Tíminn - 30.08.1989, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 30. ágúst 1989
Tíminn 7
Sigurður B. Stefánsson, forstjóri verðbréfamarkaðar Iðnaðarbankans:
Ríkissjóður umsvifamikill
lántakandi næstu árin
Halli á rekstri ríkissjóðs á árinu
1988 nam um 8 milljörðum króna.
í júlímánuði sl. gaf ný áætlun
fjármálaráðuneytis til kynna að
hallinn á árinu 1989 yrði um 4
milljarðar króna þótt með fjárlög-
um þessa árs hafi verið stefnt að
hallalausum rekstri. Við þessum
nýju upplýsingum var brugðist með
áformum um lækkun útgjalda um
800 milljónir króna og auknum
lántökum á innlendum markaði
fyrir því sem þá var eftir. Ein lítil
nefnd um fjárhagsvanda Þjóðleik-
hússins gerði sér síðan lítið fyrir og
lagði til að ríkið tæki á sig 470
milljóna króna útgjöld vegna
Þjóðleikhússins í haust. Sú fjárhæð
nemur meira en helmingi af því
sem stjórnvöld hugðust lækka út-
gjöld um á síðari hluta ársins (um
800 milljónir).
Þessi stutta saga er aðeins lítið
dæmi um fjárskort ríkissjóðs nú.
Þann fjárskort er ekki að rekja til
ákvarðana núverandi ríkisstjórnar
fremur en nokkurrar einnar ríkis-
stjórnar á síðustu árum. Á síðustu
tveimur áratugum hefur opinber
þjónusta aukist til muna eftir því
sem stjórnvöld á hverjum tíma
hafa talið sig knúin til þess að
fullnægja kröfum velferðarþjóðfé-
lagsins.
Enginn ágreiningur er meðal
kjósenda um það að þeir vilja betri
skóla, heilsugæslu, vegakerfi,
húsnæðiskerfi, öruggari löggæslu,
þyrlur til að aðstoða sjómenn á
hafi úti þegar í nauðir rekur o.s.frv.
Læknavísindum hefur fleygt fram
og ný tækni hefur kallað á ný tæki
á sjúkrahúsin til að unnt sé að gera
flóknustu aðgerðir sem áður voru
ómögulegar. Skólarerubúnirtækj-
um sem áður voru ekki til, nútíma-
samgöngutæki gera mun meiri
kröfur til vega, flugvalla, hafnar-
mannvirkja, flugturna, flughafna
og flugumsjónar, o.s.frv. o.s.frv.
Auk þess er þjóðin að eldast (fólki
á eftirlaunaaldri fjölgar í hlutfalli
við fólk á vinnualdri) og útgjöld
vegna heilsugæslu og trygginga-
bóta aukast af þeim sökum.
Það er raunar talið að útgjöld
hins opinbera aukist að raunvirði
um 3-5% á hverju ári vegna ofan-
greindra þátta. Ýmist er útgjalda-
aukinn þegar ákveðinn í núgildandi
lögum (t.d. um mennta- og
fræðslumál, allir hafa jafnan að-
gang að öllum skólum nánast án
endurgjalds og sífellt fleiri fara í
framhaldsnám) eða stjórnvöld
verða að láta undan þrýstingi um
frekari útgjöld (t.d. niðurgreiðslur
og útflutningsbætur vegna land-
búnaðar, styrkir til loðdýraræktar,
yfirtaka á lánum orkufyrirtækja,
ný flugstöð, endurbætur á Þjóð-
leikhúsi og greiðsla á tapi síðustu,
ára, ný Þjóðarbókhlaða, hitakerfi
í Þjóðarbókhlöðu sem liggur undir
skemmdum, nýtt stórhýsi fyrir
Listaháskóla íslands sem ef til vill
verður stofnaður o.s.frv.).
Meðal nágrannaþjóða okkar eru
ríkisútgjöld víða mun hærra hlut-
fall af þjóðartekjum en á íslandi. í
Danmörku, Bretlandi og Hollandi,
svo að dæmi séu nefnd, hefur verið
mikið rætt um það hve langt ríkið
skuli ganga í þeirri þjónustu sem
fjármögnuð er með almennum
sköttum. Flestir eru á einu máli um
að ríkið skuli sjá um grunnþætti
fræðslu- og menntamála, heilbrigð-
isþjónustu o.s.frv. þannig að allir
hafi jafnan aðgang að þeim. Þegar
einhvers konar sérhæfð þjónusta
er veitt er hugsanlegt að notandinn
greiði fyrir hana sjálfur að ein-
hverju leyti. Opinbera þjónustu í
nútímaþjóðfélagi er einfaldlega
ekki hægt að fjármagna með al-
Ríkissjóður mun verða
að taka mikil lán á
næstu árum þar sem
útgjöld munu vaxa
hraðar en skatttekjur.
Lántaka á innlendum
markaði leiðir að öðru
jöfnu til hærri raun-
vaxta en erlend lán
leiða til þenslu, verð-
bólgu og vaxandi er-
lendra skulda.
mennum skattekjum og veita síðan
endurgjaldslaust; til þess er hún of
dýr. Afleiðingin verður langvar-
andi hallarekstur ríkissjóðs og við-
varandi lántökur og skuldasöfnun.
Stefnumótun um það hve langt
ríkið skal ganga í þjónustu sinni
sem veitt er án sérstaks endurgjalds
er enn langt undan hér á íslandi.
Raunar má segja að umræða um
þau mál sé nánast ekki hafin. Það
mun því taka mörg ár að komast
að niðurstöðu. Á meðan mun ríkið
með sjálfvirkum hætti halda áfram
að hlaða á sig nýjum verkefnum og
skuldum vegna hallareksturs og
vaxtagreiðslum vegna skuldanna.
Skatttekjur munu engan» veginn
nægja fyrir þessum auknu útgjöld-
um. Ríkissjóður íslands mun því
verða umsvifamikill lántakandi
innanlands sem erlendis á næstu
árum.
Það er afar mikilvægt að takast
megi að fjármagna hallarekstur
ríkissjóðs á næstu árum með inn-
lendu lánsfé. Sé umframeyðsla
ríkisins fjármögnuð með erlendum
lánum leiðir hún til verðbólgu og
þenslu og skuldasöfnunar erlendis.
Efnahagslegu sjálfstæði þjóðarinn-
ar yrði þannig stefnt í voða eins og
fjármálaráðherra hefur minnt á
með samanburði sínum á íslend-
ingum, Færeyingum og Grænlend-
ingum.
Þótt fjármögnun á innlendum
markaði sé á allan hátt æskilegri
leiðir hún að öðru jöfnu til hárra
vaxta. Lántökur ríkisins á innlend-
um markaði leiða til þess að minni
peningar eru eftir fyrir aðra lántak-
endur. Að öðru jöfnu skapast
þannig meiri eftirspurn eftir lánsfé
en ella og hún leiðir síðan til hærri
raunvaxta.
Af ofangreindum ástæðum verð-
ur að teljast líklegt að raunvextir á
Islandi muni haldast háir næstu
árin. Auðvitað verða sveiflur fram
og aftur eftir árferði og aðstæðum
á markaðnum en það virðist ólík-
legt að vaxtastig hér á landi geti
orðið lægra en það er hjá nágranna-
þjóðum okkar.
Á þessu ári er aldarfjórðungur
síðan ríkissjóður hóf að gefa út
verðtryggð spariskírteini á inn-
lendum markaði. Meðalvextir af
spariskírteinum þessi 25 ár hafa
verið um eða yfir 7% yfir verð-
bólgu. Hæstir hafa þeir orðið ná-
lægt 9% (t.d. fyrstu árin eftir að
útgáfa hófst 1964 en einnig árið
1986). Lægstir munu vextirnir hafa
verið 3-3,5% á árunum rétt eftir
1980 en þau árin seldist raunar
ekki mikið af spariskírteinum.
Fjármagnsmarkáður á íslandi hef-
ur stækkað mikið og þroskast á
síðustu árum. Ef rétt er á málum
haldið ætti hann að geta séð ríkis-
sjóði fyrir mestum hluta þess
lánsfjár sem hann þarf á ári hverju
með u.þ.b. 5-7,5% vöxtum eftir
lánstíma, efnahagsaðstæðum
o.þ.h.
Þeirri spurningu hefur oft verið
varpað fram síðustu árin hvernig
atvinnurekstur geti borið sig og
greitt alla þessa háu vexti (t.d.
5-10% raunvexti). Ef fyrirtæki er
fjármagnað þannig að eigið fé þess
sé um 30-50% (og lánsfé þar með
70-50%) og lánum er eðlilega skipt
milli langtímalána og skammtíma-
skulda eiga fyrirtæki auðveldlega
að geta greitt slíka vexti. 1 nálægum
löndum er algengt að gerð sé um
15% arðsemiskrafa í rekstri fyrir-
tækja. Slíka kröfu þarf einnig að
gera í rekstri fyrirtækja á íslandi
eigi okkar fyrirtæki að standast
samkeppni á alþjóðlegum vett-
vangi.
Skrif þessi eru kafli úr grein sem birtist f
fréttabréfi Ver&bréfamarkaðar l&na&ar-
bankans og eru birt meö góðfúslegu leyfi
höfundar.
Illllllllllllllllll KVIKMYNDIR
Hlýlega fyndin og notaleg mynd eftir Þráin Bertelsson, hans besta til þessa:
Sóma- og ágætismaðurinn Magnús
Magnús, kvikmynd Þráins Bert-
elssonar, var frumsýnd í Stjörnu-
bíói síðastliðinn föstudag við mjög
góðar undirtektir frumsýningar-
gesta sem fylltu bíóið.
Viðtökumar voru að mínu mati
að verðleikum því að hér er um
ágætis mynd að ræða, hlýlega og
gamansama. Magnús, aðalpersón-
an, yfirmaður lögfræði- og stjórn-
sýsludeildar borgarinnar, er svona
grár og litlaus maður sem eins og
hann segir sjálfur er maður sem
aldrei tekur skjótar ákvarðanir. í
myndinni er gefið í skyn að líf hans
sé í föstum skorðum, hann fer í
vinnuna á morgnana eftir að hafa
setið við morgunverðarborðið með
fjölskyldu sinni þar sem hver með-
limur fjölskyldunnar er harðlokað-
ur hver í sínum heimi og hefur ekki
minnsta áhuga á hugrenningum
hinna. Enda er það svo að þegar
heimasætan birtist við morgun-
verðarborðið með nýjan hjásvæfil
sinn, guðfræðinema og skúringa-
mann af Kleppi að það nægir varla
til að aðrir fjölskyldumeðlimir
depli auga.
Þennan tiltekna dag sem myndin
hefst er þó flest með óvenjulegum
hætti hjá Magnúsi og ýmsir óvenju-
legir atburðir gerast en þeirra
dramatískastur er sá, þegar læknir-
inn tilkynnir honum að hann sé í
yfirvofandi lífsháska. Það verður
til þess að Magnús verður að
endurmeta ýmislegt í lífi sínu sem
áður hefur verið honum sjálfsagt
mál.
Jafnframt lífsháskasögu Magn-
úsar eru sagðar aðrar sögur, meðal
annars af konu Magnúsar, lista-
konunni stelsjúku og bróður
hennar, leigubílstjóranum og föð-
ur þeirra, bóndanum á Heimsenda
sem Magnús verður óafvitandi til
að siga á starfsmönnum sínum í
lögfræði- og stjórnsýsludeildinni í
þeim tilgangi að flæma hann af
jörð sinni sem gera á að útivistar-
svæði.
Af þessum hliðarsögum við
sjálfa aðalsöguna af lífsháska
Magnúsar var fyndnust saga leigu-
bílstjórans mágs Magnúsar sem
brá sér í flugstjóraeinkennisbúning
og uppskar mikla kvenhylli við
tiltækið, svo mikla að hinni orð-
hvötu konu hans varð nóg boðið og
leigubílstjórinn varð að gerast úti-
legumaður til að komast undan
reiði hennar.
Þetta atriði, eða kvennafarssaga
mágs Magnúsar var sérlega fyndin
og ekki er mér grunlaust um að
Þráinn hafi haft í huga ákveðna
fyrirmynd að þessari hliðarsögu í
myndinni.
Magnús má hiklaust telja bestu
mynd Þráins Bertelssonar til þessa.
Hún er heilsteypt og full af hlýlegri
fyndni og hvorki alvaran né gam-
ansemin fer nokkru sinni úr bönd-
unum að undanteknu atriðinu þeg-
ar þéir Magnús og mágur hans,
leigubílstjórinn útlægi, laumast að
næturþeli út af Borgarspítalanum.
í því atriði bregður Laddi, sem
leikur mág Manúsar, sér í líki Saxa
læknis úr Heilsubælinu með viðeig-
andi fettum og brettum. Því hefði
mátt sleppa því að Laddi er alveg
ágætis leikari og var mjög sannfær-
andi í hlutverki sínu með þessari
einu undantekningu.
Leikaramir skiluðu undantekn-
ingarlaust hlutverkum sínum með
prýði og Egill Ólafsson var sann-
færandi sem grámyglulegur lög-
fræðingurinn sem allur margefldist
við lífsháskann, hugsanlegt
krabbamein.
Helstu hlutverk önnur vom í
höndum flestra helstu og bestu
leikara landsins og má þar telja
Guðrúnu Gísladóttur sem leikur
listakonuna, eiginkonu Magnúsar,
Jón Sigurbjörnsson sem leikur föð-
ur hennar, bóndann á Heimsenda
og Margrét Ákadóttir sem leikur
hina tannhvössu eiginkonu Theó-
dórs, hins útlæga leigubílstjóra en
auk þeirra kemur fjöldi leikara
fram í smærri hlutverkum. Tónlist
við myndina gerði Sigurður Rúnar
Jónsson.
Stefán Ásgrímsson