Tíminn - 30.08.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miövikudagur 30. ágúst 1989
Timinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU 0G FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Fteykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guömundsson
Eggert Skúlason
Steingrí mur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Metnaður smáþjóða
Það er athyglisvert að þegar losað er um hömlur
á málfrelsi í Sóvétríkjunum verður það ekki síst til
þess að vekja upp umræður um stöðu einstakra
þjóða og þjóðarbrota í þessu volduga ríkjabanda-
lagi.
Þróun Sovétríkjanna sem ríkisheildar byggist að
verulegu leyti á hinni gömlu útþenslustefnu Rússa
allt frá dögum hinna fyrstu keisara fyrir meira en
300 árum. Hafi yfirráðastefna keisaranna með
miðstjórn sinni og valdbeitingu verið ríkjandi í
stjórnskipun og stjórnarfari rússneska keisaraveld-
isins, þá hefur sovétskipulagið engu breytt í því
efni. Samheldni Sovétríkjanna hefur verið byggð á
hörðu miðstjórnarvaldi stjórnskipulega og efna-
hagslega.
Ekki var við því að búast að mikið heyrðist út í frá
af óánægju smáþjóðanna í Sovétríkjunum meðan
málfrelsið var í fjötrum, sem það var svo til óslitið
fram á síðustu misseri. Útgáfustarfsemi í Sovétríkj-
unum var háð svo strangri ritskoðun að þess var
engin von að þjóðernis- og þjóðræknismál yrðu
gerð að heitu umræðuefni, heldur var þess gætt að
fela þau mál eða ræða þau af yfirvegaðri varfærni í
einhverjum afkimum stjórnkerfisins og halda uppi
virku valdi gegn frjálsri þjóðræknisstarfsemi.
Þessi langvarandi þjóðerniskúgun í Sovétríkjun-
um hefur án efa haft víðtæk áhrif í þá átt að slæva
þjóðerniskennd eða venja almenning undir ein-
stefnuhugmyndir alríkisskipulagsins. En þótt sov-
étveldið sé stórt og forrússunin mögnuð þá eru
ýmsar þjóðir í sovétbandalaginu enn svo vakandi
um þjóðar- og þjóðernisréttindi sín að þær nota
nýfengið málfrelsi til að krefjast þess að þjóðréttindi
þeirra séu virt, bæði pólitísk og menningarleg.
Hvergi er þjóðræknishreyfingin í Sovétríkjunum
jafn sterk og í Eystrasaltslöndunum og kemur þar
margt til. Eystrasaltsþjóðirnar hafa talsverða sér-
stöðu umfram aðrar sovétþjóðir og löngu vitað að
óánægja með miðstjórnarvaldið í Moskvu hefur
ætíð verið mikil í Eystrasaltslöndum. íblöndun
Rússa í þjóðlífið hefur verið fólki þyrnir í augum og
ofurvald rússneskunnar í opinberu lífi eins og fleinn
í holdi.
Eystrasaltsþjóðirnar, Eistlendingar, Lettar og
Litháar, hlutu sjálfstæði eftir fyrri heimsstyrjöld.
Þær voru sviptar sjálfstæði sínu á grundvelli leyni-
samnings Hitlers og Stalins um áhrifasvæði ríkja
þeirra í upphafi síðari heimsstyrjaldar. Allar þessar
þjóðir voru neyddar með hervaldi til þess að ganga
Sovétríkjunum á hönd. Það er því síst að furða þótt
Eystrasaltsþjóðirnar noti málfrelsið og samtaka-
máttinn til að vekja athygli á stöðu sinni og kröfum
um þjóðfrelsi.
Þótt þjóðræknisbaráttan fari friðsamlega fram
vekur hún kvíða margra í Moskvu. Vonandi rekur
þessi ótti Moskvuvaldsins ekki ráðamenn þar til
andstöðu við eðlilega þjóðfrelsishreyfingu. Eftir
svo langa undirokun er Eystrasaltsþjóðum það
pólitísk og menningarleg nauðsyn að útlendu fargi
sé létt af þjóðlífinu. Til lengdar er ekki hægt að kúga
heilbrigðan metnað smáþjóðanna.
lllllllllllll GARRI Plllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliilllllllllllllllllll^
BÆNDURNIR BORGA
Það voru áhugaverðar upplýs-
ingar sem fram komu í viðtali við
Hauk Halldórsson, formann Stétt-
arsambands bænda, hér í blaðinu á
laugardaginn var. Eftir þvi sem þar
mátti lesa eru það í rauninni bænd-
ur sem standa undir því að borga
allar niðurgreiðslur á búvörum í
landinu. Þar segir orðrétt:
„Menn tala um að niðurgreiðslur
búvara hafi sjaldan eða aldrei verið
hærri en nú. Þetta errangt. Heildar
niðurgreiðslur núna eru í kringum
fjóran og hálfan milljarð, en sölu-
skattur af búvörum og kjamfóður-
gjald, sem renna í ríkissjóð, eru
ekki langt frá því að vera svipuð
upphæð. Söluskattur er svo endur-
greiddur að hluta og þegar talað er
um niðurgreiðslur er endurgreiðsla
söluskatts reiknuð inn í þá
upphæð. Ef ekki væri söluskattur
á matvælum og skattur á kjarnfóðri
þyrfti litlar sem engar niðurgreiðsl-
ur til þess að búvöruverð yrði það
sama og það er í dag. Þess vegna
er ríkisvaldið lítið annað að gera en
að taka það með annarri bendinni
sem það gefur með hinni. “
Á kostnaðarverði
Þetta eru athyglisverðar stað-
reyndir, en í þessu felst að búvörur
eru þá í rauninni seldar hér því sem
næst á kostnaðarverði, a.m.k. til
verslana. Eftir þessu að dæma er
svo að sjá að beint framlag ríkisins
til þess að halda niðri búvöruverði
í landinu sé í rauninni lítiö sem
ekkert. Peningarnir, sem til þess
renni, séu aliir sóttir ■ vasa bænda.
Sameiginlegir sjóðir landsmanna
sleppi þannig í rauninni ákaflega
létt frá niðurgreiðslunum.
Og flcira forvitnilegt kemur líka
fram í þessu viðtali. Eins og menn
vita er tiltölulega skammt síðan
álagning á dilkakjöt í verslunum
var gefin frjáls. Haukur bendir á
að sala á dilkakjöti hafí aldrei
dregist eins mikið saman og eftir
að álagningin var gefin frjáls, og
sömuleiðis hafi það aldrei verið
eins dýrt áður samanborið við
annað kjöt. Þrátt fyrir að sam-
keppnin á markaönum sé mikil
viðgangist hér alveg gífurleg
smásöluálagning á dilkakjöti. Að
vísu sé þá búið að vinna kjötið
mismikið, en hann fullyrðir að
verðmismunurinn hafi aldrei verið
neitt svipaður á óunnum skrokkum
með bundinni álagningu og kjötinu
eins og neytendur kaupa það út úr
búð.
Hann nefnir það líka að sé árið í
fyrra tekið sem dæmi þá hafi verið
unnt að fá óunnið kjöt á 350
krónur kílóið. Salan hafi hins vegar
farið mest fram á unnu kjöti sem
hafi kostað á bilinu 600-1.000 krón-
ur kflóið, mismunandi mikið eftir
því hvernig það var handfjatlað.
Engir ómagar
Það hefur tíðkast mikið allra
síðustu árin meðal ýmissa hópa í
landinu að tala um bændur sem
eins konar ómaga á þjóðfélaginu.
Slfkt er þó vægast sagt nokkuð
ankannalcgt, því að í bændastétt er
hér mikið af valinkunnu dugnað-
arfólki, og ljóst er að bændur hafa
á flestum sviðum staðið sig af-
burðavel í aðlögun á vinnubrögð-
um sínum að nútímatækni.
Hér hefur formaður Stéttar-
sambands bænda hins vegar lagt
staðreyndir á borðið sem sýna allt
aðra mynd. Margumræddir styrkir
til bænda eru allir sóttir í skatta á
atvinnu þeirra, og auk þess virðist
bændastéttin að stórum hluta til
halda uppi versluninni hér í landinu
líka. Satt best að segja er ekki
annað að sjá en að þessar stað-
reyndir sýni aðra og gjörólíka
mynd af íslenskri bændastétt en þá
sem hingað til hefur borið hvað
mest á í ýmsum af fjölmiðlunum.
Samkvæmt þessu fer því fjarri
að bændur séu nokkurs konar
ómagar á þjóðinni, heldur þvert á
móti. Þeir halda í rauninni uppi
mikilli atvinnu í öðrum stéttum
líka.
Aftur er ekki annað að sjá en að
milliliðakostnaður á landbúnaðar-
vörum í smásölu sé farinn að
hækka hér úr hófi. Þar er sem sagt
svo að sjá að hin marglofaða frjálsa
samkeppni, sem ýmsir frjáls-
hyggjumenn prísa sem mest, nægi
ekki til að halda verðinu niðri.
Þvert á móti verki hún í hækkunar-
átt og jafnvel í þeim mæli að það
sé farið að draga hér talsvert úr
sölu á kjötinu vegna þess að verðið
á því hafi hækkað óhæfilega.
Frjálshyggjan virðist þannig ekki
duga til þess í smásölunni að
tryggja þar sameiginlega hagsmuni
jafnt neytenda sem bændanna í
landinu. Á því máli þarf að taka.
Garri.
VÍTT OG BREITT i:'"'i!|1
ABATAS0M MANNUD
Gottgörelsi hefur löngum verið
góður bisniss og og gefur miklar og
góðar, ókeypis auglýsingar. Ef var-
an er sett á markað umvafin upp-
lýsingum um að ágóðanum af fram-
leiðslu hennar og sölu sé öllum
varið til að lina þrautir hinna
minnstu bræðra verður varan svo
ósköp góð í sér, og jafnvel kaup-
andinn fær góða samvisku af að
kaupa og háma í sig ruslfæði sem
búið er til, dreift og selt í þágu hins
góða málstaðar.
Þessa dagana viðra fjölmiðlarnir
á íslandi nýtt guðspjall, þar sem
amerískar matvörur í pökkum,
glösum, dósum og krukkum er gert
álíka hátt undir höfði og eyri
ekkjunnar í gamaldags guðspjalli,
nú flestum gl§ymdu.
Hin ameríska sölutækni lætur
ekki að sér hæða, því ruslfæði
guðspjallsins er auðþekkt á því að
á öllum umbúðunum er glað-
hlakkalegt andlit þekkts leikara og
fylgir með að þetta sé nú hans eigin
uppskrift eða í það minnsta hans
uppáhaldsblanda af sósunni eða
maísfrauðinu eða einhverju öðru,
sem kann að leynast innan í um-
búðunum.
Fréttafargan
Fréttafarganið um allar þessar
einstöku matarsortir, sem fást í
hverri búð, stafar af því að amer-
íska fyrirtækið sem framleiðir allt
þetta ágæti er farið að stunda
gottgörelsi á íslandi.
Umboðsmaðurinn hér kemur
fram í fjölmiðlum, ábúðarmikill á
svip, og skýrir frá miklum bréfa-
skriftum sem leikarinn góðkunni
stendur í við íslenska aðila um að
stunda góðverk hér á landi.
Eftir miklar spekúlasjónir og
rannsóknir á því að sjúkrahús og
líknarfélög á Islandi séu ekki rekin
í ágóðaskyni tekur leikarinn bréf-
glaði með poppkornsglottið
ákvörðun um að styrkja Barnaspít-
ala Hringsins og sendir hvorki
meira né minna en 10 þúsund
dollara inn í rekstrarkostnað
sjúkrahússins.
Fjölmiðlarnir hafa aldrei heyrt
um annað eins örlæti og mega
fréttamenn og konur vart vatni
halda þegar farið er að umreikna
upphæðina í 600 þúsund krónur.
Og umboðsmaður lætur að því
liggja að kannski verði von á álíka
upphæð síðar til að létta undir með
rekstri íslenska heilbrigðiskerfis-
ins.
Aðstoðin að vestan
Hringurinn hefur frá upphafi
verið stoð og stytta barnaspítalans
og ótaldar eru þær vinnustundir
sem konurnar hafa unnið málefn-
inu og þær upphæðir sem þær hafa
unnið fyrir og safnað til að að-
hlynning sjúkra barna geti verið
eins góð og kostur er.
Allan ársins hring eru alls kyns
klúbbar og félög að afhenda
sjúkrahúsum og líknarstofnunum
dýr tæki og fjárupphæðir til að
auðvelda rannsóknir og aðgerðir
og styrkja fjárhag. Öll þessi fram-
lög eru hugsuð sem liður í að létta
undir með sjúkum og þjáðum.
Þessa er stundum getið lauslega í
fréttum, oftast heldur halaklippt-
um og þykir ekki tiltökumál.
En 600 þúsundirnar frá amerísku
stórfyrirtæki, sem tekist hefur að
persónugera í vinsælum bíóleikara
eru tíðindi sem hrista og skaka
hinn stórbrotna íslenska fjölmiðl-
aheim.
Ekki vantar að tekið er fram æ
ofan í æ, að allur ágóði af þessum
tilteknu tegundum af ruslfæðu sé
varið til líknarmála í þágu barna.
Nokkuð mun um liðið síðan
farið var að selja Newmans Own
vörur hér á landi og eru það ný
tíðindi að umboðið hafi aldrei haft
neitt upp úr krafsinu og að öll sé
þessi dreifing og sala mannúðin
einber.
Mikill heiður kvað vera að því
að fá að standa í árslöngum bréfa-
skriftum við amerískan spagettí-
sósuframleiðanda og verða síðan
þess verðugur að hann líti hingað í
náð og sendi upphæð sem þær
Hringskonur mundu drífa upp í
einum kaffitíma ef lítið lægi á.
En ruslfæðisframleiðandinn fyrir
vestan fær mikla auglýsingu og
hræbillega þar að auki, og það
skiptir mestu máli. OÓ