegar lífsvenjur.
En það er eins með magaslæmsk-
ur margar og verðbólguna í brjóst-
hoiinu, að þær orsakast oftar en
ekki af streitu og göt á magaveggj-
um og sár í þörmum geta allt eins
verið streitusjúkdómar sem orsak-
ast af áhyggjum um efnahagslega
afkomu og getur þá verðbólga og
verðtrygging verið heilsu manna
beinlínis skaðleg.
f Tímafréttinni um magalyfin er
látið að því liggja að einhverjar
tegundir séu ágætar við timbur-
mönnum, sjóveiki og alls kyns
slæmsku sem allt eins getur verið
sálræn og líkamleg, en oft eru
skilin þar á milli ekki glögg.
Stemmandi magameðöl Efnahagur og heilsufar
í Tímann er oft skrifað um
merkileg og skrýtin málefni og í
blaðinu í gær er ágæt úttekt á
magasári og lyfjanotkun í sam-
bandi við svoleiðis sjúkdóma. Sýnt
Efnahagslegur óstöðugleiki, sí-
fellt tal um að allt sé að fara á
hausinn, erlend skuldasúpa og
skuldasúpur einstaklinga sem verð-
bólgna og eru gulltryggðar fyrir því
að lánardrottnar tapi ekki eyri,
ásamt með neysluþjóðfélag í al-
gleymingi, þar sem hver keppir við
annan í bruðli og miður gáfulegum
fjárfestingum, er allt saman og
hvað með öðru beinlínis heilsusp-
illandi.
Vel má vera að magasáralyfin
séu ágæt til að dempa sjóveiki og
. timburmenn og jafnvel verðbólgu
í brjóstholi og geti þar með verið
fyrirbyggjandi. Það er þá ekki til
einskis barist að ríkið borgi einhver
hundruð milljóna með þannig
meðölum.
Kannski best að veita liðinu
aðgang að einhverju vel róandi,
sem slævir velgjuna og nábítinn
eftir ölþambið og fyrirbyggir að
áhyggjur af skuldasúpum bori gat
á magaveggi og gamir og verkar
hjaðnandi á verðbólgið brjósthol.
Þá mundi notkun á magameðölum
dragast saman og ríkið spara niður-
greiðslur á meðölum sem gefin eru
við verðbólgum og skuldasúpu-
magasári.
En besta lækningin, sem kæmi
ríki og einstaklingum best væri að
ná þeim stöðugleika í siglingu
þjóðarskútunnar, að verðbólgur og
skuldasúpur hættu að stofna heilsu
og velferð manna í hreinasta voða.
OÓ