Tíminn - 30.08.1989, Side 13

Miðvikudagur 30. ágúst 1989
Tíminn 13

1111111 | MINNING 1 lllllllllllllllililllllllllllli
Guðrún Jóhannsdóttir
Fædd 15. janúar 1891
Dáin 21. ágúst 1989
Það var seint á árinu 1935 sem ég
kynntist Guðrúnu Jóhannsdóttur,
tengdamóður minni fyrst. Þá var
hún kennari við Miðbæjarskólann
og bjó á Óðinsgötu 15 með dætrum
sínum Helgu og Unni. Ég átti heima
hjá föðursystur minni sem bjó þar
skammt frá og varð fijótlega næstum
því daglegur gestur á Óðinsgötu 15
því ekki leið á löngu þar til við Helga
ákváðum að ganga í hjónaband svo
fljótt sem ástæður leyfðu.
Næsta ár bjuggum við Helga í
Hafnarfirði en árið 1937 fluttum við
aftur til Reykjavíkur og þá var það
að við tókum á leigu húsnæði í félagi
við mömmu hennar næstu þrjú árin.
Mér finnst alltaf að þetta hafi
verið mikil hamingjuár. Þegar ég lít
til baka finn ég að tengdamóðir mín
hefur strax þegar við kynntumst
reynst mér eins og besta móðir. Þó
vantaði það ekki að hún var ekkert
að leyna því ef henni þótti eitthvað
miður fara. Ég man ekki til að ég
hafi kynnst nokkurri manneskju sem
var jafn hreinskilin og hún, hvorki
karli eða konu. Og ég held að allir
sem þekktu hana hafi einmitt metið
mjög mikils þennan eiginleika í fari
hennar, því að allt var af góðum
huga sagt og gert.
Guðrún Jóhannsdóttir var alin
upp við fátækt, sem raunar var ekki
einsdæmi á þeim árum. En dugnað-
urinn og viljafestan var mikil. Ung
lauk hún kennaraprófi í Reykjavík
og kennari var hún í fjölda ára.
Hún giftist Kolbeini Högnasyni,
bónda og skáldi í Kollafirði árið
1914, en þau höfðu kynnst í
Kennaraskólanum. Þau eignuðust
fjögur börn: Helgu, Kolbein, Björn
og Unni. Helga og Björn eru látin.
Eftir 15 ára hjónaband slitu þau
Guðrún og Kolbeinn samvistum og
flutti hún þá til Reykjavíkur ásamt
dætrum þeirra. Eftir það var hún
kennari við Miðbæjarskólann í
Reykjavík um þrjátíu ára skeið og
naut sín mjög vel við það starf.
Ég held það hafi verið árið 1948
sem hún eignaðist íbúð í Hamrahlíð
7 með ágætum stuðningi sona sinna.
Þar bjó hún þangað til hún fékk inni
á öldrunardeild Borgarspítalans
síðla árs 1984. Þar hefur hún hlotið
góða og þakkarverða aðhlynningu.
Meðan við Helga bjuggum í
Kollafirði var ég tíður gestur í
Hamrahlíðinni og naut ég þar gest-
risni og hlýleika sem löngum fyrr.
Einnig voru börn okkar þar oft um
lengri eða skemmri tíma og nutu þar
umhyggju ömmu sinnar.
Þessar línur eru settar á blað til að
þakka henni að leiðarlokum fyrir
allt sem hún hefur gert fyrir mig og
mína fjölskyldu og ég hefi aldrei
getað launað eins og vert væri.
Guðmundur Tryggvason.
Snemma morguns 21. ágúst sl. lést
Guðrún Sigríður Jóhannsdóttir,
fyrrum kennari, á Borgarspítalanum
í Reykjavík. Hún var orðin 98 ára
gömul, fædd 15. janúar 1891, hafði
um árabil verið á öldrunardeild
Borgarspítalans og beðið hvíldar-
innar. Þessi síðustu ár bað hún
löngum fyrir öðrum og einkum af-
komendum sínum. Hún var einlæg í
því eins og öllu sem hún hafði tekið
sér fyrir hendur á langri ævi. Hún
átti þessa óbifanlegu trú sem ham-
ingjufólki er veitt. Sjálf var Guðrún
afskaplega sterk, eins og saga hennar
sýnir, enda varð síðasta lokastríðið
strangt. Nú hefur hún loks fengið
það sem hún bað.
Guðrún fæddist að Stökkum á
Rauðasandi og átti allan uppruna
sinn á þeim slóðum. Móðir hennar
var frá Hænuvík og faðir hennar úr
Örlygshöfn en af Arnardalsætt í
karllegginn. Reyndar fannst henni
lítið til um ættfræði og taldi það
miklar skröksögur. Hún var yngst
fjögurra alsystkina og missti móður
sína á öðru ári. Þá varð faðir hennar
að bregða búi og skipta fjölskyld-
kennari
unni. Hann varð að fara um sveitina
með dótturina vafða í sæng og biðja
fólk ásjár. Loks kom hann þar í
Hænuvík að öldruð hjón treystu sér
til að auka ómegð sína. Þetta varð
lán Guðrúnar og ævinlega blessaði
hún nöfn þeirra Helgu Ölafsdóttur
og Jóns Sigurðssonar í Hænuvík.
Síðar settist faðir Guðrúnar að á
Hnjóti í Örlygshöfn og kvæntist
aftur og átti börn. í Hænuvík gekk
Guðrún auðvitað að öllum verkum
og er þess minnst að hún varð
snemma svo nærsýn að hún varð að
ganga alveg að kúnum þegar hún
sótti þær til að þekkja þær frá
hrossunum! Löngu síðar, þegar að
síðasta sprettinum kom, gat hún
setið uppi á Borgarspítalanum og
lesið sálmana sína gleraugnalaust.
Eftir að Guðrún óx úr grasi fór
hún í vinnumennsku í sveitinni og
var um tíma vinnukona á Patreks-
firði. Þá voru eldri systkini hennar
komin suður sum og þangað braust
hún til að komast í skóla. Ungri
stúlku í hennar stöðu voru tvær
námsleiðir opnar og með harðfylgi
þó, húsmæðraskólar og Kennara-
skólinn. Hún vann fyrir sér með
fiskvinnu og lauk kennaraprófi frá
Flensborg 1908 og síðar kennara-
prófi frá Kennaraskólanum 1912.
Hún var kennari í Engihlíðarhreppi
í Húnaþingi, í Hrunamannahreppi í
Árnesþingi og á Kjalarnesi. Þegar1
hún settist á Kennaraskólann var
henni strax sagt að hún skyldi „ekki
vænta þess að fá kennarastarf ef hún
lærði ekki íslensku almennilega“,
en hún sagði „hardur" og „nordan“
og allt annað upp á hreina vestfirsku
eins og hún var eindregnust töluð í
vestustu byggð Evrópu. Þetta „al-
mennilega“ mál lærði hún auðvitað
og kenndi það síðan við virðingu og
vinsældir.
í skóla kynntist Guðrún Kolbeini
Högnasyni frá Kollafirði á Kjalar-
nesi sem síðar varð kunnur fyrir
félagsmálastörf og kveðskap. Þau
giftust 17. júlí 1914 og settust að búi
í Kollafirði með Katrínu móður
hans. Þau eignuðust fjögur börn:
Helgu (18. ág. 1916) síðar húsfreyju
í Kollafirði sem nú er látin, Kolbein
(12. des. 1918) starfsmann kirkju-
garðanna (áður bóndi í Kollafirði),
Björn (6. jan. 1921) rafvirkja í
Reykjavík sem nú er látinn og Unni
(27. júl. 1922) kennara í Reykjavík.
Aðrir afkomendur Guðrúnar eru nú
um hálft hundrað talsins.
Árið 1930 skildu þau hjónin og
Guðrún settist að í Reykjavík og
gerðist kennari við Miðbæjarskól-
ann. Þar starfaði hún síðan meðan
aldur leyfði. Það var ekki auður í
garði og reyndi á kraftana á erfiðum
árum. Á stríðsárunum bjuggu þær
mæðgur í þægindalausum sumar-
bústað í Fossvogi og þá var gengið í
og úr vinnu og tekinn þvottur inn í
laugar um helgar. Síðar kom hún
yfir sig þaki við Hamrahlíð í Reykja-
vík og átti þar myndarlegt heimili.
Hún var langt á undan samtíðinni í
sjálfstæði sínu sem kona og einstæð
móðir og í lífsviðhorfum sínum.
Hún þurfti ekki á rauðum sokkum
að halda en hefði áreiðanlega veitt
áhugasömum kynsystrum mikinn
stuðning ef aldur og heilsa hefðu
leyft.
Guðrún var elsk að skáldskap og
kunni ógrynni vísna og kvæða.
Skáldin sem mest voru metin í
bernsku hennar voru Sigurður
Breiðfjörð og Kristján fjallaskáld.
Kaupmannahafnarskáldunum, Jón-
asi og öðrum, kynntist hún fyrst í
skóla. En hún var vandlát og gekkst
ekki upp við allt. Einn skólabróðir
hennar var Þórbergur Þórðarson
sem hún ævinlega kallaði: „Hann
Bergur minn“. Þau voru eiginlega
vinir og Guðrúnar gætir í einu verki
Þórbergs, en ekki varð húnaðdáandi
meistarans fyrir það! Á Kollafjarð-
arárunum kynntist hún Halldóri
Guðjónssyni ungum, en í hennar
augum var hann ætíð: „Hann Dóri
minn; hann er eitthvað að skrifa,
mikil ósköp"!
Sá sem þessi orð skrifar kynntist
Guðrúnu best í uppvextinum þegar
honum var unglingi komið til hennar
vetrarpart og nokkuð þótti við liggja
að reyna að koma honum til manns.
Og meira á ég henni að þakka en
rakið verður að sinni. Hún gekkst
ekkert upp við það að vera kölluð
amma og fannst einhver ellikeimur
að því. Hún hafði verið kölluð
„Dadí“ á barnamáli og það nafn
áttum við að nota. Hún hafði gott
fyrir öllum, og ég minnist þess að
nokkrum sinnum hafði hún mig hjá
sér í skötu á Þorláksmessu. Þá bauð
hún gjarna gömlum Vestfirðingum
og Breiðfirðingum, sérstaklega
kvæðamönnum og fræðimönnum af
alþýðustétt, sem kunnu að meta
lostætið og ég fékk að vera með til
að læra af „mönnum sem mark er
takandi á“.
Guðrún mótaðist af landinu og
samfélaginu þar vestra. Þessari
manngerð verður ekki lýst nema
menn hafi landslagið í Rauðasands-
hreppi fyrir augum, vindinn og sjávar-
föllin. Það er ekki þýlyndið á þeim
bæjum. Lífsafstaða hennar var alveg
á hreinu. Hún lifði við einfalda
siðfræði og einfalda lífsháttu og
þannig vildi hún hafa það. Hún var
algerlega hreinskilin við alla, háa
sem lága og lét engan eiga neitt hjá
sér. Hjá henni fengu allir að heyra
það sem hún vildi sagt hafa og urðu
að taka því. Aldrei vissi ég til að hún
níddist á neinum eða neinu, og
ekkert mátti hún aumt sjá. Hún stóð
alveg á eigin fótum og kunni ekki að
lifa öðruvísi. Hún var algerlega
skuldlaus að öllu leyti og gersamlega
heiðarleg. Hreinlyndi var megin-
einkenni hennar.
Að leiðarlokum verður það
hreinlyndið sem skærast lýsir af í
minningunni. Það og allt annað vil
ég þakka fyrir hönd þeirra sem eiga
henni lífið að launa.
Jón Sigurðsson.
Elsku Dadí!
Ég byrjaði víst á því að kalla þig
þessu Dadí-nafni, er mér sagt. Ég
man það ekki sjálf ég var svo lítil þá.
En það festist við þig og þú vildir láta
kalla þig þessu gælunafni, en ekki
ömmu og síðan kölluðu flestir þínir
afkomendur þig Dadí. Mér finnst ég
eiga henni Dadí minni svo ótal margt
að þakka. Við höfum átt heilmikið
saman að sælda á hennar löngu ævi.
Margt rifjast upp í huga mér, nú
þegar hún er dáin. Ég man eftir
ferðum út í „Nes“ eins og hún
kallaði það. Það var Kársnesið í
Kópavoginum. Þar átti hún sumar-
bústað í nokkur ár. Þar í kring voru
berjamóar í þá daga, því þetta var
eitt af fyrstu húsunum sem þar var
byggt-
Það var líka gaman að fara með
henni Dadí í „Fjörðinn" með Hafn-
arfjarðarstrætó til Jónu frænku. Við
heimsóttum líka Fríðu frænku á
Njálsgötuna og fleiri staði þar sem
hún bjó. Fríða og Jóna voru alsystur
hennar Dadí.
Þegar Dadí amma mín kenndi í
Miðbæjarskólanum fékk ég oft að
koma með henni í skólann. í mörg
ár gekk hún í íslenskum búningi á
hverjum degi við kennsluna. Ég veit
að hún var strangur kennari, en ég
hugsa að nemendur hennar hafi
almennt borið virðingu fyrir henni
og þótt vænt um hana. Hún bar
sérstaklega fyrir brjósti þá sem
minna máttu sín.
Margar hlýjar minningar á ég frá
heimilinu hennar í Hamrahlíðinni,
þar sem hún bjó í um það bil 40 ár.
Ég dvaldi þar oft hjá henni um lengri
eða skemmri tíma sem barn og
unglingur. Þar var alltaf gott að
vera. Dadí þótti vænt um blóm og
allan gróður og vildi hafa sem mest
af því í kringum sig bæði innan húss
og utan. í góðu veðri fór hún
eldsnemma á morgnana út í garð og
óð í dögginni eins og hún sagði sjálf.
Hún átti líka niikið af bókum, þar á
meðal voru margar skemmtilegar og
góðar barnabækur, sem mikill feng-
ur var að komast í. Litlir krakkar,
sem komu í heimsókn gátu haft nóg
að sýsla við meðan þau stönsuðu hjá
henni, því hún átti alltaf nóg af
kubbunt og öðrum leikföngum, sem
gaman var að dunda með.
Ég er henni Dadí, ömmu minni
ævinlega þakklát fyrir að hafa kvatt
mig til þess að fara út í fóstrunámið.
Það var mitt gæfuspor. Hún vissi
sjálf, hvað það er mikilvægt að gera
sér grein fyrir því hvað maður ætlar
að leggja fyrir sig í lífinu og afla sér
menntunar til þeirra hluta.
Síðustu 6 árin áður en ég gifti mig
og stofnaði mitt eigið heimili leigði
ég hjá henni í Hamrahlíðinni. Þá
keypti ég mér eitthvað af húsgögnum
í herbergið, sem ég hafði. Hún lagði
nú ekki blessun sína yfir þessa
„heymeisa“ eins og hún kallaði hús-
gögnin, gamla konan. Þetta var ekki
eftir hennar smekk. Hún var vön að
segja sfna meiningu á hlutunum
hreint út við hvern sem var. Það
vissu allir sem þekktu hana. Þó að
við hefðum ekki sömu skoðanir á
hlutunum gekk okkur bara vel að
búa saman, við virtum hvor aðra.
Síðast en ekki síst vil ég minnast
síðustu áranna sem Dadí amma mín
lifði. Heimsóknirnar til hennar á
Öldrunardeild Borgarspítalans, þar
sem hún dvaldi í tæplega 5 ár, hafa
verið mér mikils virði. Það var gott
að koma til hennar og fá að launa
henni örlítið brot af öllu því, sem
hún gerði fyrir mig, fyrr og síðar.
Ég vil nota tækifærið og þakka
öllu starfsfólkinu á Öldrunardeild-
inni sem hefur annast hana af ein-
stakri hlýju og kostgæfni.
Dadí, amma mín var trúuð kona
og treysti á forsjón Guðs. Hún var
fyrir löngu farin að þrá að komast til
hans. Nú er hún hjá honum og ég
veit að henni líður vel. Dúna
ÁRNAÐ HEILLA
Karl Sveinsson
Níutíu ára var á höfuðdag, 29.
ágúst, Karl Sveinsson, Laugar-
nesvegi 106, fyrrum bóndi í Hvammi
á Barðaströnd.
Karl fæddist á Stóra-Kambi í
Breiðuvík á Snæfellsnesi og voru
foreldrar hans hjónin Sveinn Klem-
ensson frá Gröf í Miðdölum og
Þuríður Halldórsdóttir frá Leys-
ingjastöðum í Hvammssveit. Árs-
gamall fluttist hann með foreldrum
sínum að Faxastöðum í Breiðuvík
og ólst þar upp í stórum systkina-
hópi. Af systkinum hans er nú
aðeins Guðbjörg á lífi en hún dvelur
á vistheimilinu Seljahlíð.
Sextán ára að aldri réðst Karl í
vinnumennsku og var síðan við öll
algeng störf til sjós og lands í
nærfellt tvo áratugi.
Karl hóf búskap 1932 og bjó þá
fyrst á Breiðabólstað og Innra-Leiti
á Skógarströnd en fluttist síðan 1936
að Brjánslæk á Barðaströnd. Arið
1941 fluttist hann að Hvammi í sömu
sveit og bjó þar allt til hann lét af
búskap 1972. Þá lá leiðin til Reykja-
víkur þar sem hann vann hjá Sindra-
smiðjunum til ársloka 1979 að hann
dró sig í hlé af vinnumarkaðnum.
Karl kvæntist í desember 1935
Hákoníu J. Gísladóttur frá Hvammi
á Barðaströnd, dóttur hjónanna
Gísla Gíslasonar og Salóme Guð-
mundsdóttur. Hákonía og Karl eiga
fjögur börn sem öll búa í Reykjavík,
Þuríði, Gísla, kvæntan undirritaðri,
90 ára
Kristjönu, gifta Birni Pálssyni og
Svein. Barnabörnin eru fimm.
Framanskráð upptalning segir
ekki mikið um manninn Karl. En í
mínum huga er hann einn af þessum
dæmigerðu aldamótamönnum sem
trúðu á ærinn auð þessa lands ef
menn kynnu að notfæra sér hann.
Þess vegna fólst mikið af hans ævi-
starfi í því að byggja upp og rækta
jörðina. En það fólst einnig í því að
beita sér fyrir framförum á félagsleg-
um vettvangi þegar hann var til slíks
kvaddur af samferðamönnum
sínum. Þannig vann hann í stjórnum
ræktunarsambands og búnaðarfé-
lags fyrir sína sveit og sem fulltrúi á
aðalfundum Búnaðarsambands
Vestfjarða og Stéttarsambands
bænda. Og þannig vann hann einnig
í stjórnum Kaupfélags Flateyjar og
Kaupfélags Patreksfjarðar og sem
fulltrúi á aðalfundum Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Og þannig
vann hann sem hreppsnefndarmaður
og oddviti í Barðastrandarhreppi.
Væntanlega hefur sumum hinna
yngri samstarfsmanna Karls þótt
hann nokkuð aðgætinn því hann
mun jafnan hafa lagt til að ekki væri
meiru eytt en aflaðist hverju sinni.
Og þessi viðhorf eru reyndar mjög
rík hjá Karli enn þann dag í dag en
hann er vel ern og fylgist náið með
þjóðmálunum.
Karl hefur jafnan fylgt Framsókn-
arflokknum að málum og fundið í
stefnu flokksins margt sem fellur að
lífsskoðunum hans.
Á þessum tímamótum sendi ég
Karli tengdaföður mínum bestu af-
mæliskveðjur.
Ágústa Hólm.