Tíminn - 30.12.1989, Blaðsíða 7

Tíminn - 30.12.1989, Blaðsíða 7
Laugardagur 30. desember<1989 Tíminn 7 banda Efnahags- og framfarastofn- unarinnar í Parfs, þar sem tekjur og útgjöld hafa staðið nokkum veginn í stað í tvo áratugi og eru þau iægstu sem hundraðshluti af landsfram- leiðslu. Þó hafa útgjöldin heldur auk- ist og halli myndast. Af þessu mættum við vera stolt, en því miður segja þessar myndir ekki alla söguna. Á hverju ári er ýtt til hliðar fjöl- mörgum góðum málefnum sem Al- þingi hefur samþykkt að verja til háum upphæðum. Þannig hefur verið dregið úr hallanum. Hann væri, eins og fyrr segir, langtum meiri ef staðið væri við loforðin. Þetta kemur til dæmis fram í því að glæsileg sjúkrahús em byggð en síðan er heilum deildum lokað í spamaðar- skyni. Að sjálfsögðu er engin skyn- semi í slíku ráðslagi. En til þess hafa menn neyðst vegna tekjuskorts. Ýmsar undirstöðugreinar í þjóðfé- laginu em sveltar. Sérstaklega þær sem enga eða aðeins lágróma þrýsti- hópa eiga. Við verjum til dæmis langtum minna fjármagni til rann- sókna og þróunarstarfsemi en nokkur önnur þjóð í vestrænum heimi. Þó er alls staðar viðurkennt að slík starfsemi er undirstaða framfara og framleiðni. Sama má segja um markaðsmál og kynningu á landinu erlendis. írar, sem em þó heldur fátæk þjóð, hafa ákveðið að verja á ári í 10 ár að minnsta kosti upphæð sem svarar 1,5 milljörðum króna til þess að kynna landið og framleiðslu þess erlendis. Þær stofnanir sem slíkum málum eiga að sinna hér höfum við hins vegar skorið við trog. Þetta er alvarlegt fyrir þjóð sem byggir lífskjör sín að stómm hluta á útflutningi og gerir ráð fyrir að mót- taka ferðamanna geti orðið einn áiit- legasti kosturinn í nýsköpun atvinnu- lífs. Þetta er ljót mynd og þó er aðeins á fátt eitt drepið. Engan áfellist ég, enda er þetta margra ára þróun, margra ríkisstjóma. Sú ríkisstjóm er nú situr ákvað hins vegar að skoða málið í kjölinn og horfast í augu við það ástand sem hefur skapast. Úr þessum vanda era tvær leiðir: Önnur er sú að auka tekjumar, þ.e. að hækka skattana, í átt til þess sem gert hefur verið í öðrum velferð- arríkjum og standa þá við samþykkt- imar sem gerðar hafa verið. Hin leiðin er að endurskoða vel- ferðarkerfíð allt frá granni og ríkisút- gjöldin, tekjutengja bætur trygging- akerfisins og láta menn í stórauknum mæh greiða fyrir þá þjónustu sem þeir fá, ef til vill tengt tekjum. Að sjálfsögðu kemur blanda af þessum tveimur leiðum til greina og alls ekki skal dregið úr allri viðleitni til spamaðar og hagræðingar í ríkis- kerfinu, en við það ástand í ríkisfjár- málum sem smám saman hefur skap- ast verður ekki lengur búið. Endur- skoðun allra þátta þess verður eitt af meginverkefnum ríkisstjóma á næsta og næstu áram. Ný ríkisstjórn Síðasthðið vor sýndist ljóst að þótt björgunaraðgerðir ríkisvaldsins tækjust, yrðu erfiðleikar miklir fram á árið 1990. Þáverandi stjómarflokkar ákváðu því að leita leiða til að styrkja ríkisstjómina. Ekki verða hér raktar langar við- ræður við Borgaraflokkinn. Þing- menn hans höfðu á þinginu 1988-1989 sýnt skilning á ýmsum aðgerðum ríkisstjómarinnar. Viðræðumar leiddu í ljós að skoðanir vora svipaðar í mörgum veigamiklum málum. Þær leiddu því til myndunar nýrrar ríkis- stjómar 10. september sl. Hér á landi hefur ekki áður verið gerð slík tilraun til myndunar nýrrar Steingrímur Hermannsson, forsætisráðherra ríkisstjómar á meðan ein situr. Því fylgja ýmsir erfiðleikar, m.a. í skipt- ingu ráðuneyta og verkefna, eins og í ljós kom. Niðurstaðan varð sú að við framsóknarmenn ákváðum að höggva á hnútinn og afhenda Borg- araflokknum þau ráðuneyti sem gerðu honurn kleift að ganga til samstarfs. Mér er ljóst að sumir telja að óeðlilega langt hafi verið gengið í þeim efnum. Undir það get ég að sumu leyti tekið. Hins ber að gæta að Framsóknarflokkurinn leiðirstjómar- samstarfi. Á honum hvílir því að stóram hluta sú ábyrgð að það megi takast. Þegar til baka er litið er ég sann- færður um að við gerðum rétt. Um það hefur meðal annars ótrúleg fram- koma stjómarandstöðunnar á þingi sannfært mig. Án meirihluta ríkis- stjómarinnar hefði Alþingi orðið óst- arfhæft og líklega ekkert annað að gera en að rjúfa þing og efna til kosninga. Það hefði ekki verið góður kostur eins og efnahagsástandi þjóð- arinnar hefur verið háttað. Samstarf fjögurra flokka í ríkis- stjóm er að sjálfsögðu ýmsum erfið- leikum háð. Hjá því verður ekki komist. Skoðanamunurhlýtúriðulega að vera nokkur. Mikilvægast er að vilji sé til þess að leysa slík mál. Það hefur ætíð verið í þessari ríkisstjóm. Ég er sannfærður um að ríkisstjóm- in situr út kjörtímabilið, enda láti sérhver stjómaraðili nokkuð af sínum ýtrastu kröfum, hér eftir sem hingað til. Samningar við Evrópubandalagið Á undanfömum áram hafa utanrík- isviðskipti orðið æ mikilvægari í þjóð- arbúskap okkar íslendinga. Má nú rekja yfir 40 af hundraði þjóðartekn- anna til útflutnings og innflutnings. Þessi viðskipti beinast í stöðugt vax- andi mæh til Evrópu. Það .sem er að gerast í Vestur-Evr- ópu er því afar mikilvægt fyrir okkur íslendinga. Því hefur verið ákveðið að taka þátt í þeim samningum sem hefjast fljótlega á nýju ára á milli Fríverslunarbandalags Evrópu og Evrópubandalagsins. Engu skal um það spáð hvemig þeim samningum lýkur. Eftir miklu er að seilast, fýrst og fremst góðum og traustum mörkuðum fyrir afurðir okkar, en miklar hættur geta einnig verið þessu samfara. I Vestur-Evrópu er að myndast yfir 300 milljón manna ríkjasamsteypa. Þjóð sem telur aðeins 250 þús. manns getur auðveldlega horfið í það mannhaf. Minnumst þess jafnframt að við fáum ekkert án endurgjalds. Afar mikilvægt er því að vel sé á málum okkar haldið. Ekki má skilja orð mín svo að ég hafi efasemdir um þá samningagerð sem við nú göngum til. Ég tel að við höfum mikið að bjóða. Sjávarafurðir okkar verða æ eftirsóttari, þegar höfin við Evrópu mengast og aflinn minnkar. Ég er sannfærður um að fyrir hreinar og góðar sjávarafurðir vilji Evrópuþjóðimar töluvert gefa. Sömuleiðis tel ég að samstarf, t.d. á sviði orkunýtingar, verði talið eftir- sóknarvert. Hættumar geta eins legið hjá okkur sjálfum. íslensk ímynd Oft er það svo að menn ætla ýmislegt betra hjá öðram þjóðum og vanmeta það sem þeir eiga sjálfir heima. Vafalaust er hvað mikilvægast fyrir sjálfstæði þessarar þjóðar að rækta vel sinn eigin garð og njóta þess sem í honum er. Undanfarin ár höfum við íslending- ar verið önnum kafnir við að leysa erfiðleika í efnahagsmálum og verið djúpt sokknir í lífsgæðakapphlaupið. Ég óttast að við höfum ekki sinnt eins og skyldi því sem í raun er mikilvægast fyrir framtíð þessarar þjóðar, mann- lífinu sjálfu. Vaxandi notkun fíkniefna, aukning reykinga á ný, ekki síst meðal ung- linga, og ofbeldishneigð, era allt hættumerki. Þetta era merki um van- rækslu. Þetta er ekki sú ímynd ís- lensku þjóðarinnar sem við viljum hafa. Lyklabömin svonefndu, eða þau sem verða að eyða deginum í sjopp- unni, njóta ekki þess uppeldis sem nauðsynlegt er. Sem betur fer eigum við mikinn fjölda dugmikilla æskumanna og -kvenna, meðal annars ýmsa sem skara fram úr á fjölmörgum sviðum íþrótta. Það er sú ímynd dugnaðar sem fyrri kynslóðir hafa gefið okkur í af, kynslóðir sem börðust hetjulegri baráttu fyrir sjálfstæði þessa lands og varðveittu sögu okkar og tungu. Aðdáunarvert er hvemig þessari fámennu þjóð hefur tekist að halda íslenskunni hreinni þrátt fyrir mikla ásókn erlendra tungumála. Án þess væmm við ekki sjálfstæð þjóð. Ef okkur tekst að varðveita málið og veita æskunni þann aðbúnað og það uppeldi sem skapar heilbrigða sál í hraustum líkama, kvíði ég í engu nánu samstarfi við þjóðir Evrópu. Kjarasamningar Á næsta leiti era samningar um kaup og kjör. Viðræður era reyndar fyrir nokkra hafnar. Á árinu 1990 mun þjóðarframleiðslan enn dragast nokkuð saman, þriðja árið í röð. Við þær aðstæður era engin skilyrði til þess að bæta kjörin, þegar á heildina er litið. Launahækkanir verða að vera í algjöra lágmarki. Annað mun aðeins leiða til þess að fómað verður þeim árangri sem hefur náðst og ný verð- bólgualda hefst. Að ganga til samstarfs við Evrópu- ríkin við þær aðstæður væri jafnframt óðs manns æði. Til þess að standast samkeppni á opnu evrópsku efna- hagssvæði verða íslenskir atvinnuveg- ir að búa við svipaðar aðstæður og þar era. Ríkisstjómin hefur ákveðið að gera það sem í hennar valdi stendur til þess að stuðla að hógværam samningum. Þess vegna hefur verið ákveðið að hækkanir á verði opinberrar þjónustu verði sem minnstar. Til þess að spoma gegn vöraverðs- hækkunum hefur ríkisstjómin jafn- framt ákveðið að veita gjaldfrest í tolli. Því miður hafa sum sveitarfélög, meðal annars Reykjavíkurborg, ekki orðið við áskoran stjómvalda og aðila vinnumarkaðarins um að takmarka sem allra mest hækkanir á þjónustu nú um áramótin. Hækkun á raforku um 10 af hundraði 1. janúar, svo dæmi sé nefnt, nær ekki nokkurri átt. Ekki kemur til mála að svo miklar hækkanir verði staðfestar. Ég vil leyfa mér að vona að ákvarð- anir um slíkar hækkanir, við þær aðstæður sem nú era, séu teknar af gáleysi, en ekki sé um að ræða vísvitandi tilræði við þá samninga sem að er unnið. Bæði vinnuveitendur og launþegar leggja mikla áherslu á að vextir lækki. Þeim er ljóst að hvorki fyrirtæki né einstaklingar geta borið hinn mikla fjármagnskostnað. Svarið er oft það að vextir hér á landi séu ekkert, eða lítið, hærri en almennt gerist erlendis. Jafnvel þótt það kunni að vera rétt er hitt staðreynd að skuldir era hér yfirleitt meiri en annars staðar gerist, og þá um leið fjármagnskostnaður. Því er afar nauðsynlegt að vextir af innlendum lánum verði í lágmarki. Arið 1990 Eins og ég hef áður rakið boðar ýmislegt um þessi áramót batnandi afkomu og sæmilega aðstöðu á næsta ári til þess að hefja endurreisn íslensks efnahagslífs. Mikilvægast í því samb- andi era hagstæður vöraskiptajöfnuð- ur, viðunandi raungengi íslensku krónunnar og afkoma atvinnuveg- anna. Síðast en ekki síst vil ég þó leyfa mér að nefna augljósan vilja aðila vinnumarkaðarins til þess að gera samning um kaup og kjör sem ekki spenni bogann um of, heldur hafi sem markmið minnkandi verðbólgu, lækkun vaxta, atvinnuöryggi og vemdun kaupmáttar. Því verður þó ekki neitað að óviss- uatriðin era nokkur. Miklir fjárhags- erfiðleikar stórra þjónustu-og versl- unarfyrirtækja geta haft víðtæk áhrif, ef til gjaldþrota kemur. Atvinnuleysi mun af þeim sökum að öllum líkind- um aukast á fyrri hluta nýs árs. Innbyrðis breytingar á milli gjald- miðla heimsins geta valdið verðhækk- unum hér og sjávarútveginum erfið- leikum. Á þróun mála geta ríkisvaldið, peningastofnanir, sveitarfélögin og aðilar vinnumarkaðarins sjálfir haft mikil áhrif, t.d. með lækkun vaxta, með því að spoma gegn hækkun verðlags og með hagræðingu á öllum sviðunt. Árið 1990 verður afar mikilvægt. Það getur reynst örlagaríkt. Þá mun ráðast hvort tekst að skipa íslenskum efnahagsmálum á heilbrigðan og skynsamlegan máta. Þá mun koma í ljós hvort tekst að draga svo úr verðbólgu að hún verði svipuð og í samstarfs- ög samkeppnislöndum okkar. Það er einhver mikilvægasta forsendan fyrir því að íslensk fyrirtæki standist vaxandi samkeppni á opnu evrópsku efnahagssvæði. Mér virðist flestum orðið þetta ljóst. Því leyfi ég mér að vona að viðunandi niðurstaða náist. Þá er heldur ekki eftir neinu að bíða og nauðsynlegt að hefja fram- sókn á öllum sviðum atvinnuiífsins. Á árinu 1990 er enn spáð samdrætti í landsframleiðslu. Síðan telur Þjóð- hagsstofnun að hagvöxtur hefjist á ný, en verði mjög lítill, líklega um einn af hundraði á ári. Það er langtum minna en spáð er í öðram löndum Efnahags- og framfarastofnunarinnar og myndi því þýða að sundur drægi í lífskjöram. Því er nauðsynlegt að leita bæði eldir og nýrri leiða til þess að auka þjóðarframleiðsluna. Meiri afli verður varla sóttur á fiskimiðin. Reyndar er ekki á vísan að róa í því sambandi. Ég minni á hran fiskistofnanna við Norður- Noreg og óvæntan samdrátt í afla við strendur Kanada. Hins vegar má vafalaust auka hagræðingu í bæði sjávarútvegi og í fiskvinnslu. Meiri gæði og verð- meiri framleiðsla geta og skilað miklu í þjóðarbúið. Þetta era fyrst og fremst verkefni sjávarútvegsfyrirtækjanna sjálfra. Veita verður íslenskum iðnaði meiri vemd en gert hefur verið. Fastgengistíminn var engri atvinnu- grein erfiðari en samkeppnisiðnaðin- um sem ekki naut verðhækkana erl- endis eins og fiskvinnslan. Stjómvöld- um ber viss skylda til að rétta hjálpar- hönd eins og nú er í undirbúningi fyrir skipaiðnaðinn. Að sumu leyti höfum við verið „kaþólskari en páfinn" í hinni svonefndu frjálsu samkeppni og ekki gætt þess að vemda íslenska ffamleiðslu fyrir óeðlilegum verslun- arháttum, undirboðum og ríkisstyrkj- um erlendis. Við Verðlagsstofnun er deild sem á að fylgjast með slíku. Hana þarf að efla. Ef vel er undirbúð og skipulega unnið tel ég vafalaust að ferða- mannamóttaka ýmiss konar geti orðið einn álitlegasti vaxtakosturinn. Hér á landi era miklir möguleikar á þessum sviðum. Fyrir þá sem kjósa fámennið, víð- áttuna, tiltölulega hreina náttúra, útivist og hollustu er landið kjörið. Vaxandi fjöldi efnaðra manna leitar leiða til þess að komast brott úr stórborgum í slíkt umhverfi. Þetta er _ meðal annars staðfest með velgengni ferðaþjónustu bænda. Auka ber fjármagn til rannsókna og þróunarstarfsemi og beina ber kröftum að ýmiss konar hátækniiðn- aði. Fjöldi ungra manna og kvenna hefur aflað sér mikillar þekkingar á slíkum sviðum. Þannig gæti ég lengi talið en það verður ekki gert í einni áramótagrein. Ríkisstjómin mun taka slík þróun- armál öll til umræðu fljótlega eftir áramótin og leita samstarfs við hags- munaaðila um átak á þeim sviðum. Lokaorö í þessari grein hef ég ekki fjallað um afar áhugaverða þróun heimsmála eins og atburðina í Austur-Evrópu, vaxandi þíðu í samskiptum stórveld- anna, afvopnun eða endalok kalda stríðsins. Það verður að bíða annars tíma. Þessa þróun styðjum við og fögnum. Ég hef kosið að leggja áherslu á innlend málefni og lýsa því sent gerst hefur af raunsæi, en þó með þeirri bjartsýni sem nauðsynleg er ef mark- miðin eiga að nást. Engan vil ég sakfella fyrir það sem mistekist hefur, enda er mikilvægast að ná nú breiðri samstöðu um framtíðina. Mér er ljóst að margir hafa á liðnu ári efast um að ríkisstjórnin næði þeim árangri sem hún setti sér. Það hefur meðal annars komi fram í því hve margir kjósa að svara ekki í skoðanakönnunum eða hafa lýst andstöðu við ríkisstjómina. Það er nú að breytast. Sjálfur man ég þó ekki eftir öðra en skilningi og velvilja hjá þeim fjölda sem ég hef rætt við, þótt stundum hafi gætt efasemda. Fyrir það og samstarfið á liðnu ári vil ég þakka landsmönnum. Jafnframt óska ég íslendingum öllum góðs gengis á því ári sem í hönd fer. Framsóknarmönnum um land allt þakka ég náið samstarf og góðan stuðning á erfiðum tímum. Ég lýsi þeirri von minni að svo verði einnig á nýju ári. Vísitala fjármunamyndunar Skattar hins opiribera sem hlutfall Opinber gjöld sem hlutfall af landsframleiösiu

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.