Tíminn - 05.01.1990, Blaðsíða 8
8 Tíminn
Föstudagur 5. janúar 1990
Föstudagur 5. janúar 1990
Tíminn 9
r
Utflutningstekjur af dúntekju eru orðnar yfir 100 milljónir á ári:
Anna ekki eftirspurn eftir æðardún
Efttr Egil Ólafsson
Af bökkum Laxár í Aðaldal.
Ljósm. Atli Vígfússon
Margt bendir til þess að markaðir
muni opnast fyrir útflutning á selskinn-
um á næstu árum, en verð á skinnunum
er þó enn of lágt. Útflutningstekjur af
hreinsuðum æðardún eru nú orðnar yfir
100 milljónir á ári. Verð á dún er gott og
eftirspurn gífurleg. Þetta kemur fram í
viðtali við Árna Snæbjörnsson hlunn-
indaráðunaut hjá Búnaðarfélagi íslands.
Útflutningur á æðardún hefur
vaxið mikið á síðustu árum
Dúntekja á íslandi er nú komin upp í
um 3000 kíló á ári og hefur vaxið stöðugt
síðustu ár. Upp úr 1930 dró mikið úr
dúntekju. Þá hafði verið flutt út 3500-
4000 kíló árlega um áratuga skeið.
Stöðugt dró úr dúnútflutningi allt til
1970 en þá komst útflutnirigurinn niður
í um 1700 kíló á ári. Árni var spurður
hvers vegna dregið hefði svo mikið úr
dúntekju.
„Þarna vegur langþyngst fjölgun á
hvers konar vargdýrum. A árunum eftir
1930 hófst stóriðja í útgerð sem leiddi til
þess að vargfugl, sem lifir á ýmis konar
úrgangi, fjölgaði mjög mikið. Það hentar
vel fyrir þennan fugl að snúa sér að
æðarfugli þegar voraði. Reyndar er ekki
eingöngu við fiskvinnslu að sakast því að
almennt hirðum við of lítið um sorp.
Á árunum 1930-40 var minkur fluttur
til landsins og var að dreifast um landið
allt fram yfir 1960. Hann á sinn þátt í
þessari þróun. Núna hafa menn með
mikilli vinnu og ærnum tilkostnaði náð
að verjast minknum. Hann hefur gert
mikinn usla í varplöndum og gerir enn.
Búseturöskun átti einnig verulegan
þátt í að það dró úr dúntekju. Þegar
fækkaði til sveita og jafnvel heil sveitar-
félög fóru í eyði var hætt að hirða um
sum varplönd þannig að það dró úr
varpi.“
Bændurfáum 34-35
þúsund krónur fyrir kílóið
af hreinsuðum dún
í dag fær æðarbóndinn um 34-35
þúsund fyrir kílóið af fullhreinsuðum
dún, þannig að árlega er fluttur út
æðardúnn fyrir yfir 100 milljónir. Árni
var spurður hvort að dúntekja væri ekki
farinn að skipta bændur verulegu mál
fjárhagslega.
„Langflestir nytja æðardún sem auka-
búgrein, en þó eru nokkrir sem að lifa
eingöngu af þessu og einnig allnokkrir
sem hafa sínar megintekjur af æðardún.
Ég tel að dúntekja skipti verulega miklu
máli þar sem byggð stendur ekki nægi-
lega traustum fótum og víst er að af
æðardún má hafa verulegar tekjur sem
[ koma sér vel þegar samdráttur er í
hefðbundnum búgreinum.
Það hefur víða sýnt sig að þegar menn
hugsa sér að nytja þetta með búsetu
einhvers annars staðar en á jörðunum
sjálfum, nema þá aðeins um sjálfan
varptímann, hefur varpinu oftast
hrakað. Þessi búskapur byggist fyrst og
fremst á mikilli umhirðu um varpið. Það
þarf að vakta það vel og verja nær
stöðugt fyrir vargdýrum eins og tófu,
mink og vargfugli. Víða þarf að vakta
það allan sólarhringinn um varptímann
| ef vel á að vera. Dæmi er um að menn
hafi komið sér upp skýli í varplöndunum
og dvelja þar heilu og hálfa sólarhring-
! ana. Fuglinn laðast ótrúlega fljótt að öllu
i sem gert er fyrir hann og lærir jafnvel að
þekkja mennina sem sinna honum. Það
verður þó að umgangast fuglinn af
kunnáttu og sé það gert er umgengni
mannsins við hann bara til bóta.“
Aukning hefur orðið undanfarin ár
hjá þeim sem hafa verið í greininni og
eins hafa allnokkrir nýir aðilar hafið
æðarrækt. Árni sagði að varp væri mjög
misviðkvæmt. „Sums staðar er varpið
svo viðkvæmt að ef það er ekki varið
með kjafti og klóm þurrkast varpið
nánast út árið eftir að fólk hættir að sinna
því. Annars staðar heldur þetta sér
nokkuð vel t.d. í eyjum og hólmum þar
sem vargur kemst síður að varpinu.“
Eftirspurn eftir æðardún
er gífurleg
Árni segir að það yrði ekki annað sagt
en að það væri bjart framundan í æðar-
ræktinni. „Við vitum ekki hvað við
getum aukið framleiðsluna mikið. Eina
sem við vitum er að framleiðslan var
3500 og jafnvel yfir 4000 kíló áratugum
saman. Manni finnst að það ætti að vera
hægt að framleiða a.m.k. jafnmikið og
hugsanlega meira.“
Hvað með sölumöguleika, eru þeir
óþrjótandi?
„Þeir virðast vera það eins og stendur.
Markaðurinn er núna afar góður og er
búinn að vera það síðast liðinn tvö ár.
Gegnum tíðina hefur þetta verið dálítið
sveiflukennt hvernig sala og verð hefur
verið. Lengst af hefur verð á æðardún
verð afar gott. Þetta hefur verið eftirsótt
útflutningsvara í áratugi og árhundruð.
Hins vegar hafa komið lægðir og sú
síðasta kom árið 1986. Síðan 1987 hefur
verðið verið að hækka og það sem hefur
gerst núna og gerir það að verkum að við
erum að vona að þetta sé varanlegur
bati, er að Japansmarkaður hefur komið
inn í myndina. Þar virðast vera gífurlegir
sölumöguleikar. Þýskaland var okkar
langstærsti markaður í marga áratugi, en
það er alltaf dálítið slæmt að vera
eingöngu háður einum markaði. í raun
hefur eftirspurnin verið miklu meiri en
við höfum getað sinnt. Nú svo er mar-
kaður í Ameríku sem er ókannaður.
Við höfum gert ýmislegt til að reyna
að draga úr þeim sveiflum sem áður voru
í verðinu. Við höfum reynt að finna
markaði víðar og einnig reynt að kynna
þetta meira og því sambandi hefur
Æðarræktarfélag íslands látið gera
myndband um æðarfugl og dúntekju.
Það hefurveriðsent víðam.a. til verslun-
arfulltrúa og sendiráða.
Þýskalandsmarkaður
hefur opnast aftur
Fyrir skömmu var sett innflutnings-
bann á æðardún til V-Þýskalands.
Hvernig standa þau mál núna?
„Þannig er að fyrir um 10 árum setti
Efnahagsbandalag Evrópu samræmdar
reglur um friðun dýra og bann við
verslun með afurðir af friðuðum tegund-
um. Þjóðverjar voru að setja reglugerð
við þessi lög á síðast liðnu ári. Æðarfugl-
inn lenti inn á þeim lista sem friðuð
tegund, en æðarfugl hefur verið friðaður
hér á landi frá 1847. Það hefur verið
unnið í því að fá þetta leiðrétt og við
höfum fengið góð orð um að það verði
gert. í dag stendur þetta þannig að
innflutningsaðilarnir í Þýskalandi fá að
flytja inn dúninn en þurfa að sækja um
innflutningsleyfi. Hvort að þetta fyrir-
komulag verður varanlegt vitum við ekki
á þessari stundu."
Markaður að opnast fyrir selskinn
Nú hafa borist fréttir um að selskinn
séu farin að seljast að nýju. Hefur þú trú
á að selskinn geti orðið útflutningsvara
að nýju?
„Já, ég hef trú á því. Það er eins með
selinn og æðarfuglinn að hann hefur um
aldir verið nýttur sem hlunnindi. Kóp-
arnir voru lengi nýttir til matar og þóttu
góð búdrýgindi, en síðustu áratugina
voru skinnin mjög verðmæt útflutnings-
vara. Fyrr á tíð kom fyrir að spýtt
vorkópaskinn af landsel gaf svipað verð
og einn dilkur, jafnvel meira. Ég er ekki
frá því að það hafi einhvern tímann gerst
að kópaskinn hafi farið í svipað eins og
hálft dúnkíló, en þá var dúnninn að vísu
í lægra verði en núna. Ef við færum
verðið sem þá fékkst fyrir kópaskinn yfir
til núvirðis gætið það verið um 6-10
þúsund krónur.
Fyrir nokkrum árum var farið að
amast yfir selveiðum Kanadamanna sem
síðan kom niður á Grænlendingum. í
kjölfar aðgerða Grænfriðunga setti
Efnahagsbandalagið bann á verslun með
selskinn. Þessu banni var síðar aflétt á
grænlensku skinnin, en þau eru af full-
orðnum sel. Grænlendingar eru nú
komnir á strik aftur og selja skinn til
Danmerkur. Hins vegar er enn í gildi
þetta bann Efnahagsbandalagsins á inn-
flutningi á kópaskinnum.
Markaðurinn fyrir selskinn eyðilagðist
algerlega á tímabili og það tekur langan
tíma að vinna hann upp. Grænlendingar
eru komnir af stað og ég geri mér góðar
vonir um að við getum fylgt í kjölfarið.
Skinnakaupmenn í Danmörku hafa sagt
mér að þessi markaður sé farinn að
hreyfast og fólk vilji aftur kaupa kápur
og annað úr selskinni. Verðið er ekki
hátt ennþá og eftirspurnin er ekkert í
líkingu við það sem hún var.
Við höfum nú þegar danska aðila sem
eru tilbúnir að taka í umboðssölu skinn
héðan ef að við getum útvegað nægjan-
legt magn, en það hefur hins vegar
strandað á magni og einnig að einhverju
leyti á verði. Það er til aðili hér á landi
sem er tiltölulega vel í stakk búinn til að
fara af stað með litlum fyrirvara út í að
súta selskinn ef að verðið myndi lagast
eitthvað. Svona hluti hefði ekki þýtt að
ræða fyrir tveimur til þremur árum síðan.
Menn hafa einnig aðeins verið að
skoða þann möguleika að nýta selskinn
í listmuni handa ferðamönnum. Þetta
hefur reyndar farið frekar hægt af stað.
Það virðist vera að þegar búið er að
koma inn hjá fólki vissri ótrú á hlutun-
um, að þá taki mjög langan tíma að
yfirvinna hana. Þó má segja að það séu
farnar að vakna vissar vonir um að það
megi endurvekja þessi gömlu hlunn-
indi.“
Veríð er að athuga möguleika
á nýtingu á rekavið
Hvað getur þú sagt um möguleika
okkar á því að nýta rekavið?
„Mikið af rekaviði hefur alla tíð borist
til landsins. Sumt af því er úrvalsviður en
annað verra sem ekki hentar til annars
en brennslu. Fyrr á öldum var rekaviður
helsti byggingarviðurinn og skipti þá
sköpum í trjálausu landi. Um alllangt
skeið höfðu bændur góðar tekjur af sölu
girðingastaura sem voru unnir úr reka-
viði. Með samdrætti í landbúnaði hefur
dregið úr þörfinni fyrir girðingastaura.
Einnig hefur innflutningur á harðviðar-
staurum og járnstaurum aukist og því
hefur dregið úr sölu á staurum úr
rekaviði. í kringum 1980 keyptu allmarg-
ir svokallaða lurkakatla en í þeim var
mor og afgangsviður brenndur til upphit-
unar. Þessir katlar hafa ekki selst mikið
á síðari árum.
Á tímabili héldum við að það væri
hægt að nota rekavið í staðinn fyrir
innflutt kurl sem er notað í Járnblendi-
verksmiðjunni á Grundartanga. Þetta
kurl er flutt inn og brennt með járnblend-
inu. Það var fullur vilji hjá verksmiðj-
unni að kaupa rekavið á sama verði og
kurlið, en þegar til kom reyndist þetta
ekki tæknilega mögulegt vegna þess að
saltið í rekaviðinum eyðileggur element
og fleira í verksmiðjunni.
Núna erum við að skoða ýmsar aðrar
leiðir á nýtingu og það er of snemmt að
segja til um hvað kemur út úr þeim
athugunum.