Tíminn - 08.11.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aðstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Oddur Ólafsson
BirgirGuðmundsson
EggertSkúlason
Steingrí mur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Greiðslukortaviðskipti
Enginn vafi er á því að rétt er að setja lög um
greiðslukortaviðskipti.
Greiðslukortakerfið er orðið svo umfangsmikið
á lána- og viðskiptamarkaði að ekki er eðlilegt að
hafa engar eða ófullkomnar lagareglur um þessa
starfsemi.
Lagt hefur verið fyrir Alþingi frumvarp til laga
um greiðslukortaviðskipti, samið af sérstakri níu
manna nefnd, sem fjallað hefur um starfsemi á
fjármagnsmarkaði utan viðskiptabanka og spari-
sjóða.
í greinargerð fyrir frumvarpi þessu, sem við-
skiptaráðherra flytur, segir að innlend greiðslu-
kortafyrirtæki hafi starfað hér á landi í um einn
áratug. Hefur notkun greiðslukorta orðið mjög
vinsæl meðal almennings og svo viðamikil að talið
er að heildarfjárhæð þeirra viðskipta, sem greidd
hafa verið með milligöngu greiðslukortafyrirtækja,
sem starfa hér á landi, hafi numið um 20 milljörð-
um króna innanlands og fjórum milljörðum króna
utanlands á árinu 1988.
í greinargerð frumvarpsins er þess ennfremur
getið að við því megi búast að á næstu árum verði
notkun greiðslukorta meiri og fjölbreyttari en
hingað til, og svo til orða tekið að fleiri fyrirtæki
muni veita slíka þjónustu og fleiri tegundir af henni
verða í boði. Eru talin upp ýmis afbrigði þeirra
möguleika sem greiðslukortakerfið býr yfir. Þessir
framtíðarmöguleikar og fyrirætlanir um frekari
útþenslu greiðslukortastarfseminnar gera það sýnu
eðlilegra að lög séu sett um þessa starfsemi í heild,
enda fordæmi fyrir því frá öðrum löndum.
Athyglisvert er í sambandi við þetta mál, að
notkun greiðslukorta hefur þróast að ýmsu leyti á
annan veg hér á landi en í öðrum löndum, sem hafa
langa reynslu af þessu viðskipta- og lánaformi.
Virðist greiðslukortanotkun íslendinga miklu al-
mennari og e.t.v. óstéttbundnari en gerist í öðrum
löndum.
Er það tekið sem dæmi um hina almennu notkun
greiðslukorta hérlendis, að greiðslukortaviðskipti
í matvöruverslunum eru hér um 40% af veltu
matvöruverslana, en sögð óalgeng erlendis. Það
hefur einnig leitt af víðtækri notkun greiðslukorta
á íslandi að greiðslukortafyrirtækin krefjast
ábyrgðartryggingar þriðja manns fyrir kortaafnot-
um. Fróðlegt væri að fá nánari skýringar á því
hvers vegna þróunin hérlendis hefur orðið á
þennan veg, þ. á m. hvort það sé á einhvern hátt
„óeðlilegt“ að greiðslukortaviðskiptin færast inn í
matvöruverslunina og hvers vegna svo virðist sem
setja þurfi reglur sem þrengi þann möguleika
öðrum fremur. Eða geta menn átt von á því að
yfirlýsing komi fram um það, að greiðslukortavið-
skipti, sem þykja góð þegar menn greiða hótel-
reikning, fargjöld og veitingar, svo dæmi sé tekið,
séu óhæf til að greiða brýnar nauðsynjar? Ef
greiðslukortaviðskipti eru háð einhverjum tak-
mörkunum eftir eðli viðskipta, þá þarf að gera
almenningi fulla grein fyrir því.
Miðvikudagur 8. nóvember 1989
GARRI
Skólastúlkan í Mogga
Hin mikla móðir blaðanna með
sitt hátignarlega prump um alla
skapaöa hluti og stóru varðstöðu
yfir þeim fimmtán fjölskyldum sem
eiga landið, hefur stundum skrítið
fréttamat, enda telur hinn alvitri
almenningur hana hafa aðeins 10%
heilindi í fréttaflutningi samkvæmt
skoðanakönnun. Þótt Morgun-
blaðið sé að reyna að herma eftir
New York Times, sem hefur að
einkunnarorðum: „All the news
that is flt to print" eða allar fréttir
sem eru prenthæfar, gerist það
hvað eftir annað, að Morgunblaðið
sleppir prenthæfum fréttum, eink-
um ef þær kynnu að koma illa við
gistivini blaðsins í menningarmál-
um, sem fjölskyldunum fimmtán
flnnast ómerkileg mál, þangað til
þær verða teknar í bólinu. En þá
verður Morgunblaðið komið undir
stjórn tengdasona og tengdadætra.
Brotið gegn stúlku
Það lá við að Garri klökknaði á
sunnudagsmorguninn 5. nóvem-
ber, þegar Morgunblaðið birti efst
á forsíðu frétt frá Suður-Kóreu
undir fyrirssögninni: Brotið á höf-
undarrétti skólastúlku. Síðan segir:
„Hæstiréttur Suður-Kóreu hefur
úrskurðað að menntamálaráðu-
neyti landsins beri að greiða tvít-
ugri konu, Yun Chong Ah, upp-
hæð sem nemur 4,3 milljónum ísl.
kr., vegna þess að ritgerð sem hún
skrifaði í skóla var birt á leyfls í
lestrarbók. Yun var nemandi við
barnaskólann í Seoul árið 1980
þegar hún fékk verðlaun í ritgerð-
arsamkeppni. Verðlaunaritgerðin
var um afa hennar, sem flúið hafði
frá heimabæ sínum í Norður-Kór-
Hvað gerirSvavar?
Á sama tíma og Morgunblaðið
birtir þessa frétt af skaöabótum
sem stúlkan fékk eftir að á henni
hafði verið brotin höfundarréttur,
hefur á fjórða tug íslenskra rithöf-
Suður-Kórea:
Brotið á
höfundarrétti
skólastúlku
Seoul. Reuter.
HÆSTIRÉTTUR Suður-Kóreu hefur
úrskurðað að meíintamálaráðuneyti
liindsins beri að greiða tvítugri konu,
Yun Chong Ah, upplueð sem nemur
4,3 milljónum ísl. kr., vegna þess að
ritgerð sem hún skrifaði í skóla var
hirt án leyfis í lestrarbók. Yun var
nemandi við bamaskóla í Seoul árið
1980 þegíir hún fékk verðlaun í rit-
gerðarsamkeppni. Verðlaunaritgerð-
in var um afa hennar, sem fiúið hafði
frá heimabæ sínum í Norður-Kóreu.
„Líkið“ andaði
Paris. Reuter.
NÍTJÁN ára gamall Frakki var á
batavegi á fiistudag eftir að hafa ver-
unda veriö sviptur höfundarétti
vegna fjölfjöldunar efnis í skólum
án þess að Morgunblaðinu hafi
þótt ástæða til að segja frá þeim
aðförum, sem eiga sér enga hlið-
stæðu í sögu höfundarréttar í land-
inu. Núverandi menntamálaráð-
herra mun hafa reynt að freista
þess að ná fram leiöréttingu handa
íslensku höfundunum. Mætti þó
halda að pólitíkst séð yrði hann
manna sístur til að álíta að leiðrétt-
ingar væri þörf. Tveir menntamála-
ráðhcrrar á undan Svavari Gest-
ssyni, báðir Sjálfstæðismenn
hreyfðu hvorki hönd né fót til að
ná fram leiðréttingu á málum ís-
lensku höfundanna, sem sviptir
höfðu verið höfundarrétti. Það er
Ijóst að ráðamenn Morgunblaðsins
höfðu áhrif á, að sjálfstæðisráð-
herrarnir tveir töldu ekki ástæðu
til að koma nálægt höfundarréttar-
málinu, enda eru þeir Mbl.-menn
tengdir þeirri höfundarklíku sem
hefur sífellt staðið gegn því, undir
forystu Ragnars Aðalsteinssonar,
sem telur sig sérfræðing í höfundar-
rétti, að lög um höfundarrétt nái
fram að ganga. Það sýnir svo
skinhelgi Morgunblaðsins, að það
skuli ofan í þögnina miklu um
öfgaaðfarir gegn á fjórða tug höf-
unda, sem sviptir hafa verið rétt-
indum, telja mikilsverða frétt af
kóreanskri stúlku, sem böðlar
menntamálaráðuneytisins þar í
landi höfðu svipt höfundarrétti en
fengu ekki.
Kennsla í mannasiðum
Nú er Ijóst, að hér hafa lögbrot
verið framin bæði á íslandi og í
Suður - Kóreu. Sú höfundarklíka
sem stendur í vegi fyrir því að
íslenskir höfundar njóti lögboðins
höfundarréttar mun fyrr eða síðar
hljóta þá kennslu í mannasiðum,
sem sýnilega verður ekki umflúin.
Takist núverandi menntamálaráð-
herra ekki að sannfæra flokks-
bræður sína í höfundaklíkunni og
þá stjórnendur Morgunblaðsins
um leið, verður auðvelt að fá dóm
Hæstaréttar um höfundarrétt
þeirra, sem hafa verið sviptir
honum. Það vill nefnilega svo til að
höfundarréttur er jafn undantekn-
ingarlaus hvort heldur er á íslandi
eða í Suður - Kórcu.
Þótt Morgunblaðið hafl verið
dyggur þjónn þeirra sem halda að
það sé hlutverk sitt að svipta menn
höfundarrétti, heldur blaðið áfram
að standa vörð um fjölskyldurnar
flmmtán sem eiga landið. Blaðið
lætur líka sem það sigli í fréttaflutn-
ingi í kjölfar New York Times. Sá
er þó munurinn að New York
Times veit að það verður að starfa
sannleikanum samkvæmt og því
blaði leyfíst ekki þögn um sjálfsögð
réttindi höfunda sem annarra. En
tilraun til að kveða niður málstað
hinna réttindalausu mun ekki
takast. Það stendur hvergi að ein-
hver höfundaklíka í iandinu eigi
allan rétt, jafnvel þótt Morgun-
blaðið styðji hana til skítverkanna.
Garri.
VÍTT OG BREITT
Ættfræði orðanna
Út er komin á vegum Orðabókar
Háskólans stór og mikil bók sem
nefnist íslensk orðsifjabók eftir dr.
Ásgeir Blöndal Magnússon mál-
fræðing (1909-1987). Bókin er 1231
bls. með um 25 þúsund uppflett-
iorðum. En alls mun þarfjailað um
rúmlega 40 þúsund orð.
íslensk orðsif jabók
Höfundur bókarinnar var
meginhluta ævi sinnar starfsmaður
Orðabókar Háskólans. Hann var
einn þeirra sem mótuðu störf þeirr-
ar stofnunar og var þjóðkunnur
ásamt félögum sínum þar fyrir
útvarpsþættina fslenskt mál. Ríkis-
útvarþið var ómetanlegur tengilið-
ur milli „orðabókarmanna“ og al-
mennings í landinu um söfnun og
skráningu orða og skýringar á
þeim. Það lýsir þeim hug, sem
Ásgeir Blöndal Magnússon bar til
heimildarmanna Orðabókar Há-
skólans, að hann tileinkar þeim
fslenska orðsifjabók.
Ekki mun neinum manni dyljast
hversu mikil vinna liggur á bak við
orðabók sem þessa. Komið hefur
fram að íslensk orðsifjabók er
tómstundavinna höfundar, unnin
samhliða þeim feiknastörfum sem
hann innti af hendi sem fastur
starfsmaður háskólastofnunar og
kennari við Háskóla íslands. Þótt
hann lifði langa ævi tókst honum
ekki að fylgja verki sínu eftir í
gegnum prentun og útgáfu og hafa
ungir máífræðingar farið höndum
um lokafráganginn til prentunar.
Þeir munu hafa séð til þess að
útgáfuverkið sjálft er höfundi sam-
boðið. Bókin öll erhin prýðilegasta
á að sjá.
En hvað er orðsifjabók? Slík
bók fjallar um „ættfræði" orðanna,
þar er greindur skyldleiki orða og
greint frá uppruna þeirra. í kynn-
ingu útgefenda á bókinni segir að
þar sé að finna skýringar og skýr-
ingatilgátur á uppruna og
„venslunT' íslenskra orða og orð-
mynda, jafnt úr fornu máli sem
nútímaíslensku. Borið er saman
við grannmálin, önnur germönsk
mál og við fjarskyldari mál þegar
þörf er á. Höfundur gerir sér
einnig far um að sýna tengsl nor-
ræns orðaforða við önnur mál af
indóevrópskri málaætt. Hugmynd-
ir annarra' fræðimanna um ýmis
torskýrð orð eru dregnar fram og
leggur höfundur á þær vel rökstutt
mat, segja útgefendur.
Fyrir 5000 árum
í formála Ásgeirs Bl. Magnús-
sonar fyrir bók sinni gerir hann
skýra grein fyrir hvar íslenskan á
sér stað á ættartré þeirrar tungu-
málaættar, sem kallast indóevr-
ópska málaættin. Fyrir þúsundum
ára var töluð sameiginleg indóevr-
ópsk tunga, sem síðan tók að
greinast í sérstök, sjálfstæð en
skyld tungumál. Sú greining er
talin hafa byrjað fyrir u.þ.b. 5000
árum, enda eru taldar upp 11
megingreinar eða flokkar indóevr-
ópskra mála, sem greinast síðan í
aragrúa mála og mállýskna, ef út í
það er farið. Þessir flokkar eru
germönsk mál, sem íslenskan er
einn anginn af, kcltnesk mál, ítal-
ísk mál, þar sem latínan er kunnust
mála og á sér marga afkomendur,
gríska, anatólísk mál, kennd við
Anatólíu í Litlu-Asíu, tokkaríska,
töluð fyrrum í Austur-Túrkestan í
Asíu, slavnesk mál, baltnesk mál,
eins og litháíska og lettneska, al-
banska, armenska og loks indóír-
önsk mál, þar sem undir heyra
sanskrít og indverska (mál Veda-
bókanna).
Með miklum lærdómi og saman-
burðarfræðum hefur málfræðing-
um tekist að rekja ættir þessara
tungumála og sýna fram á skyld-
leika þeirra. íslensk orðsifjabók er
hluti af þessum skemmtilegu
fræðum, þar sem skyldleiki orða
innbyrðis í íslensku er ekki einasta
talinn fram, heldur oft rakinn til
fjarskyldustu mála til að sýna upp-
runann, samhengið og merking-
una.
Afþreyingarbókmenntir
Það er víst óhætt að taka undir
það með útgefendum þessarar
bókar, að þekking höfundarins,
Ásgeirs Blöndals Magnússonar, á
íslenskum orðsifjum sé afar mikil
og reist á miklum lærdómi og að
þetta verk sé ómetanlegur fengur
öllum þeim, sem láta sér annt um
íslenska tungu og láta sig framtíð
hennar einhverju skipta. Orða-
bækur teljast ekki til afþreyingar-
bókmennta nema þá ef orðsifja-
bækur eru það. Ættfræði manna,
hrossa, nautgripa og sauðfjár er
mörgum dægradvöl. Ættfræði orða
er líkleg til þess að verða mörgum
hugleikin, ef menn komast upp á
lagið með hana. I.G.